________________
૧૪૪
આબાદ હિંદુસ્તાન! તેમજ નાની જમીનવાળા ગરીબ ખેડૂતને જરા સંકડામણમાં આવી જવું પડે છે.”
ઉપરના વાક્યમાં કલેકટર સાહેબ “મોટા ભાગના” “સામાન્ય રીતે” અને “જરા સંકડામણમાં” એ શબ્દોને શું અર્થ કરે છે, તે સમજાતું નથી. તેને માટે હવે આપણે તેમના “ખાનગી” મૂળ રિપોર્ટમાં નજર કરીએ. ત્યાં તેઓ સાહેબ જણાવે છે:
૧. “મારે કહેવું જોઈએ કે સામાન્ય વર્ષોમાં ખેડૂતે વર્ષને ત્રીજો ભાગ લેણદારે ધીરેલા પૈસા વડે જ પસાર કરે છે. અને ખરાબ વર્ષોમાં તેમને પિતાના દેવાને બે કાં તે બેહદ વધારી દેવો પડે છે, અથવા તે પિતાનું જરજવાહીર, ઘરેણાં, ઢોર કે બીજું જે કાંઈ વેચી શકાય તેમ હોય, તે વેચી દેવું પડે છે.
૨. “ જ્યારે લાગલાગ2 બેત્રણ વર્ષ નબળાં આવે છે, ત્યારે તે કાઈ લેણદાર પણ તેમને પૈસા ધીરતે નથી; એટલે સામાન્ય ખેડૂતને બેશક સંખતમાં સખત ભૂખમરો વેઠવો
હિંદુસ્તાનમાં ગરીબાઈ છે જ નહિ” ૧૪ “ખેતરની આવકમાંથી માત્ર કુટુંબ જીવતું રહે તેટલી પેદાશ આવી. પરંતુ એક લગ્નપ્રસંગ, એક મરણનો પ્રસંગ અને ખેતી માટે બળદની ખરીદી – આ કારણોને લીધે તેને કુટુંબનાં તમામ ઘરેણાં વેચી નાંખવાં પડવ્યાં અને છતાં બીજા ૧૦૦ રૂપિયા દેવું કરીને આણવા પડ્યા. . . વર્ષના છેવટના ભાગમાં તો તે કુટુંબ ભારે તંગીમાં આવી પડયું. બીજે વર્ષે પણ ખરીફ પાક ઓછો ઊતર્યો એટલે તે તે ભયંકર ભૂખમરામાં સપડાયું. જાન્યુઆરી અને ફેબ્રુઆરી મહિનાઓમાં તે લોકોને રોજ નિયમિત ખાવાનું પણ મળ્યું નહિ, અને જંગલી ઝાડનાં પાન અને મૂળિયાં ખાઈને જ જીવતાં રહ્યાં.
“ઈ. સ. ૧૯૨૫ની શરૂઆતનો ભાગ તેમણે ખરાબમાં ખરાબ દશામાં ગાળ્યો હતો તે વિષે શંકા જ નથી; છતાં ખરીફ પાક કપાઈ રહે ત્યાર પહેલાં તેઓ ફરી ભયંકર તંગીમાં સપડાશે એ એક્કસ છે.”
પરંતુ, આ દાખલામાં પણ કલેક્ટરને મહેસૂલ મોકૂફ રાખવાનું કે માફ કરવાનું સૂઝયું નથી. તે જ રિપિટમાંથી કેટલીક વિગત :
ઝાબાદ વિભાગ : હકીકત :
દરવર્ષે ખાધ: ટકા (પા. ૨૦૯) ખેડૂત કુટુંબ : એક હળ : ત્રણ
માણસે : આવક ૭૩ રૂપિયા: ખાધ ૯ રૂપિયા
'૧૭ ટકા હિંવારાનું કુટુંબ આવક ૩૨ રૂપિયા : ત્રણ માણુ : ખાધ ૩૨ રૂપિયા:
૬૦ ટકા
૩. “મરહપુર નામના એક ગામમાં ૫૫ ખેડૂત કુટુંબમાંથી, વર્ષને અંતે બધાં જ ૮૦૦થી માંડીને ૧૦ રૂપિયા સુધીના દેવા તળે આવી ગયાં હતાં. ખેડૂતના મોટા ભાગને પિતાનાં ઘરેણાં કે ઢોર વેચી નાખવાં પડયાં હતાં.
૪. “બેજાઈ: ૯ એકરને માલિક : કુટુંબ સાત માણસનું.
Jain Education International
For Private & Personale
Only
