Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNDita daulatarAma jI kRta chahaDhAlA [ | bAlabodha TIkA ] TIkAkartrI gaNinI AryikA syAdvAdamatI mAtA jI 1 anekaza bhAratavarSa pariSada DOO bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad Xom
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI bAta 'dhammo vatthu sahAvo'-dharma vastu kA svabhAva hai aura digambaratva manuSya kA nija rUpa hai, usakA prakRta svabhAva hai / isa dRSTi se manuSya ke lie digambaratva paramopAdeya dharma hai / dharma aura digambaratva meM kucha bheda nahIM rhtaa| jIvAtmA apane dharma ko ga~vAye hue hai / laukika dRSTi se dekhie, cAhe AdhyAtmika se, jIvAtmA bhava-bhramaNa ke cakkara meM par3akara apane nija svabhAva se hAtha dhoye baiThA hai / loka meM vaha naMgA AyA hai phira bhI vaha samAja-maryAdA ke kRtrima bhaya ke kAraNa vaha apane nija rUpa ko nahIM jAna yAtA hai| saMsAra kI mAyA-mamatA meM par3akara AtmAnubhava se vaMcita rahA hai / isakA mukhya kAraNa rAga-dveSajanita pariNati hai / rAga-dveSa aura moha ke kAraNa yaha jIva naraka, tiryaMca, deva evaM manuSya Adi cAroM gatiyoM meM 84 lAkha yoniyoM meM bhramaNa kara nAnA prakAra ke kaSToM ko pA rahA hai / / jIvAtmA ko AtmA svAtantryatA prApta karane ke liye para sambandha ko bilkula chor3anA hogA / bhAratIya saMskRti meM tyAga, indriya-vijaya, anuzAsana aura prema kI avirala dhArA baha rahI hai / bhoga se sukha nahIM milA, taba tyAga AyA / bhAratIya saMskRti ke aNu-aNu meM tyAga kI gUMja anujIvita hai | jo vyakti ise vismRta kara detA hai vaha mAnavIya mUlyoM kI upekSA karatA hai / vahI jIva saMsAra meM bhramaNa karatA rahatA hai / hama saba ajJAnatA ke kAraNa saMsAra meM bhramaNa kara rahe haiM / usase chUTane kA upAya chahaDhAlA meM paM0 daulatarAmajI ne AcAryoM ke zabdoM ko bar3I hI saralatA evaM sarasa rUpa meM prastuta kiyA hai / A0 syAdvAdamatI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / zrI vItarAgAya namaH / / prathama DhAla maMgalAcaraNa (soraThA) tIna mukna meM sAra, vItarAga vijJAnatA / zivasvarUpa zivakAra, namahu~ triyoga samhArika / / 1 / / zabdArtha--tIna bhuvana = tIna loka / vItarAga = rAga-dveSa rahita / sAra = zreSTha / zivasvarUpa = AnandasvarUpa / zivakAra = moha prApta karane vAlA / triyoga = mana, vacana, kAya / samhArikai = sthira ho karake / namahu~ = namaskAra karatA hU~ artha tIna loka meM rAga-dveSAdi se rahita viziSTa jJAna, kevalajJAna hI zreSTha hai, AnandasvarUpa mukti dene vAlA uttama ratna hai / maiM ( daulatarAma ) usa kevalajJAna ke lie mana, vacana, kAya se ekatApUrvaka namaskAra karatA huuN| prazna ---maMgalAcaraNa meM kise namaskAra kiyA hai ? uttara--maMgalAcaraNa meM rAga-dveSa rahita jJAna kevalajJAna ko namaskAra kiyA hai| prazna 2-vijJAna kA artha kyA hai ? uttara-vi yAne viziSTa / jJAna yAne jAnanA / jo jJAna saba padArthoM ko vizeSarUpa se ekasAtha jAnatA hai vaha viziSTa jJAna yAne kevalajJAna hai / prazna 3-Adhunika vijJAna ko bhI to vijJAna kahate haiM ? uttara---jJAna sadaiva svaparopakArI hotA hai / Aja kA vijJAna azAMti kA kAraNa bana cukA hai / saccA jJAna zAnti kA bIja hai / jJAna rakSaka hotA hai, bhakSaka nahIM / Aja kA vijJAna viziSTatA se dUra ho mAnava ko azAnti kI ora le jA rahA hai / isalie nAma se vijJAna kaha sakate haiM, para vItarAga vijJAna saccA kevalajJAna hI hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 4-maMgala kA artha kyA hai ? uttara-maMga = sukha | la = lAti / dadAti = jo sukha ko deve use maMgala kahate haiM / athavA-mam = pApaM / gala = gAlayatIti / jo pApa kA nAza kare use maMgala kahate haiN| .. prazna 5--paMgalAcaraNa kyoM kiyA jAtA hai ? uttara--(1) nirvighna samApti (2) ziSTAcAra pAlana (3) nAstikatA kA parihAra (4) puNya kI prApti ina kAraNoM se maMgalAcaraNa kiyA jAtA hai / prazna 6-maMgalAcaraNa ke lAbha batAiye ? uttara--kArya ke Adi meM maMgala karane se--- ziSya pAraMgata hotA hai / madhya meM maMgala karane se prAraMbha kiyA kArya nirvighna pUrNa hotA hai / anta meM maMgala karane se vidyA evaM vidyA ke phala kI prApti hotI hai | prazna 7-tIna loka kauna se haiM ? uttara--(1) Urdhva loka, (2) madhya loka, (3) adholoka / prazna 8-tIna lokoM meM kauna jIva kahA~ rahate haiM ? uttara-(1) Urdhva loka meM - kalpavAsI evaM kalpAtIta devoM kA tathA siddhoM kA nivAsa hai| madhya loka meM - manuSya, pazu, pakSI Adi kA nivAsa hai / adholoka meM -asurakumAra, rAkSasAdi bhavanavAsI-vyantara devoM evaM nArakiyoM kA nivAsa haiM tathA ekendriya jIva sarvatra vyApta haiN| prazna 9-loka kise kahate haiM ? uttara--jisameM jIvAdi chahoM dravya pAye jAte haiM, use loka yA lokAkAza kahate haiN| jIvoM kI cAha (caupAI chanda-14 mAtrA) je tribhuvana meM jIva ananta, sukha cAhaiM dukhateM bhayavanta / tAteM dukhahArI sukhakAra, kahaiM sIkha guru karuNA dhAra / / 2 / /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA zabdArtha-ananta = jisakA anta na ho / cAhaiM = cAhate haiM / duHkhate = duHkhoM se / bhayavanta = Darate haiM | sIkha = zikSA / karuNAdhAra = dayA krke| __ artha-tIna loka meM ananta jAva hai, ve saba sukha cAhate haiM aura duHkhoM se Darate haiM isIlie duHkha ko dUra karane vAlI aura sukha dene vAlI zikSA guru (AcArya) dayApUrvaka dete haiM / prazna 1-tIna bhuvana meM jIva kitane haiM ? ve kyA cAhate haiM ? uttara-tIna bhuvana meM ananta jIva haiM / ve sukha cAhate haiM / prazna 2-kisase Darate haiM ? uttara-duHkhoM se Darate haiN| prazna 3-guru kaisI zikSA dete haiM aura kaise dete haiM ? uttara--guru duHkha ko dUra karane vAlI aura sukha denevAlI zikSA dete haiM / guru (digambara) dayA karake zikSA dete haiN| cetAvanI evaM saMsAra-bhramaNa kA kAraNa tAhi suno bhavi mana thira Ana, jo cAho apano kalyANa / moha mahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi / / 3 / / zabdArtha---tAhi = usa guru-zikSA ko / bhavi = bhavya jIva / sthira Ana = sthira hokara / cAho = cAhate ho / moha = mohanIya karma / mahAmada = teja zarAba ! bharamata = bhaTakanA / vAdi = vyartha / arthabhavyAtmAo ! yadi Apa apanA kalyANa cAhate ho to gurujanoM kI usa bhalA karane vAlI zikSA ko mana lagAkara suno / yaha jIva anAdikAla se moharUpI teja zarAba ko pIkara, apane AtmasvarUpa ko bhUla kara binA prayojana bhramaNa kara rahA hai / prazna 1-Apa kyA cAhate haiM ? uttara-hama kalyANa cAhate haiM / prazna 2-kalyANa prApti ke lie kyA karanA cAhiye ? uttara-sacce guruoM kI zikSA ko dhyAna se prItipUrvaka sunanA caahiye| prazna 3-bhavya kise kahate haiM ?
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA uttara-jisameM samyagdarzana, jJAna aura cAritra prakaTa karane kI yogyatA ho, use bhavya kahate haiM / prazna 4--moha kise kahate haiM ? uttara- (1) mohanIya karma jo svapara ke viveka ko bhulA detA hai / athavA (2) sAMsArika vastuoM meM prema karanA yA (3) apane-Apako bhUla jAnA / prazna 5-mahAmada kauna-sA hai ? uttara-moha / prazna 6-kyoM hai ? uttara-zarAba pInevAle kA nazA 2-4 ghaNTe meM utara jAtA hai parantu moharUpI mahAzarAba kA nazA bhava-bhavAntara taka nahIM utaratA hai / zarAba ke naze meM masta jIva patnI ko mAtA aura mAtA ko patnI kahatA hai / moha ke naze meM masta jIva apane se bhinna zarIra, mAtA, pitA, putrAdi evaM dhanadaulata, ghara, dukAnAdi ko apanA mAnakara cAroM gatiyoM meM bhramaNa karatA hai / ___ pramANatA aura nigoda ke duHkha tAsa bhramaNa kI hai bahu kathA, pai kachu kahU~ kahI muni yathA / kAla ananta nigoda maMjhAra, bItyo ekendrI tana dhAra / / 4 / / zabdArtha-tAsa bhramaNa = bhaTakane ko / bahu kathA = bar3I kahAnI / kachu = kucha / kahU~ = kahatA hU~ | yathA = jaisI / nigoda maMjhAra = nigoda meM / tana = zarIra / dhAra = dhAraNa karake / bItyo = bItA hai / artha--isa jIva ke saMsAra-bhramaNa ko kahAnI bahuta bar3I hai / parantu jaisI pUrvAcAryoM ne kahI hai vaisI maiM bhI kahatA hU~ / isa jIva ne ananta kAla nigoda meM bitAyA hai| prazna 1-nigoda kise kahate haiM ? uttara-nigoda tiryaMcagati ke ekendriya jIvoM kI eka paryAya vizeSa hai jisameM jIva kI Ayu bahuta thor3I hotI hai / eka zvAsa meM aThAraha bAra janmatA hai aura aThAraha bAra maraNa karatA hai|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaGgAnA prazna 2 - nigoda ke kitane bheda haiM ? uttara- nigoda ke do bheda haiM- ( 1 ) nitya nigoda, (2) itara nigoda / nitya hai ? uttara- -vaha jIvarAzi jahA~ ke jIvoM ne anAdikAla se aba taka sa paryAya nahIM pAIM, unheM nigoda kahate haiN| (bhaviSya meM trasa paryAya pA sakate haiM / ) prazna 4 - nitya nigoda se jIva kisa pariNAma se nikalate haiM ? uttara - nitya nigoda se jIva lezyA kI mandatA se nikalate haiM / prazna 5 -- itara nigoda kise kahate haiM ? uttara - jo nigoda se nikalakara anya paryAya pA punaH nigoda meM utpanna ho vaha itara nigoda hai / prazna 6 - nigodiyA jIva kahA~ rahate haiM ? uttara ---- nigodiyA jIvoM ke rahane ke sthAna bhI do haiM--- (1) sAtaveM naraka ke nIce eka rAjU kSetra kalakala pRthvI meM / (2) sarvaloka / prazna 7 - ekendrI jIva ke kitane bheda haiM ? uttara - (1) pRthvIkAyika (3) agnikAyika (2) jalakAyika (4) vAyukAyika (5) vanaspatikAyika--ye ekendrI ke pA~ca bheda haiM / nigoda ke duHkha aura vahA~ se nikalane kA krama eka zvAsa meM aThadaza bAra, janmyo bhayo bharyo dukhabhAra / nikasi bhUmi jala pAvaka bhayo, pavana pratyeka vanaspati zrayo ||5|| zabdArtha - aThadaza = aThAraha | janmyo = paidA huA / ma marA / bharyo = sahana kiyA / nikasi nikalakara / pAvaka = agni / artha -- isa jIva ne nigoda ke bhItara eka zvAsa meM aThAraha bAra janma liyA aura maraNa kiyA tathA aneka duHkhoM ko sahana kiyA / vahA~ se nikalakara pRthvI, jala, agni, vAyu aura vanaspati jItroM meM utpanna huA / M
