________________
૧૨૧
આબાદ હિદુસ્તાન !
હું આ પ્રકરણમાં તે રિપેર્ટીમાંથી થોડી મુદ્દાસર વિગત આપવાના છું. તે ઉપરથી ખરા હિંદુસ્તાનની શ સ્થિતિ છે, તે વાચક જોઈ શકશે. ઉપરાંત વાચક એ પણ જોઈ શકશે કે, કેવી ભયંકર વિગતા રિપોટ માં ભેગી થયેલ હોવા છતાં, સરકાર ૐ પેટે પ્રજાને તેમાંથી કેવી તારવણી કાઢી આપે છે:
“ બધું જ બરાબર છે — કશું જ બગડે તેમ નથી,” પ્રથમ હું પંજાબ, સંયુક્ત પ્રાંતેા અને મુંબઈ ઇલાકા એ ત્રણ વિષે ઉતારાઓ આપીશ. અને ત્યાર બાદ બીજા પ્રકરણમાં આખા હિંદુસ્તાનના પ્રાંતવાર ઉતારાઓ આપીશ. આ બધા ઉતારાઓ સરકારે ભેગી કરેલી વિગતોમાંથી લીધેલા છે. એટલે તેમાં કઈ કે અતિશયોક્તિ હાય, તે તે ઊલટી તરફની જ હાય. સરકારી અમલદારોએ કઈ કે ખેડૂતાની સ્થિતિ એછી ભયંકર દેખાય તેવા જ પ્રયત્ન કર્યો હશે. ખાસ કરીને તે હું વાચકને તે ઉતારાઓમાં આપેલા કેટલાક ખેડૂતેાના વ્યક્તિગત દાખલાઓ ઉપર ધ્યાન આપવાની વિનંતિ કરું છું. અને તે દાખલાએ। સરકારી અમલદારાએ “ સારી સ્થિતિના ખેડૂતોના નમૂના તરીકે લીધેલા છે. એટલે, ખેડૂતાના મેટા વર્ગની સ્થિતિ તેથી પણ વધુ ભયંકર છે, એમ સાથે સાથે જ વાચક સમજી લેવું જોઈ એ.
પ‘જામ
મિ. થેાટન રાવલપિંડીના કમિશ્નર હતા. તેમને પંજાબના ગવર્નરે ૧૮૯૪-૯૫માં ખેડૂતાની કહેવાતી કંગાળ
Jain Education International
૧૨૭
‘હિ‘દુસ્તાનમાં ગરીબઈ છે જ નહિ' હાલત અને મુશ્કેલીએની તપાસ કરી રિપોટ કરવાનું કહ્યું. તે અનુસાર તેમણે આ પ્રાંતમાંથી ચાર જુદા જુદા વિભાગા પેાતાની તપાસ માટે નક્કી કર્યાં. તે ચાર વિભાગા ૧૦૦૦ ચેારસ માઈલ જેટલા વિસ્તારમાં પથરાયેલા હતા. અને તેમાં ૫૩૫ ગામડાંમાં થઈને ૩ લાખ માણસાની વસ્તી હતી. તેમણે બધી જાતના પુરાવાઓ ભેગા કર્યાં અને તે બધા પ્રામાણિક છે તેની પૂરતી ખાતરી કરી જોઈ, તે પુરાવાઓની વિગતા ભેગી કરવામાં તેમણે ૬ માહના ગાળ્યા હત, અને તે ઉપરથી રિપોર્ટ તૈયાર કરવામાં બીજા એ મહિના ગાળ્યા હતા. તે જણાવે છે :
“ મારી આ તપાસને કારણે એક વસ્તુ તે નિર્વિવાદ પુરવાર થયેલી છે કે, જુદી જુદી જાતના ખેડૂતાથી ખેડાતા, એકબીજાથી ઘણે દૂર જુદી જુદી આબેહવા અને ભૌગાલિક પરિસ્થિતિમાં આવેલા, કુવાવાળા કે માત્ર વરસાદ ઉપર જ આધાર રાખનારા, ~~ ગમે તે ભાગા લે, પણ દરેક ઠેકાણે સાધારણ કે સારાં વર્ષમાં પણ ખેડૂતને શિયાળામાં અને વસંતઋતુમાં ખાવાનું અનાજ, તથા વાવણીના દિવસેામાં આ દેવું કરીને જ લાવવાં પડે છે. જો વર્ષ થ ુંક પણ નબળુ આવે, તો તે બીજે જ હિતે તેને મહેસૂલ પણ દેવું કરીને જ ભરવું પડે છે. આ સ્થિતિ પહેલેથી દેવામાં સપડાયેલા ખેડૂતાની તા સારાં વર્ષોમાં પણ હાય છે. પરંતુ સહેજ નબળા વર્ષમાં દેવા વિનાના, સારી સ્થિતિના ખેડૂતાની પણ એ જ દશા હાય છે.
“ ખેડૂતો કરકસરિયા હાતા નથી, ટંટાબખેડા કરી કાર્ટોમાં દાવા લડયા કરે છે અથવા તે હદ ઉપરાંતના ઉડાઉ
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
