________________
આખદ હિંદુસ્તાન !
આવા પ્રથમ અનુભવ સાથે પહેલા વર્ગના રેસ્ટોરન્ટ કાર સાથેના રેલવે ડબ્બામાં પછી તેની હિંદુસ્તાનની “ આશ્ચર્ય જનક તથા આનંદપૂર્ણ ” મુસાફરી શરૂ થાય છે. ચારે બાજુ અને 'કશને જંકશને, લેાકાની સમૃદ્ધિ અને વેપાર ઉદ્યોગના ધ્યાન ખેંચે તેવા દાખલા જોતા જોતા તે આગળ વધે છે. હિંદુસ્તાનનાં મેદાને વચ્ચે થઈને મેલ ટ્રેનની ઝડપે દોડતી આગગાડીના ડબ્બામાંથી હિંદુસ્તાનના કહેવાતા ગરીબ ખેડૂતાનું કાંઈ ચિહ્ન માલૂમ પડે છે કે નહિ તે જોવાના તે પ્રયત્ન કરે છે, તેને કહેવામાં આવ્યું હાય છે કે, હિંદુસ્તાનના ૮૦ ટકા ભાગ ખેડૂતો છે, પણ તેમનાં ગામડાં કર્યાં છે ? તે ખેડૂતા ક્યાં છે? અહીં તહીં કાઈ વાર માટીનાં ઝૂંપડાંનું એકાદ ટાળું તેની નજર આગળ થઈ ને ધસી જતું તેને દેખાય છે, પણ તેમાં માણસે રહેતાં હેાય તેમ તે માની શકાય એમ હેતું નથી. એટલે તે જૂના વખતનાં તજી દેવાયેલાં ગામડાંની ભીંતાનાં ખંડેર જ હાવાં જોઈ એ.
અલ્હાબાદ ! કલકત્તા! દાર્જિલિંગ! દિલ્લી! આગ્રા ! પછી એકાદ દિવસ મદ્રાસ અને અને તે રગુન, આમ બધે જ યુરોપિયન હૉટેલેામાં ઊતરીને તથા મેટરામાં એસીને હિંદુસ્તાનની સ્થિતિ વિષે જાતે કરેલી તપાસ ” હવે પૂરી થાય છે. અને બીજે મહિને યુરેાપના ઉત્તમમાં ઉત્તમ છાપખાનામાં સુંદર સુંદર ફોટાઓવાળું “ પ્રમાણભૂત પુસ્તક છપાવા લાગે છે.
''
આ કાંઈ કલ્પનામાંથી ઉપજાવી કાઢેલું વર્ણન નથી. પાર્લમેન્ટના એક સભાસદ ઈ. સ. ૧૯૦૦-૧૯૦૧માં આ દેશમાં
૨૦
Jain Education International
‘હિદુરતાનમાં ગરીબાઈ છે જ નહિ’
૧૨૧
*
મુસાફરીએ આવ્યા હતા. તે વ, લોર્ડ કર્ઝનના પેાતાના શબ્દોમાં, “ હિંદુસ્તાનમાં કદી નહિ પડેલા એવા ભયંકરમાં ભયંકર ” દુકાળના વર્ષ પછીનું વર્ષ હતું. પરંતુ તે સગૃહસ્થે પેતે “ જાતે કરેલી તપાસ”નું પરિણામ બતાવતા એક કાગળ લેખકને લખેàા, તેમાંથી નીચેના ઉતારા હું વાચક આગળ રજૂ કરુ છું:--
‘હું ગયા શિયાળામાં હિંદુસ્તાનની મુસાફરીએ ગયા હતા, મેં થે।ડા દિવસ મુંબઈ, કલકત્તા, દાર્જિલિંગ, બનારસ, લખનૌ, કાનપુર, આગ્રા, દિલ્લી, અને જયપુરમાં ગાળ્યા હતા. મને હિંદુસ્તાનના લેકે ખૂબ જ ગમ્યા, અને મારા મન ઉપર તેમની ઘણી સારી અસર થઈ. મેં ક્યાંય ગરીબાઈ કે ભૂખમરાનું નામનિશાન પણ જોયું હિ . . શહેરના દેશી લેાકાના લત્તાઓ પણ ઉદ્યોગ અને આનંદથી ઊભરાતા લાગ્યા, તથા તેમનાં બાળકા મને નીરાગી અને હષ્ટપુષ્ટ લાગ્યાં; રેલવે માર્ગ ઉપર જોવામાં આવતાં ગામડાં, ખેતરા કે ખેડૂતા ઉપરથી મને એમ ન લાગ્યું કે તેઓ કાઈ મહા વિપત્તિમાં સપડાયેલા હાય. . . મુંબઈ ! કલકત્તા ! દાર્જિલિંગ, આગ્રા, દિલ્લી, જયપુર ! ક્સ્ટ ક્લાસના ડબ્બામાં, સંપૂર્ણ સુખ અને શાંતિ સાથે કરેલી આ મુસાકરીને હિંદુસ્તાનની મુસાકરી કહેવી એ જ હડહડતું જૂઠ્ઠાણું છે. એ બધાં શહેરા ઇંગ્લંડનાં શહેરા જેવાં જ, અંગ્રેજોનાં વસેલાં કે વસાવેલાં શહેરે છે, તે બધાં જ અંગ્રેજોના વેપારનાં મુખ્ય મથક છે તથા તેમાં રહેતા દેશી ક્ષેાકેા પણ એ વેપારના દલાલે, ગુમાસ્તાઓ કે ફેરિયાએ હાય છે.
39
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