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahavAlA prazna 1-nigodiyA jIvoM kI kauna sI gati evaM kAya hotI haiM ? uttara-negAdiyA jIo kI tiyaca gati hotI hai / tathA ekendriya meM sAdhAraNa vanaspatikAya hotI hai / prazna 2-nigodiyA ke duHkha kauna se haiM ? / uttara-nigodiyA jIva janma-maraNa ke du:khoM se atyanta pIr3ita haiM, ve eka zvAsa meM aThAraha bAra janma lete haiM tathA aThAraha bAra hI marate haiM | prazna 3-nigoda se nikalane kA krama kyA hai ? uttara-nigoda se nikalA jIva prathama paMca sthAvaroM pRthvI Adi meM utpanna hotA hai / prazna 4-sthAvara jIva kise kahate haiM ? uttara-sthAvara nAmakarma ke udaya se pRthvI jalAdi jinakA zarIra ho unheM sthAvara jIva kahate haiM / ye ekendriya hI hote haiM / asa paryAya kI durlabhatA evaM tibaMdhagati ke duHkha durlabha lahiM jyoM cintAmaNi, tyoM paryAya lahI trasa praNI / laTa pipIla ali Adi zarIra, ghara-ghara maryo sahI bahu pIra / / 6 / / ___ zabdArtha-durlabha = kaThina / cintAmaNI = eka ratna / jyoM = jaise| tyoM = taise / paryAya = avasthA (pariNamana) / sa taNI = trasa sambandhI / pipIla = cIMTI / ali = bhauMrA ! bahupIra = bahuta duHkha / . ____ artha-jaise cintAmaNi ratna bahuta kaThinAI se milatA hai vaise hI usa paryAya bhI bar3I kaThinAI se milatI hai / isa jIva ne usa paryAya meM laTa, cIMTI, bhaurA Adi ke zarIra bAra-bAra dhAraNa kara maraNa kiyA aura bahuta duHkha uThAyA / prazna 1-jasa jIca kise kahate haiM ? uttara-trasa nAmakarma ke udaya se prApta huI jIva kI avasthA vizeSa ko usa kahate haiN|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 2-cintAmaNi ratna kise kahate haiM ? uttara--manavAMchita phala denevAlA ratna / prazna 3-laTa, cIMTI, bhramara jIvoM ke kitanI indriyA~ hotI haiM ? uttara-laTa ke do indriyA~ = sparzana aura rasanA / cIMTI ke tIna indriyA~ = sparzana, rasanA aura ghrANa / bhramara ke cAra indriyA~ = sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu / niyaMcagati meM astI aura hogI he duHkha kabahU~ paMcendriya pazu bhayo, mana bina nipaTa ajJAnI thyo| siMhAdika sainI kai krUra, nibala pazu hati khAye bhUra / / 7 / / zabdArtha- kabahU~ = kabhI / paMcendriya = jinake pA~coM indriyA~ ho / pazu = tiryaMca / bhayI = huA / mana bina - mana ke binA / nipaTa = bilakula / ajJAnI = mUrkha / thayo = huA / krUra - duSTa / hai = hokara / nibala = kamajora / bhUra = bahuta / hati = mArakara / artha--yaha jIva jaba kabhI asainI paMcendriya pazu huA to mana na hone se atyaMta ajJAnI rahA aura yadi kabhI sainI bhI huA to siMha-jaise duSTa hokara apane se kamajora pazuoM ko mArakara khAtA rahA jisase ghora pApa bandha kiyA / prazna -gati kise kahate haiM, ye kitanI hotI haiM ? uttara-gati nAmakarma ke udaya hone se prApta jIva kI avasthA vizeSa ko gati kahate haiM / gati 4 letI hai--(1) naraka gati, (2) tithaMca gati, (3) manuSya gati, (4) deva gati / prazna 3-indriya kise kahate haiM ? ye kitanI hotI haiM ? / uttara-jina cihnoM se jIva kI pahacAna hotI hai use indriya kahate haiM / ye 5 hotI haiM-(1) sparzana, (2) rasanA, (3) ghrANa, (4) cakSu, (5) karNa / prazna 3-sainI kise kahate haiM ? uttara-mana sahita jIva ko sainI kahate haiM / athavA jo hita kA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3AlA upadeza sunakara hita ko grahaNa karatA hai tathA ahita kA tyAga karatA hai use sainI kahate haiN| prazna 4-siMha ke kitanI indriyA~ haiM ? tathA Apake kitanI indriyA~ haiM ? uttara-pA~ca-pA~ca / prazna 5---siMha aura Apa sainI haiM yA asainI ? uttara-siMha bhI sainI hai / hama bhI sainI haiM / prazna 6 --yadi jIva asainI paMcendriya huA to ? uttara-..'mana bina nipaTa ajJAnI thayo / ' mana ke binA ajJAnI rahA / prazna 7-sainI huA to kyA kiyA ? utara-siMhAdika yUra nau / pazu ) banakara kamajora prANiyoM ko mAra-mArakara khAyA / kabahU~ Apa bhayo balahIna, sabalani kari khAyo atidIna / chedana bhedana bhUkha piyAsa, bhAra vahana hima Atapa trAsa / / 8 / / zabdArtha-balahIna = kamajora 1 bhayo = huA / sabalani kari = balavAnoM ke dvArA / atidIna = asamartha / chedana = chedA jAnA / bhedana = bhedA jAnA / vahana = donA / hima = ThaNDA / Atapa = garmI / Asa = duHkh| ___ artha--jaba yaha jIva svayaM kamajora huA to apane se tAkatavara jIvoM ke dvArA mArakara khAyA gayA / nAka-kAna chidanA, arai cubhanoM, bhUkhe rahanA, ThaNDI-garmI Adi ke du:kha she| . prazna 1-jaba yaha jIva kamajora huA to kyA huA ? uttara-jaba yaha jIva kamajora huA to sabaloM (balavAnoM) ke dvArA khAyA gayA / prazna 2-tiryaca banakara aura kyA duHkha pAyA ? uttara-chedana, bhedana, mUkha, pyAsa, bhAra DhonA, zItoSNa Adi aneka duHkha paaye| vadha bandhana Adika duHkha ghane, koTi jIbhate jAta na bhaneM / atisaMkleza bhAva te maryo, ghora zvana sAgara meM paryo / / 9 / /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahAlA zabdArtha-vadha = mArA jAnA / bandhana = bA~dhA jAnA / ghane = bahuta / koTi = karor3oM / jImateM = jIbhoM se / bhane = kahe / na jAta = nahIM jAte / atisaMkleza = atyanta khoTe / bhAvateM = pariNAmoM se / zvabhrasAgara = narakarUpI sAgara / paryo = jA pdd'aa| ____artha--isa jIva ne mArA jAnA, bA~dhA jAnA Adi aneka duHkha sahe jo karor3oM jIbhoM se bhI nahIM kahe jA sakate / anta meM jaba atyanta khoTe pariNAmoM se marA to bhayAnaka narkarUpI samudra meM jA pahu~cA / prazna 1-tiryaMca gatti ke duHkhoM kA saMkSepa meM varNana kIjie / uttara- (1) tiyaMca gati meM yadi nimoda meM huA to eka zvAsa meM aThAraha bAra janmA, aThAraha bAra marA, ghora duHkha sahana kiyaa| (2) do indriya, tIna indriya, cAra indriya meM janma-maraNa ke duHkhoM ko sahana kiyA / sahana kiyA / paMcendriya asainI huA to mana ke binA ajJAnatA kA duHkha huA / siMhAdika balavAna evaM krUra jIvoM meM utpanna huA to nirbaloM ko mAra-mArakara khAyA / yadi svayaM nirbala huA to balavAnoM ke dvArA khAyA gayA / koI chedatA hai, koI bhedatA hai, koI patthara mAratA haiM, bhUkha, pyAsa, zakti se adhika bojhA lAdatA hai, zItoSNa vadha, bandhana Adi itane mahAduHkha tiryaMca gati meM haiM ki karor3oM jihvA se bhI unakA varNana nahIM kiyA jA sakatA hai / prazna 2-naraka gati meM utpanna hone kA kAraNa batAiye ? uttara- "atisaMkleza bhAva taiM maryo, ghora zvabhra sAgara meM paryo' atyanta saMkleza pariNAmoM se maraNa karane para naraka gati kI prApti hotI hai /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 3-naraka kise kahate haiM ? ve kahA~ haiM ? uttara---pApa karma ke udaya se jisameM utpanna hote hI jIva asahya aura aparimita vedanA pAne lagate haiM / dUsare nArakiyoM ke dvArA satAye jAne Adi se duHkha kA anubhava karate haiM lathA jahA~ vidveSapUrNa jIvana bItatA hai, vaha sthAna 'naraka' kahA jAtA hai / sabhI narakoM kA sthAna adholoka meM hai / prazna 4-naraka kitane haiM ? nAma batAie / uttara--naraka sAta haiM--(1) ghammA, (2) vaMzA, (3) meghA, (4) aMjanA, (5) ariSTA, (6) maghavI, (7) mAdhavI / prazna 5-naraka kI bhUmiyoM ke nAma batAie ? uttara-(1) ratnaprabhA, (2) zarkarAprabhA, (3) bAlukAprabhA, (4) paMkaprabhA, (5) dhUmaprabhA, (6) tama:prabhA, (7) mahAtamaHprabhA / prazna 6--naraka gati kise kahate haiM ? uttara-naraka gati nAmakarma ke udaya se naraka meM janma lenA / naraka gati ke duHkha tahA~ bhUmi parasata dukha iso, bicchU sahasa iseM nahiM tiso / tahA~ rAtha-zoNitavAhinI, kRmikulakalita dehadAhinI / / 10 / / zabdArtha-tahA~ = vahA~ ( naraka meM ) / parasata = chUne se / isI = itanA / sahasa = hajAra / DaseM = kATane se / tisA = utanA / rAdha = pIva / zroNita = khUna | vAhanI = nadI ! kRmi = krIr3A / kula = samUha / kalita = sahita / deha = zarIra / dAhanI = jalAne vaalii| artha-una narakoM kI pRthvI kA sparza karane se jitanA duHkha hotA hai, utanA hajAra bicchuoM ke ekasAtha kATane para bhI nahIM hotA hai / vahA~ naraka meM pIva aura khUna bahAne vAlI, kor3oM ke samUha se bharI huI aura deha ko jalAne vAlI vaitaraNI nadI bahatI hai / prazna 1-naraka bhUmiyoM kA sparza kaisA hai ? uttara-narakoM kI bhUmiyoM kA sparza karane mAtra se itanA duHkha hotA haiM ki yahA~ para yadi ekasAtha hajAra bicchU bhI DaMka mAreM to utanI. takalIpha nahIM ho / prazna 2-narakoM ko nadiyoM kA jala kaisA hai ?
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA uttara-narakoM ko nadiyA~ khUna, pIparUpI jala se bharI haiM / karor3oM kIr3oM ke samUha se vyApta haiM tathA vahA~ kA jala zarIra meM tIvra dAha paidA karatA hai| semarataru juta dala asipatra, asi jyoM deha vidAreM tatra / meru samAna loha gali jAya, aisI zIta uSNatA thAya / / 11 / / zabdArtha semara taru = semara ke vRkSa / juta = sahita / dala = pattA / asipatra = talavAra kI dhAra ke samAna pattA / asi = talavAra | vidAra = cIra dete haiM / meru = meru parvata / samAna = barAbara / loha gali jAya = loha ke dera pighala jAya / zIta = ThaNDa / uSNatA = garmI / thAya = hotI hai| artha-~-usa naraka meM talavAra kI dhAra ke samAna pattevAle semara ke vRkSa haiM, jo talavAra ke sadRza hI zarIra ko cIra dete haiM / vahA~ ThaNDa aura garmI itanI hotI hai ki meru parvata ke barAbara lohe kA piNDa bhI gala jAtA hai| prazna :--narakoM ke vRkSa kaise hote haiM ? uttara--narakoM ke vRkSa talavAra ke samAna tIkSNa pattoM vAle hote haiM / prazna 2-vahA~ ke vRkSa kA nAma batAie ? uttara-semara vRkSa / prazna 3-meru kahA~ hai ? kitanA bar3A hai ? uttara--jambUdvIpa ke madhya videha kSetra meM sthita sudarzana meru parvata hai / vaha eka hajAra yojana jamIna meM hai / 99 hajAra yojana U~cA hai / dasa hajAra yojana moTA hai / cAlIsa yojana kI isakI coTI hai| prazna 4-narakoM meM uSNatA kA varNana karo ? uttara---'meru samAna loha gali jAya' jisa prakAra garmI meM moma pighala jAtA hai usI prakAra sumeru ke barAbara loha kA piNDa bhI yadi garma biloM meM pheMkA jAya to vaha bhI gala jAya-aisI tIna uSNatA vahA~ hai / prazna 5. narakoM meM zIta kA varNana karo ? uttara-'meru samAna loha gali jAya jisa prakAra zIta Rtu yA varSA Rtu meM namaka gala jAtA hai, pAnI ho jAtA hai, usI prakAra sumeru samAna
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA lohe-sA golA pheMkA jAya to vaha bhI gala sakatA hai / itanI zIta vahA~ 5 ., 6veM, 7veM naraka meM haiM / prazna 6-uSNa naraka kauna se haiM ? uttara-prathama, dvitIya, tRtIya, caturtha aura paMcama bhUmi kA UparI bhAga ye uSNa naraka haiM / yahA~ garmI adhika hai| prazna 7-zIta naraka kauna se haiM ? uttara-pA~cavIM bhUmi kA nicalA hissA ( nIce kA tihAI bhAga ) aura unatI, sAtavIM bhUmi ati lagaDI hotI hai / ataH ye zIta naraka kahalAte haiN| prazna 8-narakoM meM tiryaJca jIva kRmi, vRkSAdi to utpanna hote nahIM phira vahA~ vRkSa, nadiyA~ Adi kaise pAye jAte haiM ? uttara--nArakiyoM ke apRthak vikriyA hotI hai / nArakIya svayaM isa prakAra ke nadI, kRmi, vRkSa Adi bana jAte haiM aura eka-dUsare ko pIr3A dete haiM / tila-tila kareM deha ke khaNDa, asura bhir3AveM duSTa pracaNDa / sindhunIrateM pyAsa na jAya, to paNa eka na bUMda lahAya / / 12 / / zabdArtha-tila-tila = tila ke dAne ke barAbara / khaNDa = ttukdd'aa| asura = bhavanavAsI deva / bhir3Ave = lar3Ate haiM / duSTa = krUra | caNDa = nirdaya / sindhu = samudra / nIrateM = pAnI se / paNa = parantu / lahAya = mile / ___ artha-una narakoM meM nArakI jIva eka-dUsare ke zarIra ke tila ke barAbara Tukar3e kara DAlate haiM aura atyanta krUra, nirdayI asurakumAra jAti ke deva unheM Apasa meM bhir3A dete haiM / narakoM meM pyAsa itanI lagatI hai ki samudra kA pUrA pAnI pIveM to bhI pyAsa nahIM bujhe, kintu eka bUMda bhI pAnI vahA~ nahIM milatA hai| prazna 1--nArakI Apasa meM kaise lar3ate haiM tathA asurakumAra deva kyA karate haiM ? uttara- nArakI Apasa meM eka-dUsare ko mArate-kATate rahate haiM / tila ke samAna zarIra ke Tukar3e kara dete haiM aura lar3ate huoM ke bIca meM asurakumAra deva eka-dUsare ko jhUThA-saccA bhir3Akara Ananda lete haiM aura sabako duHkhI karate haiN| parata ha /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 2...itane Tukar3e-Tukar3e ho jAne para bhI kyA nArakI marate nahIM haiM ? uttara-nArakiyoM kA baiMkriyika zarIra hotA hai / jisa prakAra pArA ke Tukar3e-Tukar3e hone para bhI phira mila jAtA hai, usI prakAra nArakiyoM kA zarIra Tukar3e-Tukar3e hone para bhI phira mila jAtA haiM / unakI akAla mRtyu kabhI nahIM hotI hai / kitanI bhI mAra-kATa ho jAya, koI bhI jIva vahA~ se akAla meM mara nahIM sktaa| prazna 3-asurakumAra deva kauna hote haiM ? uttara-bhavanavAsI devoM meM eka asurakumAra deva hote haiM / unakA kAma hI narakoM meM jAkara lar3AI karavAnA hai / prazna 4--narakoM meM pyAsa kaisI lagatI hai ? uttara-narakoM meM itanI pyAsa lagatI hai ki sArA samudra kA pAnI pI jAya to bhI pyAsa nahIM bajhatI / prazna 5-pIne ko pAnI milatA hai yA nahIM ? uttara-vahA~ eka bUMda bhI pAnI pIne ko nahIM milatA / naraka kI bhUkha aura manuSya gati meM utpatti kA kAraNa tIna loka ko nAja ju khAya, miTai na bhUkha kaNA na lahAya / ye duHkha bahusAgaraloM sahai, karama jogate naragati lahai / / 13 / / zabdArtha-nAja = anna / kaNA = dAnA / lahAya = milatA haiM / artha-una narakoM meM bhUkha itanI adhika lagatI hai ki tInoM lokoM kA anAja bhI khA liyA jAve to bhI bhUkha nahIM miTa sakatI, parantu vahA~ para eka dAnA bhI khAne ko nahIM milatA hai / isa prakAra ke duHkha bahuta sAgaroM taka saha kara jIva phira kisI zubha karma ke udaya se manuSya gati pAtA hai| prazna 1-tIna loka kauna-kauna se haiM ? uttara-(1) Urdhvaloka, (2) madhya-loka, (3) adholoka / prazna 2...