________________
૧૫ર
આબાદ હિંદુસ્તાન ! - તે ઇલાકામાં કુલ ૨૪,૫૯૦,૦૦૦ એકર ખેડાણ જમીન છે. તેમાં કૂવા કે કાંસની સગવડ મેળવી શકે તેવી જમીનનું પ્રમાણ ૧૦૦ એકરે ૩.૨ એકર છે.. અને તેમાં પણ વર્ષમાં બે વાર પાક મેળવી શકે તેવી જમીનનું પ્રમાણ ૧૦૦ એકરે ૨.૮ એકર છે . ૧૦૦ એકરે હળની સંખ્યા ૪.૪ છે અને બળદની સંખ્યા ૨૦ એકરે માંડ એક જેડ આવે તેટલી છે. - આવી અપાર સાધનસામગ્રીવાળી જમીનની પેદાશમાંથી સરકાર કેટલું મહેસૂલ પડાવે છે, તે આપણે પ્રથમ જોઈએ. જમીન ખેડાતી હોય કે ન ખેડાતી હોય તેપણુ, તમામ જમીન ઉપર દર વર્ષે સરખું જ મહેસૂલ લેવામાં આવે છે. પ્રથમ તે એને કારણે જ ખેડૂતને કેટલું સહન કરવું પડે છે, તે ઉપર પહેલું ધ્યાન આપીએ.
કર્નલ ગેડફ્રેની ગણતરી પ્રમાણે રત્નાગિરિ તાલુકામાં ખેડાણ અને પડતર રખાતી જમીનનું પ્રમાણ નીચે પ્રમાણે છે:
પાકનાં વર્ષ પડતર વર્ષ ઉત્તમ વાંધો
૩ ૩ વચલો વાંક ૨ ૫ ઊતરતે વાં
‘હિંદુસ્તાનમાં ગરીબાઈ છે જ નહિ” ૧૫૩
એટલે કે, ખેડૂતે જમીનમાંથી ખરી રીતે બે જ વર્ષ પાક લીધો હોય છતાં તેની પાસેથી મહેસૂલ સાત વર્ષનું લેવામાં આવે છે. સાથે યાદ રાખવાનું કે, સહ્યાદિની કિનાર ઉપરની તિસલી અને કુમારીની જમીન કે જેમાં ગમે તેટલી મહેનત કરો પણ જરાય નફો મળવાની આશા જ નહિ, અને જેને માત્ર ઉદરનિર્વાહ માટે જ બેડવામાં આવે છે, તેવી જમીન ઉપર પણ કાનરા અને ધારવાડની કીમતી જમીનો જેટલું જ મહેલ લેવામાં આવે છે.
હવે, તે મહેસૂલને બેજે કેટલો ભારે છે તે મુદ્દા ઉપર આવીએ. હું સતારા, સોલાપુર, વિજાપુર અને નગર જિલ્લાઓનાં પ૩૭ ગામડાંને દાખલો લઉં છું. તે ગામડાંમાં નવી આકારણી વખતે ૧,૯૭,૩૩૫ એકર ખેડાણ જમીનમાં માત્ર ૧૦૦૦ એકરને જ વધારે થયેલ હત; નવી આકારણી છતાં મહેસૂલમાં આગલા વર્ષ કરતાં ૨૮ ટકાનો વધારે કરવામાં આવ્યો હતો.
આ બધા તાલુકાઓમાંથી કોઈ પણ એક ખેડૂતનો દાખલો લે. તેના કુટુંબમાં તેના ઉપરાંત તેની સ્ત્રી અને બે છોકરાં છે એમ માને. તથા તેને ૨૫ એકર જમીન છે અને તેમાં તે પોતાના બળદથી પિતાની જાતે જ બધી મજૂરી કરે છે, એમ માને; તે આખા વર્ષની તેની મહેનતનું પરિણામ નીચે પ્રમાણે આવશે : કુલ ૨૫ એકરમાંથી ખેડેલા એકર ૨૦ : ૫ એકર પડતર,
સરકારી ઠરાવ નં. ૪૫૧૫ (૧૮૭૫) પ્રમાણે એક એકર દીઠ ૧૬૦ રતલને હિસાબે અનાજની પેદાશ રતલ ૩૨૦૦.
સરેરાશ : ૨ * ૧૯૩૩-૩૪ની ગણતરી પ્રમાણે મુંબઈ ઇલાકામાં કુલ માપણીની જમીન ૭૮,૮૭૮,૩૦૭ એકર છે. તેમાં ખેડાણ જમીન ૪૩,૫૦૦,૯૨૮ એકર છે. પીતની જમીન દર ૧૦૦ એકરે ૧૨ એકર છે. બે પાક લઈ શકે તેવી જમીન દર સો એકરે ૩ એકર છે.
Jain Education Internation
For Private & Personal use only
