________________
આબાદ હિંદુસ્તાન ! સરકારે પૂરા પાડેલા આંકડા ખાસ કરીને જરા પણું માની શકાય તેમ નથી. . . . સામાન્ય રીતે અમે એવી ભાન્યતાવાળા થયા છીએ કે, પ્રાંતિક સરકારોએ અમને વધારી મૂકેલા, અને કેટલાક દાખલાઓમાં તે બિલકુલ ખેટા આંકડાઓ જ પૂરા પાડ્યા છે. . . . મુંબઈને આંકડા પણું વધારીને કહેલા છે. . . . બ્રહ્મદેશના આંકડાનું પણ તેમ જ.”
મુંબઈ સરકારને દાખલો જ બસ થશે. તેણે નીચે પ્રમાણે અનાજની પેદાશમાં વધારે બતાવ્યું છે : જમીન
એકર દીઠ રતલ ૧૮૮૦ ૨૧,૫૦૦,૦૦૦
૪૫૯ ૧૮૯૮ ૨૩,૨૩૩,૦૦૦
૫૮૭
વધારો ૧૨૮ રતલ* હવે આગલાં વીસ વર્ષને ઇતિહાસ ધ્યાનમાં રાખીને કાણુ એમ કહી શકે કે, નહેરે તથા તળાવ વિનાના મુંબઈ ઈલાકામાં જમીનની પેદાશમાં એકર દીઠ ૧૨૮ રતલને વધારો થયો છે ? અને જો સાચે જ જમીનની પેદાશમાં
વાઇસરૉય સાહેબ વદ્યા આટલો મટે ૨૭ ટકાનો વધારો થયો હતો, તે પછી ? જ ઇલાકામાં ૧૮૯૭માં અને પાછો ૧૮૯૯માં ભયંકર દુકાળ શી રીતે પડ્યો ?
પરંતુ ખરી વાત તે એ છે કે, મુંબઈ સરકારને ડિરેકટર જનરલ પોતે જ એકર દીઠ જમીનની પેદાશ ઘટેલ બતાવે છે. તે કહે છે કે, “૧૮૯૨માં તૈયાર કરેલા આંકડ કરતાં હવેના આંકડા ઘણા જુદા પડે છે. માત્ર વરસાદથી જ જ્ય ખેતી થાય છે, તેવા ભાગોમાં અનાજની પેદાશ ખૂબ ઘટી ગઇ છે. ફક્ત નહેરેવાળા ભાગમાં પેદાશની સરેરાશમાં વધારો થયે છે.” હવે મુંબઈ ઇલાકામાં ૩૨ ટકા જમીન જ નહેરેવાળ છે. એટલે કે, ૯૬.૮ ટકા જેટલા ભાગમાં એકર દીર અનાજની પેદાશ “ ખૂબ ઘટી ” જવા છતાં માત્ર ૭૨ ટકા જેટલી જમીનમાં વધેલી પેદાશ વડે આખા મુંબઈ ઇલાકાની તમામ જમીનની પેદાશમાં સરેરાશ એકર દીઠ ૧૨૮ રતલને વધારો થઈ ગયો ! !
ઈ. સ. ૧૮૮૦માં સર જે. બી. પેલીએ ૨૨થી માંડીને ૫૫ એકર સુધીના કદનાં જુદા જુદા ભાગનાં ખેતર–કે જેમને બાકીની જમીનનાં પ્રતિનિધિરૂપ જ કહી શકાય – તેમની પેદાશનો અંદાજ કાઢ્યો હતો. તે પ્રમાણે એકર દીઠ પેદાશ અનુક્રમે ૧૪ રૂ; ૧૧ રૂ; ૮ ૩; ૬ રૂ; અને ૩ રૂ; આવી. એટલે કે, એકર દીઠ સરેરાશ ૮ રૂપિયા આવી. અનાજને ભાવ રૂપિયે ૬૦ રતલને ગણતાં (જોકે
* જુદા જુદા પાકની એકર દીઠ પેદાશ (૨તલમાં )
હિંદુસ્તાન અમેરિકા ઈટલી ઇજિપ્ત ૧૯૧૬-૭ ૧૯૨૫-૬
(૧૯૨૦-૧)ચોખા ૯૬૯ ૮૩૩ ૧૦૯૦ ૨૧૫૧ ૧૪૬૫ ઘઉં ૬૯૬ ૬૪૦ ૧૦૬૮ ૮૪૬ ૧૪૪૬ કપાસ ૮૩
૧૪૧ - ૨૯૯ શેરડી ૨૫૨૫ ૨૪૮૯
(નવા) ૧૦,૦૦૦
-
૧. ૧૯૩૩-૪ની ગણતરી પ્રમાણે ખેડાણ જમીનના ૯ ટકા જમીન નહેરોવાળી ગણાય છે.
For Private & Personal use only