-narakoM meM bhUkha kitanI lagatI hai ? uttara-narakoM meM itanI teja bhUkha lagatI haiM ki tIna loka kA anAja khA leN|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 chahaDhAlA prazna 3 - khAne ko kyA milatA hai ? uttara - eka kaNa bhI anAja vahA~ khAne ko nahIM milatA hai / prazna 4 - sAgara kise kahate haiM ? uttara - do hajAra kosa gahare aura do hajAra kosa caur3e gola gaDDhe meM kaiMcI se jisakA dUsarA bhAga na ho sake, aise eka se lekara sAta dina taka ke paidA hue uttama bhogabhUmi ke meDhe ke bAloM ko pUrNa bharanA, unameM se eka bAla ko sau-sau varSa bAda nikAlanA / jitane dAnaveM utane kAla ko vyavahAra palya kahate haiN| vyavahAra palya se asaMkhyAta guNA uddhArapalya aura uddhArapalya se asaMkhyAta guNA addhApalya hotA hai / aise 10 kor3A kor3I (10 x 10 karor3a) addhApalyoM kA eka sAgara hotA hai ! prazna 5 - manuSya gati meM utpatti kA kAraNa kyA hai ? uttara---"karama jogateM naragati lahaiM" puNya yoga se lezyA yA kaSAya kI mandatA se manuSya gati milatI hai / prazna 6 - manuSya gatti kise kahate haiM ? uttara - manuSya gati nAmakarma ke udaya se manuSyoM meM janma lenA yA paidA hone ko manuSya gati kahate haiM / prazna 7 - manuSya kahA~ rahate haiM ? uttara -- manuSya madhya loka meM rahate haiM / manuSya gati ke duHkha jananI udara vasyo nava mAsa, aMga sakucateM pAI trAsa / mAtA / udara = peTa / nava mAsa = nau mahIne / nikasata je dukha pAye ghora, tinako kahata na Ave ora / / 14 / / zabdArtha -- jananI casyo rahA | aMga = zarIra / sakucateM = sikur3A rahane se / trAsa duHkha / nikasana = paidA hote samaya / ghora = bhayAnakaM / ora = aMta | artha - yaha jIva mAtA ke peTa meM nau mAha rahA / vahA~ aMga sikur3A rahane se jo duHkha uThAyA tathA janma lete samaya jo bhayAnaka duHkha bhoge, unako kahate hue anta nahIM A sakatA / = 1
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 1-yaha jIva mAtA ke peTa meM kitane dina aura kaise rahA ? uttara- yaha jIva mAtA ke peTa meM nau mAha taka zarIra ko sikor3a kara rahA / bAlapane meM jJAna na lahAo, taruNa samaya taruNI rata rahyo / ardhamRtaka sama bUr3hApano, kaise rUpa lakhkhe Apano / / 15 / / zabdArtha.....bAlapane meM = lar3akapana meM | taruNa = javAna / taruNI = strI / rata = lIna / ardhamRtaka sama = Adhe mare ke samAna / bUr3hApano = bur3hApA / kaise = kisa prakAra | rUpa Aphno = AtmasvarUpa / lakhkhe = dekha sakatA hai| ____ artha-lar3akapana meM isane jJAna nahIM pAyA / javAnI meM strI meM Asakta rahA / bur3hApA ardha mare ke samAna hai / phira yaha jIva apane zarIra ko kaise pahacAna sakatA hai| prazna 1-manuSya jIvana kI tIna avasthAe~ kauna-sI haiM ? uttara--(1) bacapana (2) yauvana, (3) bur3hApA / prazna 2--jJAna kaba prApta karanA cAhie ? uttara--bAlapana meM jJAna prApta karanA cAhie / prazna 3-mAnava ne tInoM avasthAe~ kaise kho dI ? uttara--mAnava ne bacapana ko khela meM, javAnI meM strI ke sAtha aura bur3hApA Adhe mare ke samAna kho diyaa| akAmanirjarA kA phala evaM devagati ke duHkha kabhI akAma-nirjarA karai, bhavanatrika meM suratana dharai / viSaya cAha dAvAnala daho, marata vilApa karata duHkha salo / / 16 / / zabdArtha-akAma = binA icchA / nirjarA = karmoM kA eka deza kSaya honA / bhavanatrika = bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSI ye tIna prakAra ke deva / suratana = deva paryAya / sahyo = sahana / vilApa = jhuranA / artha-kabhI isa jIva ne akAma nirjarA kI to bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI tIna prakAra ke devoM meM paidA huA parantu vahA~ bhI viSayoM kI
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 chahaDhAlA dAharUpI dAvAna meM samA aura jo sara vilApa karate hue duHkha ko sahana kiyA / prazna 1-devoM ke rahane kA sthAna kahA~ hai ? uttara-devoM ke rahane kA sthAna Urdhvaloka hai / prazna 2--devagati kise kahate haiM ? uttara--devagati nAmakarma ke udaya se devoM meM utpanna honA / prazna 3-devoM ke kitane bheda haiM ? uttara- (1) bhavanavAsI, (2) vyantaravAsI, (3) jyotiSI, (4) kalpavAsI / prazna 4-bhavanatrika kise kahate haiM ? uttara--bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSI devoM ko bhavanatrika kahate prazna 5-akAma nirjarA se jIva kahA~ paidA hotA hai ? / uttara-akAma nirjarA kA phala bhavanatrika devoM meM utpanna honA hai| prazna 6-akAma nirjarA kise kahate haiM ? uttara- anizcita bhAva se kaSTa sahane para kSudhAdi se vivaza hone para mandakaSAya kI hAlata meM karmoM kA phala dekara svayameva jhar3a jAnA / prazna 7-bhavanatrika meM duHkha kisa prakAra kA hotA hai ? uttara-viSaya sevana kI icchA se nirantara pIr3ita rahatA hai tathA mRtyu samaya sAre vaibhava ko dekha-dekhakara vilApa karatA hai aura chUTane ke duHkha se rotA hai / jo vimAnavAsI hU~ thAya, samyagdarzana bina dukha pAya / tahate caya thAvara tana dharai, yoM parivartana pUre karai / / 17 / / zabdArtha jo = yadi / vimAnavAsI = vaimAnika deva / thAya huA / tahate = vahA~ se / cayakara = mara kara / ( Akara ) thAvara = sthAvara | yoM = isa prakAra | artha yaha jIva vimAnavAsI devoM meM bhI paidA huA to vahA~ bhI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA samyagdarzana ke binA du:kha uThAyA aura vahA~ se bhI mara kara sthAnoM ke zarIra ko dhAraNa kiyA / isa taraha yaha jIva pA~ca parivartanoM ko pUrA karatA hai / prazna 1-vimAnavAsI kise kahate haiM ? uttara-vimAnoM meM rahane vAle deva vimAnavAsI kahalAte haiM ? prazna 2---inake kitane bheda haiM ? / uttara-(1) kalpopapanna, (2) kalpAtIta / prazna 3-vaimAnika deva meM yaha jIva kyoM du:khI rahA ? uttara--'samyagdarzana bina du:kha pAya' samyagdarzana ke binA duHkhI rahA / prazna 4.--samyagdarzana kise kahate haiM ? uttara--sacce deva, zAstra aura guru kA paccIsa doSa rahita zraddhAna karanA samyagdarzana kahalAtA hai / Right faith = satya vizvAsa ( samyagdarzana ) / prazna 5---zarIra ke bheda batAie / uttara---(1) audArika, (2) vainiAyaka, (3) AhAraka, (4) taijasa, (5) kArmANa / / prazna 6-saMsArI ke bheda kitane haiM ? uttara-(1) trasa, (2) sthAvara / prazna 7..-parivartana kitane prakAra hotA hai ? uttara-(1) dravya, (2) kSetra, (3) kAla, (4) bhana, (5) bhAva parAvartana kahalAte haiM /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya DhAla saMsAra bhramaNa kA kAraNa (paddhari chanda, 15 mAtrA ) = acchI taraha jAnakara / bakhAna = aise mithyA dRga jJAna carNa, vaza bhramata bharata dukha janma marNa / tAteM inako tajiye sujAna, tina suna saMkSepa kahU~ bakhAna / / 1 / / zabdArtha -- aise = isa prakAra / mithyA dRga jJAna carNa = mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra | vaza = adhIna / bharata = bhogatA hai / tAteM isalie / tajiye = chor3ie / sujAna varNana | kahU~ = kahatA hU~ / suna artha - isa prakAra yaha jIva mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra ke vaza hokara cAroM gatiyoM meM bhaTakatA hai aura janma-maraNa ke duHkhoM ko uThAtA haiM / isalie inako acchI taraha jAnakara chor3o / una tInoM kA saMkSepa meM varNana karatA hU~, so suno / = suno| prazna 1 - mithyAdarzana kise kahate haiM ? uttara - viparIta zraddhAna kA nAma mithyAdarzana kahalAtA hai / = prazna 2 - mithyAjJAna kise kahate haiM ? uttara - (1) tattvoM kA viparIta jJAna mithyAjJAna kahalAtA hai athavA (2) para - padArthoM ko apanA mAna lenA mithyAjJAna kahalAtA hai / prazna 3 - mithyAcAritra kise kahate haiM ? uttara - svataH yA paropadeza Adi se viSaya-bhogoM meM pravRtti tathA jhUThe ADambara ke kAma karanA mithyAcAritra kahalAtA hai / prazna 5. prazna 4 - saMsAra meM janma-maraNa ke duHkha uThAne kA kAraNa batAie / uttara - 'aise mithyA dRga jJAna carNa' mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra ke vaza jIva saMsAra meM ghUmatA huA janma-maraNa ke duHkha uThAtA hai / - janma-maraNa ke duHkhoM se chUTane kA upAya kyA hai ? uttara - mithyAdarzana, jJAna aura cAritra ko acchI taraha samajhakara -- inako chor3anA hI duHkhoM se chUTane kA mahAna upAya hai /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA 19 prazna 6-mithyAdarzana ke kitane bheda haiM ? uttara-do bheda haiM : (1) agRhIta mithyAdarzana, (2) gRhIta mithyA-darzana / agRhIta mithyAdarzana kA lakSaNa jIvAdi prayojanabhUta tattva, saradhai tina mAhiM viparyayatva / / 1 / / zabdArtha--jIvAdi = jIva, ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa / prayojanabhUta = matalaba ke / tattva = padArtha / saradhai = zraddhAna karanA / tinamAhiM = unameM / viparyayatva = ulTA / ___ artha-jIvAdika mAna tattvoM meM jo prayojanabhUta haiM, unakA viparIta zraddhAna karanA agRhIta mithyAdarzana hai / jIva kA lakSaNa evaM viparIta zraddhAna cetana ko hai upayoga rUpa, bina mUrata cinmUrata anUpa / / 2 / / zabdArtha-cetana = jIva / upayoga = jJAnadarzana | rUpa = svarUpa / bina mUrata = amUrtika / cinmUrata = caitanyamaya / anUpa = upamA rahita / artha-AtmA kA svarUpa jAnanA-dekhanA hai / vaha mUrti rahita, caitanyasvarUpa aura upamA rahita hai / pudgala nabha dharma adharma kAla, inateM nyArI hai jIva cAla / tAko na jAna viparIta mAna, kari kareM deha meM nija pichAna / / 3 / / zabdArtha--pudgala = ajIva ( pUrNa galata svabhAva vAlA ) / nabha - AkAza / dharma = eka dravya / adharma = eka dravya / kAla = eka dravya ( inameM dravyoM ke lakSaNa Age tIsare DhAla meM batAyeMge ) / inateM = inase / nyArI = bhinna / cAla = pravRtti / viparIta = ulTA / mAna = mAnanA / nija = apanI / pichAna = pahacAna / tAko = usako / artha-ajIva dravya pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ina sabase jIva dravya kA svarUpa bhinna hai / mithyAdRSTi jIva mithyAdarzana ke prabhAva se unako na jAnakara ulTA zraddhAna kara zarIra ko hI AtmA mAnatA hai / yaha jIva tattva kA viparIta zraddhAna hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahalAlA prazna 1-agRhIta mithyAtva kise kahate haiM ? uttara-prayojanabhUta sAta tattvoM meM viparIta zraddhA agRhIta mithyAtva hai / prazna 2-jIva kA lakSaNa kyA hai ? uttara--"cetana ko hai upayoga rUpa / " prazna 3-upayoga kise kahate haiM ? uttara-jIva kA jJAna-darzana yA jAnane-dekhane kI zakti ko upayoga kahate haiN| prazna 4-jIna kA svarUpa