________________
૧૯૪
આબાદ હિદુસ્તાન !
રહેવું પડે છે. કેટલાય લાંબા સમય સુધી તેમને તેવી વસ્તુઓ ઉપર જીવવું પડે છે. આ ખારાકથી તેમની પાચનશક્તિ બગડી જતી હેાવી જોઈ એ તથા તેમની શક્તિમાં પણ મેાટા ઘટાડા થતા હાવાજો એ. મૅલેરિયા જેવા રાગે આવા ગરીબ લૉકાનાં ક્ષીણુ શરીર ઉપર ધસારા કરીને વર્ષાઋતુના દિવસેામાં જે સંહારકારી ધમસાણ મચાવી મૂકે છે, તેનું કારણ પણ એ જ છે. જ્યારે ખાવાનું કાંઈ જ મળી શકે તેમ રહેતું નથી, ત્યારે ગામ, દેશ કે જિલ્લા તરફ ખ્યાલ કર્યા વિના તેએ ઘર છેાડીને જ્યાં શરીર અને જીવ ભેગા રાખી શકાય તેટલી મજૂરી કે કમાણી મળી શકે તેમ હેાય છે, ત્યાં દુ:ખના માર્યાં ચાલી જાય છે. ખરે જ તેઓને જીવતા રહેવા માટે તનતોડ પ્રયત્ન કરવા પડે છે. '
ક્રિરાજપુરના ડેપ્યુટી કમિશ્નર મિ. અર્ચે જે રિપોટ મેકલ્યા હતા, તેમાં તેણે જણાવ્યું છે કે : “ જોકે સરહિંદ કેનાલ ફઝલકા તહેસીલમાં થઈને પસાર થાય છે, તે પણ આ કમનસીબ ગામિડયાએને તે તેનાથી કશા જ લાભ થયે નથી. કેટલીક જગાએ જમીન રેતાળ છે, અથવા તે પાણીની સપાટીથી ઘણી ઊંચી છે. ૩૩ ગામેામાંના ઘણા ક્ષેાકા તા એટલે સુધી ગરીબીમાં સપડાયા છે કે, કેટલાયને રાત્રે ભૂખ્યા જ રહેવું પડે છે. ૨૪ કલાકમાં બે વાર ખાવાનું તે તેમને ભાગ્યે મળે છે.... માસમમાં સહેજ પણ ફેરફાર થાય છે ઃ જરા પણ વરસાદ ઓછા પડે છે, કે તરત મુશ્કેલી શરૂ થાય છે. પરિણામે જરા પણ પાક એછા ઊતરે છે કે તરત દુકાળના ડંખ માલૂમ પડે છે; અને પાક
નિષ્ફળ જાય
Jain Education International
વાઇસરૉય સાહેબ વા
૧૯૫
છે તે તો ભૂખમરા જ શરૂ થાય છે. લેાકા પાસે બચત
જેવું કાંઈ પણ હાતું જ નથી. ”
શાહપુરના આસિસ્ટંટ જણાવે છે:
કમિશ્નર મિ. ઍડવાયર
“ થલની અંદર તેા જમીનની હવે કિંમત જ રહી નથી. અને સહેજ પણ સૂકું વર્ષ દેખીને લેણદારે। જમીન ઉપર એક પાઈ પણ ધીરવા તૈયાર થતા નથી. પરિણામે જીવનની જરૂરિયાતાની ભયંકર અને ઉત્કટ તંગી થઈ ગઈ છે. કેટલાંય ધરામાં અનાજના એક દાણા પણ રહ્યો નથી. લેાકેા જંગલનાં ઝાડઝાંખરાંનાં ખભેગાં કરી દળીને ખાય છે. તેમાં તે લાકડાના વહેરમાં જરાય ફેર નથી. સવાર થઈ કે ગામડાંની સ્ત્રીએ સાવરણી લઈને બાકરાનાં ખિયાં વાળવા જાય છે. તુરપુર અને બીજા ગામડાંમાં તા તે બિયાંની પણ હવે કિંમત ઊપજવા માંડી છે અને એ . મને ૧ રૂપિયા બેસે છે.. નુરપુર, ખુલ૬, અદુકાટ અને અધિસરગલ એ ગામેામાં તે મેં જાતે જઈને ૪ જુદાં જુદાં ઘરની તપાસ કરી. તે માત્ર પાંચની અંદર જ દાણા જેવું કંઈક મને જોવા મળ્યું. બાકીનાં બધાં ઘરેમાં પુરુષા, સ્ત્રીઓ અને બાળકા આકરાનાં બિયાં ઉપર જ જીવતાં હતાં. એ બધાં ભૂખમરાના જડબામાં જ ઊભાં હેાય તેવાં દેખાતાં હતાં. આ વર્ણન અનુ, દેરાઈસ્માઈલખાન અને જંગના પ્રદેશને પણ લાગુ પડે છે. ચલની અંદર મેાસમ એવી અનિશ્ચિત છે કે દશમાંથી એ કે ત્રણ વર્ષ સુકાણુ જ હાય છે.”
ઍક્સ્ટ્રા આસિસ્ટન્ટ કમિશ્નરે કરેલા રિપોર્ટમાં લખ્યું છેઃ “ મારા પહેલા રિપોર્ટ મેકલ્યા પછી મેં આંકડા ભેગા
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
