________________
‘હિંદુરતાનમાં ગરીબાઈ છે જ નહિ” ૧૪૭ ઉતારી; જેમ પાન ઊથલાવતે ગયે, તેમ જે નજરે પડતી ગઈ, તે નેંધ ગયે છું. આવી કેટલીય વિગતેને તો હું અડયો પણુ નથી. આ તેમજ બીજી કેટલીક વિગતે કે જે હવે પછીના પ્રકરણમાં આવવાની છે, તે બધી મેં આ પ્રાંતના લેફ. ગવર્નર મૅકડોનેલ સાહેબને ૧૯૦૧ ની સાલમાં લખી જણાવી હતી. જવાબમાં તેમણે જણાવવાની કૃપા
૧૪૧
આબાદ હિંદુસ્તાન! મજાર કુટુંબઃ આવક ૪૭ રૂપિયા: ત્રણ માણસે ? ખાધ ૧૭ રૂપિયા:
૩૧ ટકા જોકે, કાનપુરના આસિસ્ટંટ કલેકટર મિ. બર્ડ જણાવે છે કે, “હું એક માણસનું ખાધાખર્ચ વાર્ષિક ૨૪ રૂ. ગણું છું; એક સ્ત્રીનું ૨૦ રૂ. ૮ આના ગણું છું, અને છોકરાનું ૧૪ રૂપિયા ગણું છું.”
હવે હું અલ્હાબાદ વિભાગમાં આવેલા ૩૦૦ માણસના એક આખા ગામની હકીકત તે રિપોર્ટમાંથી નીચે ટાંકું છું. ગામનું નામ અકબરપુરસેન છે.
ખેડૂતઃ ૩૬ કુટુંબ : ૭૦ પુરુષ, ૫૦ સ્ત્રીઓ અને ૫૧ બાળક ખેતીની ખેતીનું બાકી ખોરાક કુલ પેદાશ ખર્ચ બચત માટે જોઈએ ખાધ રૂપિયા રૂપિયા રૂપિયા રૂપિયા રૂપિયા ૪,૩૨૩ ૧,૭૩૩ ૨,૫૯૦ ૩,૬ ૭૮ ૧,૦૮૮ ૩૨ મજૂરો વગેરે ૧૭ કુટુંબ : દસ કુટુંબમાં છોકરાં નથી કુલ આવક ખાધાખર્ચ ખાધ ટકા
માટે જ જોઈએ રૂપિયા રૂપિયા રૂપિયા
૮૫૦ ૧૪૦૫ ૫૫૫ ૩૯ “બાકીનાં ૧૨ કુટુંબ ગારિયાનાં છે. તેઓ હેડીઓ અને ઘાટ ઉપર કામ કરે છે. તેમની સ્થિતિ સારી છે.”
આ બધી વિગતો તે માત્ર નમૂના તરીકે જ મેં અહીં ઉતારી છે. ઉપરાંત, ખાસ પસંદ કરીને પણ નથી
“સામાન્ય રીતે તમે હંમેશાં હિંદુસ્તાનના ખેડૂતોની દશા વિષે વધારે પડતા નિરાશાભર્યો ખ્યાલ બાંધે છે. ગમે તેમ છે. પણ, તમે વર્ણવેલી સ્થિતિ, હું જાણું છું તે સ્થિતિ સાથે મળતી નથી આવતી. હું એમ નથી કહેવા ભાગતો કે ખેડૂતોની દશામાં કાંઈ જ સુધારાની જરૂર નથી. પરંતુ ઘણા લોકો માને છે તેમ, ખેડૂત કાંઈ ભૂખે મરતું પ્રાણી નથી. . . . વળી તમે સરકારની વધારે પડતી મહેસૂલને કારણે ખેડૂતોની થતી પાયમાલીની વાત કરે છે. તે બાબતમાં પણ મને લાગે છે કે, તમે ખૂબ જ ભુલાવામાં પડથા છો. . . . ખેડૂતોની કફોડી સ્થિતિનાં ખરાં કારણે તે,
(૧) કુદરતની મનસ્વિતા,
(૨) નાતવરામાં કરવામાં આવતું ઉડાઉ ખર્ચ અને વ્યાજના ભારે દર,
(૩) ફળદ્રુપ ભાગોમાં વરતીની ઘણી ભીડ થવાથી જમીનને થઈ જતા નાના નાના ટુકડા, અને જરા દૂર નવી જમીન ઉપર જવાની લોકોની નામરજી,
(૪) નહેરોની ઊણપ – એ છે.
Jain Education International
For Private & Personal use only