batAie ?. . .. .. .. . uttara--"bina mUrata, cinmUrata anupa' hai / yaha jIva amUrtika, caitanya mUrti aura anupama hai aura pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla se bhinna nirAlI pravRtti vAlA hai / prazna 5- jIva tattva kA viparIta zraddhAna batAie yA jIva tattva kI bhUla ? uttara--"kari kare deha meM nija pichAna" zarIra meM apanI pahacAna karanA / prazna 6-AtmA kA svarUpa batAie? uttara-jAnane, dekhane athavA jJAna, darzana, zakti vAlI vastu ko AtmA kahate haiM / AtmA amara hai / prazna 7-amUrtika kise kahate haiM ? uttara-rUpa, rasa, gandha aura sparza rahita vastu amUrtika kahalAtI hai / prazna 8-prayojanabhUta tattva kise kahate haiM ? uttara-prayojanabhUta tattva 7 haiM--(1) jIva, (2) ajIva, (3) Astrava, (4) bandha, (5) saMvara, (6) nirjarA evaM (7) mokSa / prazna 9-mithyAtva aura mithyAdarzana meM kyA bheda hai ? uttara-donoM meM koI bheda nahIM, donoM paryAyavAcI zabda haiN| prazna 10-AtmA aura jora meM kyA antara hai ? uttara-AtmA aura jova meM koI bheda nahIM hai / yaha eka ho artha ke dyotaka do zaba haiN|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 11-mithyAtva ke kitane bheda haiM ? uttara-(1) agRhIta, (2) gRhIta / mithyAdRSTi kI mAnyatA maiM sukhI dukhI maiM raMka rAva, mere dhana gRha godhana prabhAva / mere suta tiya maiM sabala dIna, berUpa subhaga mUrakha pravIna / / 4 / / zabdArtha-raMka = garIba / rAva = rAjA / dhana = rupayA, paisA / gRha = ghara / godhana = gAya-bhaiMsAdi / prabhAva = bar3appana / suta = lar3akA / tiya = strI / sabala = balavAna / dIna = kamajora / subhaga = sundara / mUrakha = ajJAnI / pravIna = paNDita / / arthamithyAdRSTi jIva aisA mAnatA hai ki "maiM sukhI hU~, maiM duHkhI hU~, maiM garIba hU~, maiM rAjA hU~, mere dhana hai, mere ghara hai, mere gAya-bhaiMsa haiM, merA bar3appana hai, mere putra hai, strI hai, maiM balavAna hU~, maiM kamajora hU~, maiM sundara hU~, maiM mUrkha hU~, maiM paNDita hU~ / " prazna 1-sukhI-du:khI, rAjA-raMka ye jIva ke guNa haiM yA paryAya ? uttara-sukha-duHkhAdi sabhI jIva ke paryAya hai, guNa nahIM haiM / prazna 2-guNa naSTa hote haiM yA nahIM? aura paryAya naSTa hotI hai yA nahIM ? uttara-guNa saMdaiva sAtha rahate haiM kabhI naSTa nahIM hote haiM / paryAya sadA naSTa hotI rahatI hai| prazna 3-mithyAdRSTi kI buddhi kaise hotI hai ? uttara--mithyAdRSTi kI para-padArtha meM apanatva buddhi hotI hai / ajIva evaM Asrava tattva kA viparIta zraddhAna tana upajata apanI upaja jAna, tana nasata Apako nAza mAna / rAgAdi pragaTa ye duHkha dena, tinahI ko sevata ginata caina / / 5 / / zabdArtha-tana = zarIra / upajata = utpanna hote / upaja = utpatti / nasata = nAza hote / Apako 2 AtmA kI / rAgAdi = rAga-dveSa, moha Adi / pragaTa = pratyakSa / dene = denevaalaa| tinahI = unako hI 1 ginata = mAnatA hai / caina = sukharUpa /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 chahaDhAlA artha-mithyAdRSTi jIva apane zarIra kI utpatti ko AtmA ko utpatti tathA zarIra ke nAza ko AtmA kA nAza mAnatA haiM / aura rAga-dveSa Adi bhAva jo pratyakSa rUpa se AtmA ko duHkha denevAle haiM unhIM kA sevana karatA huA yaha jIva unako sukha denevAlA mAnatA hai| prazna 1-ajIva tattva kA ulTA zraddhAna kyA hai ? uttara-... "sana upajata apanI upaja jAna, tana nasata Apako nAza mAna" zarIrAdi bhinna padArthoM meM AtmA kI kalpanA karanA hI ajIva tattva kA ulTA zraddhAna hai| prazna 2--Astava tattva kA viparIta zraddhAna kyA hai ? uttara-rAga-dveSAdi bhAva jo duHkha denevAle haiM unako sukha denevAle mAnanA / prazna 3-ajIva ke bheda batAie / uttara--(1) pudgala, (2) dharma, (3) adharma, (4) AkAza, (5) kAla / ye 5 ajIva ke bheda haiM | // bandha aura saMvara tatva kA viparIta amAna zubha azubha banya ke phala maiMjhAra, rati arati kara nija pada visAra / Atama hita hetu virAga, jJAna, te lakheM Apako kaSTadAna / / 6 / / zabdArtha-zubha = acche ( puNya ) / azubha = pApa / bandha = karmabandha / phala = pariNAma / maMjhAra = bhItara / rati = prema / arati = dveSa / nijapada = AtmasvarUpa / visAra = bhUlakara / hita = bhalAI / hetu = kAraNa / virAga = vairAgya / jJAna = samyagjJAna / te = unako | lakheM = mAnatA / Apako = apanA / kaSTadAna = kaSTadAyaka / artha-mithyAdRSTi jIva mithyAtva ke prabhAva se apane AtmasvarUpa ko bhUlakara karmabandha ke acche phaloM se prema karatA hai aura bure phaloM se dveSa karatA hai / AtmA kI bhalAI karanevAle vairAgya aura jJAna ko yaha jIva duHkhadAyI mAnatA hai /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 1-bandha tattva kI bhUla yA viparItatA batalAo ? uttara-apane svarUpa ko bhUlakara puNyodaya meM yA karma ke zubha phala meM rAga karanA, pApodaya yA karma ke azubha phala meM dveSa karanA / prazna 2-saMvara tattva kI bhUla batAo ? uttara-"Atama hita hetu virAga jJAna, te lakheM Apako kaSTadAna" AtmA ke hitakArI vairAgya aura jJAna ko kaSTakAraka mAnanA / prazna 3-puNya kise kahate haiM ? uttara---punAti AtmAnaM iti puNya = jo AtmA ko pavitra kare use puNya kahate haiN| prazna 4----pApa kise kahate haiM ? uttara--jo AtmA kA patana kare use pApa kahate haiM / prazna 5-vairAgya kise kahate haiM ? uttara--saMsAra, zarIra aura bhogoM se virakta hone ko vairAgya kahate haiN| prazna 6-jJAna kise kahate haiM ? uttara-jo hita kI prApti aura ahita kA parihAra kare use jJAna kahate haiN| nirjarA aura mokSa tattva kA viparIta addhAna roke na cAha nija zakti khoya, zivarUpa nirAkulatA na joya / zabdArtha na roke = nahIM rokatA hai / cAha = icchA / nijazakti = Atmazakti ko / khoya = khokara / zivarUpa = mokSa kA svarUpa / nirAkulatA = AkulatA rahita / na joya = nahIM mAnatA hai / artha--mithyAdRSTi jIva mithyAdarzana ke prabhAva se apanI Atmazakti ko khokara icchAoM ko nahIM rokatA hai / tathA vaha mokSa ke sukha ko AkulatA rahita nahIM mAnatA hai /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 chahaDhAlA prazna 1 - nirjarA tattva kA viparIta zraddhAna batAo / uttara- -" roke na cAha nija zakti khoya / " prazna 2 - mokSa tattva kI bhUla yA viparIta zraddhAna | uttara- " zivarUpa nirAkulatA na joya / " prazna 3 - tapa kyA hai ? uttara -icchA kA nirodha tapa haiN| tapa se nirjarA hotI haiM / prazna 4 - nirjarA ke kitane bheda haiM ? uttara - nirjarA ke do bheda haiM- (1) savipAka nirjarA, (2) avipAka nirjarA | prazna 5 - savipAka nirjarA kise kahate haiM ? uttara- - udaya meM Akara karmoM kA khira jAnA savipAka nirjarA hai / prazna 6 - avipAka nirjarA kise kahate haiM ? - uttara - tapAdi ke dvArA saMcita karmoM kA ekadeza khira ( naSTa honA) jAnA aviyAka nirjarA hai / (yahA~ taka gRhIta mithyAdarzana kA varNana pUrA huA) agRhIta mithyAjJAna yAhI pratItijuta kachuka jJAna, so dukhadAyaka ajJAna jAna / / 7 / / zabdArtha -yAhI isa prakAra / pratIti = zraddhA yA vizvAsa juta = sahita / kachuka = jo kucha / duHkhadAyaka I duHkha denevAlA / ajJAna = agRhIta mithyAjJAna / jAna = jAnanA cAhie / artha--- isa prakAra sAtoM tattvoM kA viparIta zraddhAna sahita jo kucha jJAna hotA hai use agRhIta mithyAjJAna kahate haiM / - = prazna 1 - agRhIta kA artha kyA hai ? uttara - jo anAdikAla se calA A rahA hai / athavA jo svabhAva se hotA hai use agRhIta kahate haiM /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA 25 agRhIta cAritra ina juta viSayani meM jo pravRtta, tAko jAno mithyA caritra / yo mithyAtvAdi nisarga jeha, aba je gRhIta suniye su teha ||8|| zabdArtha -- ina juta = agRhIta mithyAdarzana, jJAna sahita / viSayani meM paMcendriya viSayoM meM pravRtta = pravRtti karanA / mithyAcAritra = agRhIta mithyAcAritra / yoM = isa prakAra / mithyAtvAdi = midhyAdarzana, jJAnacAritra / nisarga = agRhIta jeha jo gRhIta = para nimitta se hue teha = | = / usako | H | artha - agRhIta mithyAdarzana sahita pA~coM indriyoM ke viSayoM meM pravRtti karanA agRhIta mithyAcAritra hai| isa prakAra gRhIta mithyAdarzana kA varNana karate haiM, so suno / prazna - agRhIna mithyAcArita kise kahate haiM ? uttara - agRhIta mithyAdarzana jJAnapUrvaka paMcendriyoM ke viSayoM meM pravRtti ko agRhIta mithyAcAritra kahate haiM / gRhIta mithyAdarzana, kuguru evaM kudeva, kudharma kA lakSaNa jo kuguru kudeva kudharma seva, poSai, cira darzanamoha eva / antara rAgAdika dharai jeha, bAhara dhana ambara taiM saneha / / 1 / / dhAre kuliMga lahi mahata bhAva, te kuguru janma jala upalanAva / je rAga-dveSa pala kara malIna, vanitA gadAdi juta cihna cIna / / 10 / / te haiM kudeva tinakI ju seva, zaTha karata na tina bhava bhramaNa cheva / rAgAdi bhAva hiMsA sameta, darvita trasa thAvara maraNa kheta / / 11 / / je kriyA tinheM jAnahu kudharma, tina sarauM jIva lahai azarma / yAkU~ gRhIta mithyAttva jAna, aba suna gRhIta jo hai ajJAna / / 12 / / zabdArtha - antara = bhItara rAgAdika = rAga-dveSa Adi / jeha = jo I = 4 bAhara = pratyakSa meM / ambara taiM kuliMga = khoTA bheSa / dhArai = mahatabhAva = bar3appana / te = ve upala = patthara | nAva = naukA vastra Adi se / saneha dhAraNa karate haiM / janma jala = malakara = maila se / malIna vanitA = strI / gadAdi = gadacakra bagairaha | cihna - pahacAna 1 = mamatA / / lahi = pAkara | saMsArarUpI samudra meM / maile /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 chahaThThAlA bhAva prANoM kA = zraddhA tte = ve / zaTha mUrkha | seva sevA / tina = unakA / bhavabhramaNa = saMsAra meM bhaTakane kA / cheva = anta / bhAvahiMsA ghAta / sameta = sahita | darvita dravyahiMsA | kheta = kSetra | saradhai na karane se / lahe = pAtA hai| azarma = duHkha / yAkU~ = isako / gRhota mithyAttva - mithyaadrshn| jAna = samajho | ajJAna - mithyAjJAna | aba = mithyAjJAna ko / suna = suno / I prazna 1 - gRhIta mithyAtva kise kahate haiM ? uttara - kuguru, kudeva, kudharma kA sevana gRhIta mithyAtva hai / r 1 aba / gRhIta = gRhIta | ajJAna 111 - ww prazna 2 -- kuguru kA lakSaNa batAis / uttara--- "antara rAgAdi dharai jeha, bAhara dhana ambara teM saneha / dhAra kuliMga lahi mahatabhAva, te kuguru |" arthAt jo bhItara se rAga-dveSa se yukta haiM, dhana, kapar3A Adi se moha karate haiM / khoTaM bhaSoM ko dhAraNa kara bar3appana pAkara sAdhu kahalAte haiM / ve kuguru haiM / prazna 3 - kuguru kI pUjA bhakti kA phala kyA haiM ? uttara---" te kuguru janma jala upalanAva" ke kuguru patthara kI nAva ke samAna hote haiN| jaise -- patthara kI nAva yadi samudra meM calAI jAya to svayaM DUbatI hai aura yAtriyoM ko bhI DubAtI hai| usI prakAra jo aise kuguruoM kI bhakti, pUjA, vandanAdi karate haiM, unake ve guru bhI saMsArasamudra meM DUbate haiM aura ziSyoM ko bhI Dubote haiM / arthAt unakI bhakti pUjA patana kA kAraNa hai / prazna 4 - kudeva kA lakSaNa batAiye / uttara- " je rAga-dveSa malakara malIna, vanitA - gadAdi - juta cihna cIna / te haiM kudeva / " arthAta- jo rAga-dveSarUpI maila se maile haiM, strI, gadA Adi cihnoM se jo pahacAne jAte haiM ve kudeva kahalAte haiM / prazna 5 -- kudeva kI sevA kauna karatA hai ? uttara- "tinakI ju seva, zaTha karata" kudevoM kI sevA mUrkha jIva karate haiM / prazna 6 - kudeva kI sevA se saMsAra bhramaNa chUTatA haiM yA nahIM ?
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA 27 uttara--"na tina bhava bhramaNa cheva'' kudeva kI sevA se saMsAra-bhramaNa nahIM chUTatA apitu bar3hatA hI hai / prazna 7....-kudharma kA lakSaNa batAie / uttara-"zagAdi bhAva hiMsA sameta, darvita trasa thAvara maraNa kheta / je kriyA tinheM jAnahu kudharma / ' (1) rAga-dveSa karanA bhAva hiMsA hai| (2) trasa aura sthAvara jIvoM kA ghAta karanA, unako mAranA dravya hiMsA hai / hiMsA sahita jo-jo kriyAe~ haiM unheM kudharma kahate haiM / prazna ...-kadharma kA zraddhAna karane se kyA phala hotA haiM ? uttara-"tina saradhai jIva lahai azarma" kudharma kA zraddhAna karane se jIva duHkha pAtA hai| prazna 9-gRhIta kise kahate haiM ? uttara--jo paropadezAdi paranimitta se hotA hai use gRhIta kahate haiM / prazna 10-gRhIta mithyAdarzana kise kahate haiM ? uttara-kuguru, kudeva, kudharma ke zraddhAna ko gRhIta mithyAdarzana kahate haiM / prazna 11-kuguru, kudeva, kudharma kI sevA kA phala batAiye / uttara-.."jo kuguru, kudeva, kudharma seva, porSe cira darzana moha" arthAt jo kuguru, kudeva aura kudharma kI sevA karatA hai vaha cirakAla taka darzanamoha ko puSTa karatA hai| prazna 12-darzanamoha kise kahate haiM ? uttara--AtmA ke samyagdarzana guNa ko ghAtane vAle ko darzanamoha kahate haiN| gRhIna mithyAjJAna ekAntavAda- dUSita samasta, viSayAdika poSaka aprazasta / kapilAdiracita zruta ko abhyAsa, so hai kubodha bahu dena trAsa / / 13 / /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 chahar3hAlA zabdArtha- ekAnta = ekapakSarUpa kathana / dUSita = khoTe viSayAdika = pA~coM indriyoM ke viSaya Adika / poSaka = puSTa karanevAle / aprazasta = khoTe / samasta = sampUrNa / kapilAdi = sAMkhya, bauddha, vaizeSika Adi / racita = banAye hue / zruta = zAstra / abhyAsa = par3hanA-par3hAnA / so = vaha | kubodha = gRhIta mithyAjJAna / (bahu) bahuta / dena = denevAlA / trAsa = duHkha / artha--ekAnta rUpa se kathana, dUSita/paMcendriyoM ke viSayoM ko puSTa karane vAle, kapilAdi ke dvArA banAye hue sampUrNa khoTe zAstroM ko par3hanA, par3hAnA gRhIta mithyAjJAna haiM | vaha bahuta duHkha denevAlA hai / prazna 1-ekAntavAda kise kahate haiM ? uttara-aneka dharmoM kI apekSA na karake vastu kA ekarUpa se hI kathana karanA / jaise rAma-putra hI hai / / prazna 2-anekAntavAda kise kahate haiM ? / uttara--bhinna-bhinna dharmoM kI apekSA se eka vastu kA virodha rahita aneka dharmAtmaka kathana karanevAlA siddhAnta anekAnta jainadarzana kA mUla siddhAnta hai 1 prazna 3-udAharaNa dekara samajhAie / uttara-eka rAma meM aneka dharma haiM / kAraNa vastu ananta dharmAtmaka hai rAma putra bhI hai, pitA bhI hai, pati bhI hai, sasura bhI haiM aadiaadi| eka hI rAma dazaratha kI apekSA putra the / eka hI rAma lava-kuza kI apekSA pitA bhI the / eka hI rAma sItA kI apekSA pati bhI the / parantu saba dharmoM ko na mAnakara mAtra eka dharma ko mAnanA hI ekAnta hai / yadyapi rAma dazaratha kI apekSA putra hI haiM, para putra kI apekSA pitA bhI haiM / 'bhI' anekAnta kA sUcaka hai aura apekSA rahita 'hI' ekAnta kA sUcaka hai / anekAnta udAratA kA dyotaka hai / prazna 4-paMcendriya ke viSaya kauna se haiM ? uttara--sparzana indriya kA-sparza rasanA indriya kA-rasa ghrANa indriya kA--grantha
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA cakSu indriya kA--vaNa, aura karNa indriya kA-- zabda, ye pA~ca indriya viSaya haiM / prazna 5-khoTe zAstra kauna se kahalAte haiM ? uttara- (1) jinameM ekAnta rUpa se kathana ho / (2) jinameM paMcendriya viSayoM kA varNana ho aise azlIla upanyAsa, nATaka, cora kathAe~, khoTI kathAe~ Adi / (3) jinameM hiMsA meM dharma batAyA gayA ho / (4) jinameM pUrvApara virodha pAyA jAtA ho / (5) jo sandeha sahita ho / Adi uparyukta lakSaNoMyukta rAga-dveSa bar3hAne vAle zAstra khoTe zAstra kahalAte haiM / sajjanoM ko inheM kabhI nahIM par3hanA cAhie / prazna 6-gRhIta mithyAjJAna kise kahate haiM ? uttara-isa prakAra khoTe zAstroM ke adhyayana se prApta sArA jJAna gRhIta mithyAjJAna kahalAtA hai / prazna 7-kuzAstroM ke adhyayana kA phala batAie / uttara- "kapilAdiracita zruta ko abhyAsa, so hai kubodha bahudena trAsa / " khoTe zAstroM kA adhyayana bahuta du:khoM ko denevAlA hai / gRhIta mithyAcAritra jo khyAti lAbha pUjAdi cAha, dhari karana vividhavidha deha dAha / Atama anAtma ke jJAnahIna, je je karanI tana karana chIna / / 14 / / zabdArtha-khyAti = prasiddhi / lAbha = phAyadA / pUjA = pratiSThA, ijjata / cAha = icchA / dhari = dhAraNa karake / vividha = nAnA / bidha = prakAra / deha = zarIra / dAhakarana = jalAne vAlI / Atama = AtmA / anAtma = zarIrAdi paravastue~ / jJAna = jJAna se / hIna = rahita / karanI = kriyAe~ / tana = zarIra / chIna karana = naSTa karane vAlI / artha-jo apanI prasiddhi, rupaye-paise kA lAbha, pratiSThA Adi kI cAha se zarIra ko jalAnevAlI AtmA aura para vastuoM ke jJAna se rahita
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA zarIra ko kSINa karane vAlI anekAneka jo-jo kriyAe~ kI jAtI haiM unheM gRhIta mithyAcAritra kahate haiM / prazna 8-gRhIta mithyAcAritra kA lakSaNa batAie / uttara-khyAti, lAbha, pUjA, pratiSThA kI bhAvanA se dhAraNa kiyA gayA japa-tapa, saMyama jo sva-paraviveka se rahita haiM, sArA gRhIta mithyAcAritra hai jaise- paMcAgni tapa karanA / parvata se giranA / zakti se adhika tyAga Adi / prazna 9--isakA phala batAie / uttara... zarIra kA sUkhanA mAtra haiM / Atma-kalyANa nahIM hai / te saba mithyAcAritra tyAga, aba Atama ke hita pantha lAga / jagajAlabhramaNa ko deha tyAga, aba 'daulata' nija Atama supAga / / 15 / / zabdArtha-te saba = una saba / paMtha = rAstA / lAga = lagAkara / jaga = saMsAra / jAla = phandA / bhramaNa = ghUmanA / nija : apanA ! pAga = acchI taraha / artha--una saba mithyAcAritroM kA tyAga kara apanI AtmA kI bhalAI ke mArga meM laga jAnA cAhie / he daulatarAma / saMsAra-pramaNa kA tyAga kara apanI AtmA meM acchI taraha lIna ho jAo / / prazna 1-bhavyAtmAoM ko kyA karanA cAhie ? uttara--saba prakAra mithyAcAritra ko chor3akara, AtmA ko unnati ke mArga meM laga jAnA cAhie / prazna 2-~-AtmA meM lIna hone ke lie kyA karanA cAhie ? uttara-"jaga jAla bhramaNa ko dehu tyAga' saMsara-bhramaNa kI kAraNa mithyA viparIta mAnyatA kA tyAga karo | binA mithyAtva ko tyAge AtmadhyAna kabhI nahIM banatA hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya DhAla saccA sukha aura mokSamArga - narendra 3 ) Atama ko hita hai sukha, so sukha AkulatA bina kahiye / AkulatA zivamAhi na tAteM, zivamaga lAgyo cahiye / / samyagdarzana-jJAna caraNa, zivamaga so dvividha vicAro / jo satyAratha rUpa so nizcaya, kAraNa so vyavahAro / / 1 / / zabdArtha-AkulatA = vyagratA, zalya, mAyA-lAlasA Adi / zivamAhi = mokSa meM / zivamaga = mokSa-mArga / lAgyo = laganA / dvividha = do prakAra / satyAratha = vAstavika / vyavahAro = vyavahAra, nizcaya kA kAraNa / artha- AtmA kA kalyANa sukha haiM / vaha sukha AkulatA miTa jAne para milatA hai AkulatA mokSa meM nahIM hai, ataH mokSa-mArga meM laga jAnA cAhiAra / samyagdarzana, samyagjJAna aura samyagcAritra--ina tInoM kI prApti honA mokSa-mArga hai / vaha do prakAra kA hai-(1) nizcaya mokSa-mArga, (2) vyavahAra mokSa-mArga hai aura jo nizcaya kA kAraNa hai vaha vyavahAra mokSa-mArga hai| prazna 1-AtmA kA hita kyA hai ? uttara-"Atama ko hita haiM sukha" AtmA kA hita sukha haiM / prazna 2-vaha sukha kaisA haiM ? / uttara-"so sukha AkulatA bina kahiye / " vaha sukha AkulatA rahita hotA hai / prazna 3-AkulatA kahA~ nahIM hai ? uttara--"zivamAhi na" AkulatA mokSa meM nahIM hai / prazna 4-ata: kyA karanA cAhiye ? uttara--"zivamaga lAgyo cahiye / " mokSa-mArga meM laganA cAhiye /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 5-.-mokSa-mArga kyA hai ? uttara- "samyagdarzana-jJAna-caraNa zivamaga' samyagdarzana, jJAna aura cAritra tInoM kI ekatA mokSa-mArga hai / alaga-alaga nahIM / prazna 6-taha kitane prakAra kA hai ? uttara--"dvividha vicAro' mokSa-mArga do prakAra kA hai (1) nizcaya, (2) vyavahAra | prazna 7--nizcaya mokSa-mArga kauna-sA hai ? uttara-"no patyArtha rUpa so niya'' jo vAstavikatA kA kathana kare vaha nizcaya hai| prazna 8-vyavahAra mokSa-mArga kauna-sA hai ? uttara--"kAraNa so vyavahAro" jo nizcaya kA kAraNa hai vaha vyavahAra mokSa-mArga hai| nizcaya ratnatraya kA svarUpa paradravyanase bhinna Apa meM, ruci-samyaktva bhalA hai / Apa rUpa ko jAnapano so, samyakajJAna kalA hai / / Apa rUpa meM lIna rahe thira, samyakcArita loI / aba vyavahAra mokSamaga suniye, hetu niyata ko hoI / / 2 / / zabdArtha- paradravyanaH = paravastuoM se / bhinna = alaga / ApameM = AtmA meM / ruci = vizvAsa / bhalA = nizcaya / jAnapano = jAnanA / kalA = guNa yA aMza / thira = sthira rUpa se / lIna rahe = saMlagna rahe / hetu = kAraNa / niyata = nizcaya / hoI = hotA hai| artha-pudgalAdi paravastuoM se bhitra apanI AtmA ke svarUpa kA zraddhAna karanA nizcaya samyagdarzana hai / paravastuoM se alaga AtmA ke svarUpa ko jAnanA nizcaya samyagjJAna hai / paravastuoM se alaga hokara apane AtmarUpa meM sthiratApUrvaka rama jAnA nizcaya samyakcAritra hai / aba vyavahAra mokSa-mArga ko suno jo nizcaya mokSa-mArga kA kAraNa hai /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 1- paradravya kitane haiM va kauna se haiM ? uttara - jIva dravya ko chor3akara zeSa pA~ca pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla -- ye pA~ca dravya paradravya haiM / 33 prazna 2 - hamArA svadravya kauna-sA hai ? uttara- hamArA jIva svadravya haiM / prazna 3 - tIna ratna kauna se haiM ? uttara -- (1) samyagdarzana, (2) samyagjJAna aura ( 3 ) samyagcAritra ye tIna ratna haiM / prazna 4 - nizcaya samyagdarzana kA svarUpa kyA hai ? uttara--"paradravyanateM bhinna ApameM ruci samyaktva bhalA hai / " prazna 5 - nizcaya samyagjJAna kA svarUpa batAie / uttara---" Apa rUpa ko jAnaneopadhAna kahA hai|" prazna 6 - nizcaya samyagcAritra kA svarUpa batAie / uttara -- " Apa rUpa meM lIna rahe samyagcAritra soI / " prazna 7 - nizcaya mokSa mArga kA nimitta kauna hai ? uttara -- vyavahAra mokSa mArga nizcaya mokSa mArga kA nimitta kAraNa hai| - vyavahAra samyagdarzana jIva ajIva tattva aru Asrava, bandharu saMvara jAno / nirjara mokSa kahe jina tinako, jyoM kA tyoM saradhAno / / hai soI samakita vyavahArI, aba ina rUpa bakhAno 1 tinako suna sAmAnya vizeSa, dir3a pratIta ura Ano / / 3 / / zabdArtha - jyoM kA tyoM = jaisA kA taisA / tinako = unako / saradhAno = zraddhAna karanA | vyavahArI = vyavahAra / samakita = samyagdarzana | ina = tattvoM kA / rUpa = svarUpa | bakhAno sAdhAraNa rUpa se / vizeSa = vizeSa rUpa se pratIta vizvAsa | Ano = karanA cAhie varNana karate haiN| sAmAnya = mana / dir3ha = aTala / = ura /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlA artha-jinendra bhagavAn ne jIva, ajoba, Astrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa-ye sAta datta kaheM hai / inakA jaisA-kA-taisA zraddhAna karanA vyavahAra samyagdarzana haiM / inakA ( tattvoM kA ) sAmAnya aura vizeSa rUpa se varNana kiyA jAtA hai, use sunakara mana meM aTala vizvAsa karanA cAhie / prazna 1-jinendradeva ne tattva kitane batAe haiM ? uttara -jinendradeva ne jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa-sAta tattva kahe haiM / prazna 2-vyavahAra samyagdarzana kise kahate haiM ? uttara-jIvAdi sAta tattvoM kA jaisA-kA-taisA zraddhAna karanA vyavahAra samyagdarzana hai| prazna 3--sAmAnya kise kahate haiM ? uttara-aneka padArthoM meM samAnatA se pAyA jAnevAlA dharma (guNa) sAmAnya kahalAtA hai / jaise--astitva, vastutva Adi / prazna 4-vizeSa kise kahate haiM ? uttara-saba vastuoM meM na rahakara mukhya-mukhya vastuoM meM rahane vAlA dharma ( guNa ) vizeSa kahalAtA hai / jaise, jIvadravya meM cetanatva / jIva ke bheda bahirAtama antara Atama, paramAtama jIva tridhA hai / deha jIva ko eka ginai, bahirAtama tattva mudhA hai / / uttama madhyama jaghana trividha ke, antara AtamajJAnI / dvividha saMga bina zudha upayogI, muni uttama nijadhyAnI / / 4 / / zabdArtha-girne = mAne / mudhA = mUrkha / dvividha = do prakAra / saMga = parigraha / bina = rahita / zudha = zuddha / upayogI = upayoga vAle / muni = mahAvratI digaMbara sAdhu / nijadhyAnI = AtmA kA dhyAna karanevAlA / artha--jIva ke tIna bheda haiM--bahirAtmA, antarAtmA, paramAtmA / ajJAnI bahirAtmA, zarIra aura AtmA ko eka mAnatA haiM / antarAtmA ke uttama, madhyama aura jaghanya-tIna bheda haiM / antaraMga va bahiraMga do prakAra ke parigraha se rahita zuddhopayogI munirAja uttama antarAtmA haiM /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 1 - jIva ke kitane bheTa haiM ? uttara -- jIva ke tIna bheda haiM-- ( 1 ) bahirAtmA, (2) antarAtmA, (3) paramAtmA / prazna 2 - bahirAtmA kise kahate haiM ? uttara- "deha jIva ko eka gine bahirAtama" jo zarIra aura Atmya ko eka ginatA haiM use bahirAtmA kahate haiM / prazna 3 --- antarAtmA ke kitane bheda haiM ? uttara- - antarAtmA ke tIna bheda haiM- (1) uttama, (2) madhyama, ( 3 ) jaghanya / 35 prazna 4 - uttama antarAtmA kauna hai ? uttara -- "dvividha saMga bina zudha upayogI" do prakAra parigraha rahita zuddhopayogI muni (digaMbara sAdhu ) uttama antarAtmA haiM / prazna 5 - do prakAra kA parigraha kaunasA hai ? uttara -- (1) antaraMga, (2) bAhya | antaraMga parigraha caudaha prakAra kA hai - ( 1 ) midhyAtva, (2) krodha, (3) mAna, (4) mAyA, (5) lobha, (6) hAsya, (7) rati, (8) - arati, (9) zoka, (10) bhaya, (11) jugupsA, (12) strI veda, (13) puruSa veda, (14) napuMsaka veda / bAhya parigraha dasa prakAra kA hai - ( 1 ) kSetra, (2) vAstu, (3) hiraNya, (4) suvarNa, (5) dhana, (6) dhAnya, (7) dAsI, (8) dAsa, (9) kupya aura (10) bhA~De (bartana) / prazna 6 - madhyama antarAtmA kauna-kauna haiM ? uttara - pA~caveM aura chaThe guNasthAnavartI jIva - zrAvaka-zrAvikA, aura munirAja - ye madhyama antarAtmA kahalAte haiM / prazna 8 -- - jaghanya antarAtmA kauna haiM ? uttara - vratarahita samyagdRSTi jaghanya antarAtmA hai / AryikA prazna 7 -- guNasthAna kise kahate haiM ? uttara - moha aura yoga ke nimitta se honevAlI jIva ko pariNati ko guNasthAna kahate haiM /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 9-mokSamArgI kauna haiM ? uttara-uttama antarAtmA, madhyama antarAtmA aura jaghanya antarAtmA tInoM mokSamArga para calanevAle haiM / prazna 10-paramAtmA kise kahate hai ? uttara-karmamala se rahita parama pada meM sthita AtmA paramAtmA hai / prazna 11- paramAtmA ke bhedaM kitane haiM ? uttara--'sakala nikala paramAtama dvaividha"-(1) sakala paramAtmA, (2) nikala paramAtmA / prazna 12-kala kA kyA artha haiM ? uttara- kala yAnI zarIra | prazna 13-sakala paramAtmA kA lakSaNa batAie ? uttara-tinameM ghAti nivArI, zrI arahanta sakala paramAtama, lokAloka nihArI / ghAtiyA karmoM se rahita, lokAloka ko jAnanevAle arahanta parameSThI sakala paramAtmA haiM / "sa" yAnI sahita / "kala'" yAnI zarIra, zarIra sahita / prazna 14-dhAtiyA karma kise kahate haiM ? uttara---jo AtmA ke asalI svarUpa ko ghAte haiM, unheM ghAtiyA karma kahate haiN| prazna 15-ghAtiyA karma kitane haiM ? uttara-cAra-(1) jJAnAvaraNI, (2) darzanAvaraNI, (3) mohanIya, (4) antraay| uttama RddhidhArI muniyoM kI apekSA chaThe guNasthAnavartI muniyoM ko madhyama antarAtmA kahA hai, vAstava meM to munijana uttama antarAtmA hI haiM / prazna 16---antarAtmA kise kahate haiM ? uttara-apane bheda vijJAna se AtmA ko dehAdi paravastuoM se bhinna mAnanevAlA jIva antarAtmA kahalAtA hai / prazna 17-zuddhopayogI kise kahate haiM ? uttara-zubha-azubha rAgadveSa kI pariNati se rahita jJAna darzana kI avasthAyukta jIva (AtmA) zuddhopayogI kahalAtA hai /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahadAlA madhyama antara Atama hai, je dezavratI anagArI / janana kahe avirata samadRSTi, tInoM zivamagacArI / / sakala nikala paramAtama dvaividha, tinameM ghAti nivArI / zrI arahanta sakala paramAtama, lokAloka nihArI / / 5 / / zabdArtha-dezavratI = eka dezavrata pAlanevAle, paMcama guNasthAnavartI / anagArI = parISaha rahita muni chaThaveM guNasthAnavartI / avirata-vrata-rahita / samadRSTi = samyagdRSTi (caturtha guNasthAna vAle) / cArI = calAnevAle (pAlane vAle) / tinameM = unameM / ghAti = ghAtiyA karma / nivAro - nAza karanevAle / lokAloka = loka aura aloka 1 nihArI = dekhanevAle / sakala = zarIra yA karma sahita / artha...-dezavratoM ke pAlanevAle zrAvaka aura sarvadezavratoM ke pAlanevAle chaThe guNasthAnavartI muni madhyama antarAtmA haiM / vratarahita samyagdRSTi jaghanya antarAtmA haiM ye tInoM antarAtmA mokSamArga para calanevAle hote haiM / paramAtmA ke do bheda haiM--(1) sakala paramAtmA, (2) nikala paramAtmA / ghAtiyA karmoM kA nAza karanevAle, loka-aloka ko dekhane-jAnanevAle arahanta bhagavAna sakala paramAtmA kahalAte haiN| . prazna 1--dezavratI kise kahate haiM ? uttara- (1) jo eka deza vratoM kA pAlana karatA hai| (2) trasa hiMsA kA tyAgI haiM, sthAvara kI hiMsA kA tyAgI nahIM hai vaha pA~cavA~ guNasthAnavI jIva dezavratI kahalAtA hai| prazna 2--anagArI kA kyA artha hai ? uttara-na agAra iti anagAra = jisakA koI ghara nahIM aise sakalavratI ko anagAra kahate haiM / ( chaThA guNasthAnavartI ) / prazna 3-arahanta kinheM kahate haiM ? uttara---cAra ghAtiyA, karmarahita, ananta catuSTaya sahita, vItarAga, sarvajJa hitopadezI, kevalajJAnI jIva ko arahanta kahate haiM / prazna 4-aloka kise kahate haiM ? uttara-jisameM AkAza dravya ko chor3akara anya dravya nahIM rahate, vaha aloka hai /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ J8 chahar3hAlA nikala paramAtmA kA lakSaNa evaM Ananda kA upAya jJAnazarIrI trividha karmamala, varjita siddha mahantA / te haiM nikala amala paramAtama, bhogaiM zarma anantA / / bahirAtamatA heya jAni taji, antara Atama hajai / paramAtama ko dhyAya nirantara, jo nita Ananda pUjai / / 6 / / zabdArtha-jJAnazarIrI = jJAna hI jisakA zarIra hai / trividha = tIna prakAra / karmamala = karmarUpI maila / varjita = rahita / mahaMtA = mahAn AtmA / nikala = zarIra rahita / amala = mala rahita / paramAtama = utkRSTa jIva / bho>> = bhogate haiM / zarma = sukha / anantA = avinAzI / bahirAtamatA = mithyA dRSTipanA / heya = chor3ane yogya / taji = chor3o / hUjai = bano / dhyAna = dhyAna karo / artha-jJAna hI jinakA zarIra haiM, tIna prakAra ke karmamala se rahita siddha bhagavAna nikala paramAtmA kahalAte haiM / jo ananta kAla taka sukha bhogate haiM / bahirAtmapane ( mizyAdRSTipane ) ko chor3ane yogya jAna chor3o aura antarAtmA bano / paramAtmA kA hamezA dhyAna karo, jisase sacce sukha kI prApti ho| prazna 1-nikala paramAtmA kauna hai ? uttara-tIna prakAra ke karmoM se rahita siddha bhagavAn nikala paramAtmA haiM / ni yAnI rahita, kala yAnI zarIra = zarIra rahita siddha nikala paramAtmA haiM / prazna 2-tIna prakAra ke karma kauna se haiM ? uttara- (1) dravyakarma----jJAnAvaraNAdi ATha karma / (2) bhAvakarma-rAga-dveSa, krodhAdi / (3) nokarma-6 paryApti va3 zarIrayogya karma paramANa / ye tIna prakAra ke karma haiN| prazna 3-bhAva karma kise kahate haiM ? uttara--rAga-dveSa moharUpa khoTe pariNAmoM ko bhAvakarma kahate haiM / prazna 4-nokarma kise kahate haiM ? uttara-audArika Adi tIna zarIra aura chaha paryAptiyoM ke yogya pudgala paramANuoM kA grahaNa nokarma kahalAtA hai /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 5-sacce sukha kA upAya kyA hai ? uttara--bahirAtmApane kA tyAga kara, antarAtmA bano aura nirantara paramAtmA kA dhyAna karo, yahI sacce sukha kA upAya hai | ajIva dravya cetanatA bina so ajIva hai, paMca bheda tAke haiM / pudgala paJca varana rasa gandha du pharasa vasa jAke haiM / / jiya pudgala ko balana sahAI, dhatikA anarUpI ! tiSThata hoya adharma sahAI, jina bina mUrti nirUpI / / 7 / / zabdArtha-varana = varNa / du = do / pharasa = sparza / vasu = ATha / jAke = jisake / jiya = jIva / calana = calane meM | sahAya = sahAyaka / manarUpI = rUparahita / tiSThata = ThaharAte hue / jina = jinendra bhagavAna / bina marti - amarti, nirUpI - kahA hai| artha- (1) jisameM jAnane-dekhane kI zakti nahIM hai vaha ajIva hai / (2) pA~ca varNa, pA~ca rasa, do gandha aura ATha sparza jisameM pAye jAyeM vaha padagala hai / jo jIva aura pudgala ko calane meM sahakArI haiM, vaha amUrtika dharma dravya hai| (4) jo Thaharate hue jIva aura pudgaloM ko Thaharane meM sahAyaka hotA hai use adharma dravya kahate haiM / prazna 1-ajIva dravya kitane haiM ? uttara--pA~ca ajIva dravya haiM--(1) pudgala, (2) dharma, (3) adharma, (4) AkAza aura (5) kAla / prazna 2-pA~ca varNa kaunase haiM ? . uttara-(1) kAlA (2) pIlA (3) nIlA (4) lAla (5) sapheda / prazna 3-pA~ca rasa batAie ? uttara-(1) khaTTA (2) mIThA (3) kaDavA (4) carparA (5) kaselA / prazna 4--do gandha batAie ? uttara-(1) sugandha aura (2) durgandha /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 chahar3hAlA prazna 5-ATha sparza batAie ? uttara-(1) halkA, (2) bhArI, (3) rUkhA, (4) cikanA, (5) kar3A, (6) narma, (7) ThaNDA aura (8) garma / sakala dravya ko bAsa jAsa meM, so AkAza pichAno / niyata vartanA nizadina so, vyavahAra kAla parimAno / / Asrava tattya yo ajIva aba Asrava suniye, mana, vaca, kAya triyogA / mithyA aviti aru kaSAya, gharabhAda sahita upayogA / / 8 / / zabdArtha-sakala sampUrNa / vAsa = nivAsa / jAsa meM = jisameM / so = vaha / pichAno = jAno / niyata = nizcaya / vartanA = badalanA yA pariNamAnA / nizadina = rAta-dina / paramAda = pramAda / upayogA = AtmA kI pravRtti / artha- (1) jisameM sampUrNa dravya nivAsa karate haiM, use AkAza dravya kahate haiN| (2) vartanA lakSaNa vAlA kAla dravya hai / isa prakAra ajIva tattva kA varNana huA, aba Asrava tattva kA varNana kiyA jAtA hai / mana, vacana, kAya, mithyAtva, avirati, pramAda aura kaSAya sahita AtmA kI pravRtti hai use Asrava tattva kahate haiM ? prazna 1-AkAza dravya ke kitane bheda haiM ? uttara--yaha eka akhaNDa dravya hai / prazna 2--kAla dravya ke kitane bheda haiM ? uttara- kAla dravya ke 2 bheda haiM-(1) nizcaya kAla, (2) vyavahAra kAla / prazna 3--nizcaya kAla aura vyavahAra kAla ke lakSaNa batAie ? uttara-svayaM palaTanA aura dUsarI vastuoM ko palaTAne vAlA nizcaya kAla hai aura rAtri-dina, ghar3I-ghaNTA Adi vyavahAra kAla hai /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA 41 prazna 4-Asrava tattva kA lakSaNa batAie? uttara--"mana, vaca, kAya triyogA, mithyA avirati aru kaSAya, paramAda sahita upayogA / " prazna 5-Astrava ke bheda batAie ? uttara-5 mithyAtva, 12 avirati, 25 kaSAya, 15 pramAda, 15 yoga ye Asrava ke bheda haiN| prazna 6-pA~ca mithyAtva batAie ? uttara-(1) viparIta, (2) ekAnta, (3) vinaya, (4) saMzaya, (5) ajJAna / prazna 7- 15 pramAda batAie? uttara- 4 vikathA, 4 kaSAya, 5 indriya, 1 nidrA aura 1 sneha / prazna 8-12 avirati batAie ? uttara-chaha kAya jIvoM ko virAdhanA karanA aura 5 indriya va mana ko vaza meM nahIM karanA / Asrava tyAgopadeza baMdha, saMvara, nirjarA tattva kA lakSaNa ye hI Atama ke dukha-kAraNa, tAtai inako tajiye / jIva pradeza baMdhe vidhisoM so, bandhana kabahu~ na sajiye / zama-dama teM jo karma na AyeM, so saMvara Adariye / tapa balateM vidhi jharana nirjarA, tAhi sadA Acariye / / 9 / / zabdArtha-jIva pradeza - AtmA ke pradeza / vidhisoM = karmoM se | ba~dhe = ba~dhanA / kabahu~ = kabho / sajiye = karanA cAhie / zama = kaSAyoM kA upazama ! dama = indriya damana / Adariye = Adara karanA cAhie / tapa balateM = tapa ke prabhAva se / vidhi = karma / jharana = dUra honA / tAhi = usa nirjarA ko / Acariye = prApta karanA cAhie / ____ artha--ye Asrava ( mithyAtvAdi ) jIva ko duHkha dete haiM; isalie inako chor3anA cAhie / jIva ke pradezoM aura karma paramANuoM kA paraspara eka kSetrAvagAha sambandha ho jAnA bandha hai / aisA bandhana kabhI nahIM karanA cAhie / kaSAyoM ke upazama aura paMcendriyoM ke evaM mana ke vaza meM karane se
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 chahar3hAlA jo karma nahIM Ate haiM use saMvara kahate haiM / usakA sadA Adara karanA cAhie / tapa ke prabhAva se karmoM kA ekadeza dUra homA nirjarA kahalAtI haiM, usako hamezA prApta karanA cAhie / prazna 1-AtmA ko nitara duHkha denevAle kauna haiM ? unakA kyA karanA cAhie ? uttara-mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga--ye Astrava AtmA ko duHkha dete haiM, ata: unakA tyAga karanA cAhie / prazna 2-bandha kise kahate haiM ? uttara---jIva ke pradezoM aura karma paramANuoM kA paraspara eka kSetrAvagAha sambandha ho jAnA bandha hai / prazna 3.--saMvara tattva kA lakSaNa batAie ? uttara-"zama dama teM jo karma na AveM, so saMvara" kaSAyoM ko zamana aura indriyoM kA damana saMvara kahalAtA hai / prazna 4-nirjarA tattva kA lakSaNa batAie ? uttara--tapa ke prabhAva se karmoM kA ekadeza dUra honA nirjarA kahalAtI hai| mokSa tattva, vyavahAra samyaktva evaM usake kAraNa sakala karmateM rahita avasthA, so zivathira sukhakArI / ihi vidhi jo saradhA tattvana kI, so samakita vyavahArI / / deva jinendra guru parigraha vina, dharma dayAjuta saaro| ye hI mAna samakita ko kAraNa, aSTa aMga juta dhAro / / 10 / / zabdArtha--sakala = sampUrNa / karma = karmoM se / avasthA = hAlata / thira = sthira / parigraha bina = parigraha rahita / dayAjuta = dayAmayI / sAro = zreSTha / samakita = samyagdarzana | aSTa aMgajuta = ATha aMga sahita / artha--sampUrNa kAryoM se rahita jIva kI zuddha avasthA mokSa hai / vaha sthira sukha ko denevAlI hai / isa prakAra jo sAta tattvoM kA zraddhAna hai yaha vyavahAra samyaktva kahalAtA hai / vItarAga, sarvajJa, hitopadezI, sacce deva antaraMga bahiraMga pariMgraha rahita vItarAga guru, zreSTha ahiMsAmayI jainadharma ye hI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA 43 saba samyagdarzana ke kAraNa haiM / isa samyagdarzana ko aSTa aMga sahita dhAraNa karanA cAhie / prazna 1-~-mokSa kise kahate haiM ? mokSa sukha kaisA hai ? lanA--aSTa karmoM se rahita stIta kI zuddha avasthA ko mokSa kahate haiM / mokSa sukha zAzvata hai aura atIndriya hai evaM ananta sukha ko karane vAlA hai| prazna 2-mokSa meM TI0 bI0, sinemA, acche-acche bhojana, Danalapa ke gadde Adi haiM kyA ? uttara-aisI sArI sukha-suvidhAe~ nahIM haiM / prazna 3--phira mokSa meM sukha kaise ? uttara--TI0 bI0, sinemA Adi vastuoM se milane vAlA sukha kSaNika hai para mokSa kA sukha zAzvata hai / jo bhI vahA~ jAtA hai, sukha meM aisA magna ho jAtA hai ki phira lauTakara nahIM AtA hai| prazna 4-vahA~ khAnA-pInA kucha nahIM hai / indriya-viSaya bhI nahIM, sone ko gaddA nahIM, TI0vI0, sinemA nahIM, phira vahA~ sukha kaise ? uttara-eka rAjA thA / kaI dinoM se sAMsArika kAryoM meM ulajhA huA thA / mana-mastiSka sabhI parezAna the / na khAnA rucatA, na TI0vI0, na sinemA / parezAna thA / he bhagavAn ! kucha kSaNa ke lie zAnti mila jAye / tabhI sAyaMkAla ke samaya saba kAmoM se haTakara ekAnta meM sundara udyAna meM mauna-mudrA meM baiThA huA apane-Apako sukhI mAna rahA hai / mana praphullita hai / usa samaya na khA rahA hai, na pI rahA hai, na TI0 vI0 hai, na sinemA, jamIna para baiThA hai, phira bhI sukhI hai / andara-hI-andara pramudita hai, kisI se na bolanA cAhatA hai, na kisI ko dekhanA cAhatA hai / apane-ApameM Ananda kA anubhava karatA hai| ___isI se siddha hotA hai ki vAstava meM ye saba indriya-viSaya sukha nahIM, sukhAbhAsa haiM / atIndriya sukha hI vAstavika Ananda hai jo indriya-viSayoM ko gandha se bhI rahita hai / aise zAzvata sukha kA rasAsvAdana siddha (mokSa meM) sadaiva karate haiM / sukha na TI0 vI0 meM hai, na khAne meM hai, na pIne meM hai, sukha to AtmA meM hai|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 chahaDhAlA -vyavahAra samyaktva kise kahate haiM ? uttara - sAta tattvoM kA saccA zraddhAna vyavahAra samyagdarzana haiN| heya ko heya, upAdeya ko upAdeya aura jJeya ko jJeya jAnanA / prazna 6 - heya, jJeya, upAdeya kise kahate haiM ? uttara - heya = chor3ane yogya | jJeya = jAnane yogya | upAdeya - grahaNa karane yogya prazna 5 - puna 7 - yauna se haiM? uttara - Asrava aura bandha tattva heya haiM / prazna 8 - jJeya tattva kauna se haiM ? uttara - jIva, ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa sAtoM jJeya haiM / prazna 9 - upAdeya tattva kauna se haiM ? uttara - jIva, saMvara, nirjarA aura mokSa tattva upAdeya haiM / prazna 10 - samyaktva utpatti ke kAraNa kauna se haiM ? uttara --- sacce deva, guru aura dharma - ye samyaktva ke kAraNa haiM / prazna 19 - sacce deva, guru aura dharma kauna-kauna haiM ? uttara -- deva jinendra - jinendradeva | guru parigrahabina -- parigraha rahita sAdhu / dharma dayAjuta -- dayAmayI dharma / prazna 12 - jinendra kise kahate haiM ? uttara -- cAra ghAtiyA karmoM ko jItanevAle paramAtmA ko jinendra kahate haiM / prazna 13 - kAraNa kise kahate haiM ? uttara- ( 1 ) upAdAna kAraNa, (2) nimitta kAraNa / prazna 14 -- upAdAna kAraNa kise kahate haiM ? uttara - jo svayaM kAryarUpa pariNameM use upAdAna kAraNa kahate haiM / prazna 15 -- nimitta kAraNa kise kahate haiM ? M uttara -- jo kArya kI utpatti meM sahAyaka ho use nimitta kAraNa kahate haiM /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 16-samyaktva ke ATha aMga' ke nAma batAiye ? uttara-(1) nizaGkita, (2) nikAMkSila, (3) nirvicikitsA, (4) amUr3hadRSTi, (5) na, (, yatikA, (:) vAtsAla, (8) prabhAvanA aMga / samyagdarzana ke 25 doSa vasu mada TAri nivAri trizaThatA, SaT anAyatana tyAgo / zaGkAdika vasu doSa binA, saMvegAdika citta pAgo / / aSTa aMga aru doSa paccIsoM, tina saMkSepahu kahiye / bina jAnenai doSa guNana ko, kaise tajiye gahiye / / 11 / / zabdArtha-mada = ahaGkAra / TAri = dUra kara / nivAri = haTakara / trizaThatA = tIna mUr3hatA athavA mUrkhatA / SaT = chaha / anAyatana = adharma ke sthAna / citta = mana / guNana = guNoM ko / gahiye = grahaNa kariye / artha-ATha mada, tIna mUr3hatA, chaha anAyatana, zaGkAdika ATha doSa--ina paccIsa doSoM ko dUra kara prathama, saMvega, anukampA, Astikyaina guNoM meM mana ko lagAnA cAhiye / ATha aMga aura paccIsa doSoM ko saMkSepa meM kahate haiM / kyoMki binA jAne doSoM ko kaise chor3a sakate haiM aura guNoM ko kaise prApta kara sakate haiN| prazna 1---mUr3hatA kise kahate haiM ? uttara-dharma aura samyaktva meM doSajanaka avivekIpana ke kArya ko mUr3hatA kahate haiM / ye tIna haiM-(1) devamUr3hatA, (2) pAkhaNDI mUr3hatA aura (3) lokamUr3hatA / prazna 2-devamUr3hatA kise kahate haiM ? uttara-varadAna kI icchA se rAga-dveSayukta devatAoM ko upAsanA karanA devamUr3hatA hai / athavA-(1) sacce deva samajhakara sarAgI devoM kI pUjA Adi karanA / pIpala, ghaTTI Adi pUjanA / / prazna 3-pAkhaNDI mUr3hatA yA guru mUr3hatA kise kahate haiM ? uttara-rAga-dveSI, Arambha parigraha sahita aura jhUThe sAdhuoM kI sevAsuzrUSA, pUjA-bhakti karanA guru mUr3hatA hai /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 chahar3hAlA prazna 4---loka mUr3hatA kA lakSaNa batAie ? uttara-dharma samajhakara bAlU-pattharoM Adi kA Dhera lagAnA, jalAzayoM meM snAna karanA, parvatAdi U~ce sthAnoM se giranA loka mUr3hatA yA dharma mUr3hatA hai / prazna 5-anAyatana kise kahate haiM, ve kitane haiM, nAma batAo ? uttara-adharma ke sthAna ko anAyatana kahate haiM, ye chaha haiM (1) kuguru (2) kudeva, (3) kudharma, (4) kuguru sevaka, (5) kudeva sevaka aura (6) kudharma sevaka / prazna 6--zaMkAdika doSa kitane haiM kauna se haiM ? uttara-zaMkAdika ATha doSa haiM (1) zaMkA, (2) kAMkSA, (3) vicikitsA, (4) mUDhadRSTi, (5) anupagRhana, (6) asthitikaraNa, (7) avAtsalya aura (8) aprabhAvanA / prazna 7-samyaktva ke guNa batAie ? uttara-samyaktva ke 4 guNa haiM(1) prazama, (2) saMvega, (3) anukampA, (4) Astikya / prazna 8-inake bhinna-bhinna lakSaNa batAie ? uttara--(1) prazama-rAgAdi kaSAyoM kA upazama prazama kahalAtA hai / (2) saMvega-saMsAra, zarIra-bhogoM se bhaya honA saMvega hai / (3) anukampA--prANImAtra para dayA anukampA hai / (4) Astikya-puNya, pApa tathA paramAtmA ke prati vizvAsa Astikya kahalAtA hai / prazna 9-paccIsa doSa va ATha aMgoM ko jAnanA Avazyaka kyoM haiM ? uttara-"bina jAneteM doSa guNana ko kaise tajiye gahiye" doSa aura guNoM ko jAne binA guNoM kA grahaNa aura doSoM kA tyAga nahIM bana pAtA hai / ata: samyaktva ke paccIsa doSa aura aMgoM ko jAnanA bahuta Avazyaka haiM |
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahalAlA 47 ATha aMga jina vaca meM zaMkA na dhAra vRSa, bhava-sukha vAMchA bhAnai / munitana malina na dekha ghinAvai, tattva kutattva pichAne / / nijaguNa aru para auguNa DhA~kai, vA nija dharma bar3hAvai / kAmAdika kara vRSate cigate, nija para ko sudir3hAvai / / 12 / / dharmIsoM gau- baccha-prItisama, kara jina-dharma dipAvai / ina guNateM viparIta doSa vasu, tinako satata khipAvai / / zabdArtha--vaca = vacana / zaMkA = sandeha / vRSa = dharma / bhavasukha = saMsAra sukha / vAMchA = icchA / malina = mailA / bhAna = tyAga karanA cAhie / ghinAvai = glAni karanA / tattva kutattva = sA~ce-jhUThe tattva / pichAne = pahacAna karanA / para auguNa = dUsare ke doSa = DhAkai = chipAnA / vRSaH = dharma se / cigate = Digate hue / dir3hAvai = sthira karanA / dharmIsoM = dharmAtmAoM se / gau-baccha prItisama = gAya-bachar3e kI prIti ke samAna / dipAvai = prakAzita karanA / khipA = naSTa karanA / artha (1) jinendra bhagavAna ke dvArA kahe hue vacanoM meM saMdeha nahIM karanA nizaMkita aMga hai / (2) dharma ko dhAraNa karake saMsAra ke sukhoM kI vAMchA ( icchA ) nahIM karanA nikAMkSita aMga hai / (3) muniyoM ke maile zarIra ko dekhakara glAni nahIM karanA nirvicikitsA aMga hai| (4) sA~cce aura jhUThe tattvoM kI pahacAna kara mUr3hatAoM meM nahIM pha~sanA amUr3hadRSTi aMga hai| (5) apane guNoM ko aura para ke avaguNoM ko prakaTa nahIM karanA va apane dharma ko bar3hAnA upagUhana aMga hai / (6) kAma-vikAra Adi ke kAraNa dharma se bhraSTa hote hue ko phira se usI meM sthira kara denA sthitikaraNa aMga hai| (7) apane sahadharmiyoM se bachar3e para gAya ke prema ke samAna niSkapaTa prema karanA vAtsalya aMga hai /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 chahaDhAlA (8) jainadharma kA pracAra karate hue apanI AtmA ko ratnatraya se suzobhita karanA ( sajAnA ) prabhAvanA aMga hai / inase ulTe ATha doSa hote mc ATha mada pitA bhUpa vA mAtula nRpa joM, hoya na to mada ThAne / mada na rUpa ko bhada na jJAna ko, dhana bala ko mada bhAna / / 13 / / tapa ko mada na mada prabhutA ko, karai na so nija jAnai / mada dhArai to yahI doSa vasu, samakita ko mala ThAne / / zabdArtha-bhUpa = rAjA / mAtula = mAmA / nRpa = rAjA / ThAne = karanA / prabhUtA = bar3appana, aizvarya / dhAra - karatA hai / mala = doSa / . aryaH-1, pitA ke hone kA mada ) ghamaNDa karanA = kulamada hai| (2) mAmA Adi ke rAjA hone kA ( mada ) ghamaNDa karanA--jAtimada hai| (3) zarIra kI sundaratA kA ghamaNDa karanA--rUpamada hai / (4) apane jJAna kA ahaGkAra karanA--jJAnamada haiM / (5) apanI dhana-daulata para garva karanA--dhanamada hai / apanI tAkata kA abhimAna karanA-balamada hai / (7) apane upavAsa, tapa Adi kA ghamaNDa karanA-- tapamada hai| (8) apanI AjJA mAnyatA Adi kA ghamaNDa karanA prabhutAmada hai| jo inheM nahIM karatA vaha apanI AtmA ko jAnatA hai / mada karane se yahI ATha doSa samyagdarzana ko malina kara dete haiM / prazna 1-jAti kise kahate haiM ? uttara--mAtA ke vaMza ko jAti kahate haiN| prazna 2-kula kise kahate haiM ? uttara-pitA ke vaMza ko kula kahate haiM / (6)
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 3--mada kise kahate haiM ? uttara--mada--ahaGkAra yA ghamaNDa ko kahate haiM / chaha anAyatara va tIna mUr3hatA kuguru, kudeva, kuvRSa- sevaka kI, nahiM prazaMsa ucarai hai / jinamuni jinazruta bina kukhurAdikaM, jinheM jamAna kI hai / / 14 / / artha--samyagdRSTi jIva kuguru, kudeva, kudharma, kuguru sevaka, kudevasevaka evaM kudharma sevaka kI prazaMsA nahIM karatA hai / jinadeva, nigraMtha jaina muni aura jainazAstra ke sivAya anya kuguru Adika ko namaskAra bhI nahIM karatA hai| ___ spaSTIkaraNa-bhaya, AzA yA sneha se kudevAdi ko namaskAra karane para hI samyaktva meM doSa AtA hai / rAjA, guru, mAtA-pitA ko vinaya karane meM zrAvaka ko doSa nahIM hai / virodhI Adi ko jabardastI se namaskAra Adi karane meM bhI zraddhAna naSTa hone kI AzaGkA nahIM karanI cAhiye / doSarahita guNa sahita sucI je, samyak daraza saje haiN| caritamohavaza leza na saMyama, maiM suranAtha jaje haiM / / gehI pai gRha meM na ra jyoM, jala teM bhinna kamala hai| nagaranAri ko pyAra yathA, kAde meM hema amala hai / / 15 / / zabdArtha-sudhI = buddhimAna / saje = bhUSita / caritamoha = cAritramohanIya karma / vaza = nimitta se / leza = thor3A / saMyama = vrata / pai = parantu / suranAtha = indrAdi deva / jaje haiM = pUjA karate haiM | gehI = gRhasthI / gRha = ghara / raceM = lIna hote haiM / jyoM = jaise / nagara-nAri = vezyA / yathA = jaise / kAde = kIcar3a / hema = sonA / amala = nirmala, svaccha / __ artha---jo buddhimAna 25 doSoM se rahita, ATha guNoM sahita samyagdarzana se zobhAyamAna haiM, kintu cAritramohanIya karma ke udaya se thor3A bhI saMyama dhAraNa nahIM kara pAte haiM, to bhI indrAdi deva unakI pUjA karate haiM / ve yadyapi ghara meM rahate haiM, gRhastha haiM, to bhI ghara meM lavalIna nahIM hote haiM / jaise-- kamala pAnI meM rahatA huA bhI pAnI se alaga rahatA hai / kIcar3a meM pha~sA huA sonA bhI nirmala hotA hai / vezyA kA pyAra dhana para hI hotA hai / isI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prakAra samyagdRSTi ghara meM rahate hue bhI nirmala rahatA hai, ghara meM Asakta nahIM hotA hai tathA mokSa-mArga para apanA lakSya rakhatA hai / prazna 1 --cArizmoha kise kahate haiM ? uttara-cAritra kA ghAtaka.mohanIya karma cAritramoha hai / prazna 2..--kauna-sA samyagdRSTi cAritra rahita bhI devoM ke dvArA pUjA jAtA hai ? __uttara--jo buMdribhAna samyagdRSTi 25 doSoM se rahita hai tathA 8 guNoM se sahita hotA hai vaha cAritra moha ke udaya se saMyama dhAraNa kI icchA karatA haiM para saMyama nahIM le pAtA, aisA mahApuruSa devoM ke dvArA pUjA jAtA hai / prazna 3-samyagdRSTi kI vizeSatA batAie ? uttara-(1) samyAdRSTi devoM ke dvArA pUjA jAtA hai / (2) jaise jala meM rahane para bhI kamala jala se alaga rahatA hai usI prakAra samyagdRSTi ghara meM rahatA huA bhI gRhasthI meM lipta nahIM hotA hai / (3) jaise kIcar3a meM par3A huA sonA kIcar3a se bhinna evaM nirmala rahatA hai usI prakAra samyagdRSTi gRhasthI meM rahatA huA bhI, ghara ke kAryoM ko karatA huA bhI usake doSoM se dUSita nahIM hotA hai / (4) jaise vezyA kA pyAra sirpa, paise meM hotA hai manuSya para nahIM, usI prakAra samyagdRSTi jIva kA prema mokSamArga meM hI hotA hai, gRhasthI meM nahIM hotA hai| samyagdRSTi marakara kahA~-kahA~ paidA nahIM hotA ? sarvottama sukha evaM sarvadharma kA mUla / prathama naraka bina SaD bhU jyotiSa, vAna bhavana paMDha nArI / thAvara vikalatraya pazu meM nahiM, upajata samyak dhArI / / tIna loka tihu~ kAla mAhi nahiM, darzana so sukhakArI / sakala dharama ko mUla yahI, isa bina karanI dukhakArI / / 16 / / zabdArtha-prathama naraka = pahalA naraka / SaD bhU = cha: pRthvI / jyotiSa = jyotiSI deva / vAna - vyantara deva / bhavana - bhavanavAsI deva / paMDha = nupaMsaka / nArI = strI 1 vikalatraya = do indriya, tIna indriya aura
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA catu indriya 1 upajata - utpanna hotA hai / tihuMkAla = tInoM kAla / mRtla - mukhya, jar3a, kAraNa / artha----samyagdRSTi jIva prathama naraka ko chor3akara zeSa chaha narakoM meM, bhavanavAsI, vyantara jyotiSI devoM meM, strI, napuMsaka, pazu, sthAvara vikalatraya jIvoM meM utpanna nahIM hotA hai| tIna loka aura tInoM kAloM meM samyagdarzana ke samAna sukhadAyaka kucha nahIM hai / yaha samyagdarzana hI saba dharmoM kA mula haiM / samyagdarzana ke binA saba kriyAe~ duHkhadAyaka haiN| prazna 1-samyagdRSTi marakara kahA~-kahA~ paidA hote haiM ? uttara--(1) prathama naraka ko chor3akara nIce ke chaha narakoM meM nahIM jAte / (2) bhavanavAsI vyantara jyotiSI devoM meM nahIM jAte / (3) tiryaMca nahIM hote / vikalatraya, sthAvara bhI nahIM hote| (4) strI aura napuMsaka bhI nahIM hote haiM / (yadi pUrva meM Ayu bandha nahIM kiyA ho to) prazna 2-sarvottama sukha kyA hai ? uttara-"tIna loka tihu~ kAla mAhiM, nahiM darzana so sukhakArI' samyagdarzana ke barAbara koI sukha tIna loka, tIna kAla meM nahIM hai| prazna 3-sampUrNa dharma kA mUla kyA hai ? uttara--sampUrNa dharma kA mUla samyagdarzana hai / isake abhAva meM sArI kriyAe~ bhArarUpa hai mAtra du:kha kA hI kAraNa hai / prazna 4-dharma kyA hai ? uttara-vastu kA svabhAva yA guNa-dharma hai / mokSamArga meM samyagdarzana evaM antima upadeza mokSamahala kI parathama sIr3hI, yA bina jJAna-cAritrA / samyaktA na lahai to darzana, dhAro bhavya pavitrA / / daula samajha suna ceta sayAne, kAla vRthA mata khovai / yaha narabhava phira milana kaThina hai, jo samyak nahiM hovai / / 17 / /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAnA zabdArtha----mokSa mahala = mokSa maMdira / parathama = pahalI ! modI = . . pair3I / samyaktA = samIcInapanA / lahai = pAtA hai / bhavya = bhavyajIva / pavitra = nirdoSa / 'daula' = granthakartA daulatarAmajI / ceta = sAvadhAna ho| kAla = samaya / vRthA = bekAra / narabhava = manuSya paryAya / kaThina = durlabha / artha--yaha samyagdarzana mokSarUpI mahala kI pahalI sIr3hI hai / isake binA jJAna aura cAritra sacce nahIM kahalA sakate / isalie he bhavya jIvo ! isa nirdoSa samyagdarzana ko dhAraNa karo / he daulatarAma ! samajho, suno, ceto / yadi tuma sayAne ho to samaya ko vyartha barabAda mata karo / agara samyagdarzana nahIM huA to isa manuSya paryAya ko pAnA bahuta durlabha hai / prazna 1-mokSa mahala kI pahalI sIr3hI kauna-sI hai aura kyoM ? uttara-samyagdarzana mokSamahala kI prathama sIr3hI hai kyoMki samyagdarzana ke abhAva meM jJAna aura cAritra kI koI kImata nahIM hai / samIcInatA nahIM rahatI hai / prazna 2--granthakartA kauna hai ? unhoMne kise sambodhita kiyA hai ? uttara--anyakartA paM0 daulatarAmajI haiM, unhoMne apane-Apako sambodhita kiyA hai| prazna 3-mAnava paryAya meM samyaktva nahIM prApta kiyA to kyA hAni hai ? uttara-phira mAnava paryAya kI prApti atyanta kaThina ho jAyegI /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha DhAla samyagjJAna kA lakSaNa va samaya samyak zraddhA dhAri puni, sevahu samyagjJAna / svapara artha bahu dharma juta, jyoM prakaTAvana bhAna / / zabdArtha--samyak = saccA / zraddhA = darzana | puni = bAda meM / sevahu = dhAraNa karo / samyagjJAna = saccA jJAna | svapara artha = sva aura para padArtha / bahudha f ji = aneka dharmoM se mukta / jyoM meM base / prakaTAvana = prakAzita karane vAlA / bhAna = sUrya / artha--samyakdarzana dhAraNa karane ke bAda samyagjJAna ko dhAraNa karanA caahie| kyoMki vaha samyagjJAna aneka dharmoM se sahita sva aura para-padArthoM ko prakAzita karane ke lie sUrya ke samAna hai / prazna 1--samyagjJAna kise kahate haiM ? uttara-aneka dharmAtmaka sva aura para padArthoM ko jyoM-kA-tyoM jAnane vAlA jJAna samyagjJAna hai / / prazna 2-sva padArtha kauna se haiM ? uttara-jIva aura mokSa svapadArtha hai zeSa para padArtha haiM / prazna 3-samyagjJAna ke bheda batAie ? uttara-(1) matijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) mana:paryayajJAna aura (5) kevalajJAna / prazna 4- samyagjJAna ko sUrya kI upamA kyoM dI ? uttara-jisa prakAra sUrya ke udaya hote hI andhakAra nikala jAtA hai, usI prakAra samIcIna jJAna kA prakAza hote hI ajJAna-andhakAra bhAga jAtA hai tathA sUrya ke prakAza meM sabhI padArtha jaise-ke taise dikhate haiM, usI prakAra jJAna-sUrya ke prakAza meM padArthoM kA vAstavika rUpa jaise-kA-taisA jhalakane lagatA hai / sUrya aura jJAna donoM hI 'tamanAzaka haiM', eka antaratama kA nAza karatA hai, dUsarA bAhyatama kA nAza karatA hai|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA samyak sAthai jJAna hoya, pai bhinna arAdho / lakSaNa zraddhA jAna, duhU~ meM bheda abAdho / / samyak kAraNa jAna, jJAna kAraja hai soI / yugapat hote hU~, prakAza dIpaka teM hoI / / 1 / / zabdArtha--samyak sAthai = samyagdarzana ke sAtha / arAdho = kahA gayA / zraddhA = zraddhAna karanA / jAna = jAnanA / duhU = donoM / abAdho = bAdhArahita / kAraja = kArya / yugapat = ekasAtha / hote haiM = hone para bhI / prakAza = ujAlA / dIpaka teM = dIpaka kI jyoti se / artha-yadyapi samyagdarzana ke sAtha hI samyagjJAna hotA hai to bhI donoM meM bheda hai, donoM judA judA hai / kyoMki sabhyagdarzana kA lakSaNa zraddhAna karanA aura samyagjJAna kA lakSaNa jAnanA hai / samyagdarzana kAraNa hai aura samyagjJAna kArya hai / donoM ke ekasAtha hone para bhI donoM meM bheda hai / jaise ekasAtha hone para bhI ujAlA dIpaka se hI utpanna hotA hai / prazna 1--samyagdarzana yA jJAna ekasAtha hote haiM yA bhinna-bhinna ? uttara--"samyak sAthai jJAna hoya" donoM ekasAtha hote haiM phira bhI donoM alaga-alaga haiM / donoM meM antara hai / / prazna 2-samyagdarzana aura jJAna meM antara batAie ? uttara--(1) samyagdarzana kA lakSaNa zraddhA hai, samyagjJAna kA lakSaNa jAnanA hai, (2) samyagdarzana kAraNa hai, samyagjJAna kArya hai / prazna 3-darzana aura jJAna kI bhinnatA udAharaNa dekara samajhAie ? uttara-jisa prakAra dIpaka kA jalanA aura prakAza kA honA donoM ekasAtha hote haiM phira bhI dIpa alaga hai, prakAza alaga hai, dIya kA jalanA kAraNa hai, prakAza kArya hai, usI prakAra samyagdarzana aura samyagjJAna meM bhI jAnanA caahie| sampagjJAna ke bheda evaM pratyakSa kA lakSaNa tAsabheda do haiM parokSa paratachi tina mAhIM / matizruta doya parokSa akSa manateM upajAhIM / / avadhijJAna manaparjaya do haiM deza-pratacchA / dravya kSetra parimANa liye jAneM jiya svacchA / / 2 / /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA zabdArtha-tAsa = usa samyagjJAna / parokSa = indriya sApekSa / paratachi = pratyakSa indriya nirapekSa / tinamAhIM = unameM / akSa = indriya / doya = donoM 1 upajAhIM = utpanna hote haiM / deza-pratacchA = eka deza pratyakSa / dravya = padArtha / kSetra = sthAna / pariNAma = sImA / jiya = jIva / svacchA = spaSTa / artha usa samyagjJAna ke bhI do bheda haiM--(1) parokSa, (2) pratyakSa / parokSa-jo indriya aura mana kI sahAyatA se utpanna hotA hai vaha parokSajJAna hai | matijJAna aura zrutajJAna parokSa haiN| deza-pratyakSa-jisase jIva dravya, kSetra, kAla, bhAva kI maryAdA lekara rUpI padArthoM ko spaSTa jAnatA hai vaha deza pratyakSajJAna haiM / avadhijJAna aura mana:paryayajJAna deza pratyakSa haiN| prazna 1--pratyakSa kise kahate haiM ? uttara--binA kisI ke nimitta se honevAlA jJAna pratyakSa hai / prazna 2-matijJAna kise kahate haiM ? uttara-indriya aura mana kI sahAyatA se vastu ko jAnanevAlA jJAna matijJAna kahalAtA hai| prazna 3--zrutajJAna kise kahate haiM ? uttara--matijJAna ke dvArA jAne hue padArtha ke vizeSa rUpa se jAnanevAlA jJAna zrutajJAna hai| prazna 4-avadhijJAna kise kahate haiM ? uttara-dravya, kSetra, kAla, bhAva kI maryAdA sahita rUpI padArthoM ko spaSTa jAnanevAlA jJAna avadhijJAna haiM / prazna 5 --mana:paryayajJAna kise kahate haiM ? uttara-dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA se mana meM sthita sarala aura jaTila padArthoM ko mAnanevAlA jJAna manaHparyayajJAna hai / prazna 6-kevalajJAna kise kahate haiM ? uttara-chahoM dravyoM kI tInoM kAloM aura tInoM lokoM meM honevAlI samasta paryAyoM ko ekasAtha darpaNa ke samAna spaSTa jAnanevAlA jJAna kevalajJAna kahalAtA hai|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 nAlA. sakala pratyakSa kA lakSaNa va jJAna-mahimA sakala dravya ke guNa ananta parajAya anantA / jAne ekai kAla, prakaTa kevali bhagavantA / / jJAna samAna na Ana jagata meM sukha ko kArana / ihi paramAmRta janma-jarA- mRta roga nivArana / / 3 / / zabdArtha-guNa = sahabhAvI / paryAya = kramabhAvI / ekai kAla = ekasAtha / pragaTa = pratyakSa / kevali bhagavantA = kevalI bhagavAna / jJAna samAna = jJAna ke barAbara / Ana = dUsarA / paramAmRta = utkRSTa amRta / jarA = bur3hApA / mRta = mRtyu / nivArana = nAza karanevAlA / ____ artha--sampUrNa dravyoM ke ananta guNa aura paryAyoM ko kevalI bhagavAna eka hI sAtha pratyakSa jAnate haiM / saMsAra meM jJAna ke barAbara dUsarA koI padArtha sukha denevAlA nahIM hai / yaha samyagjJAna hI janma-jarA-mRtyurUpI rogoM ko naSTa karane ke lie utkRSTa amRta ke samAna hai / prazna 1-dravya kise kahate haiM ? uttara--jo guNa aura paryAya sahita ho, vaha dravya hai / prazna 2...guNa kise kahate haiM ? uttara--jo dravya ke sAtha-sAtha sadaiva rahate haiM, ve guNa kahalAte haiM / prazna 3-paryAya kise kahate haiM ? uttara--paryAya kramabhAvI hotI haiM athavA guNoM ke vikAra ko paryAya kahate haiN| prazna 4-kevalI bhagavAna kinako kahate haiM ? uttara--vItarAga, sarvajJa hitopadezI arahanta bhagavAna ko kevalI bhagavAna kahate haiM / prazna 5-parama amRta kyA hai ? / uttara-samyagjJAna janma-jarA-mRtyurUpI rogoM kA nAzaka parama amRta hai / prazna 6 --tApa yA roga kise kahate haiM ? uttara---tIna roga-(1) janma, (2) jarA, (3) mRtyu / prazna 7---jagata meM sukha kA kAraNa kyA hai ??
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA uttara-"jJAna samAna na Ana jagata meM sukha kI kAraNa' samasta sukhoM kA mUla kAraNa samyagjJAna hai / __ jJAnI va ajJAnI ke karmanAza meM antara koTi janma tapa tapai jJAna, bina karma jhare je / jJAnI ke chinamAhiM, trigupti meM sahaja Tarai te / / munivrata dhAra ananta bAra, prIvaka upajAyo / yai nija AnAlAna binA sAnu le na pAyo / / 4!! zabdArtha--koTi = karor3a / tapai = tapa karane se / jJAna bina = binA jJAna ke / jharai = naSTa hote haiM / china meM = kSaNabhara meM / trigupti = mana, vacana, kAya kA nirodha / sahaja = binA prayala ke / Tarai = dura hote haiM / munivrata = mahAvrata / grIvaka = solaha svarga se Upara, Upara ke vimAna | upajAyo = utpanna huA | AtamajJAna = svAnubhava / leza = thor3A bhI / artha-ajJAnI jIva ke samyAjJAna ke binA karor3oM bhavoM taka tapazcaraNa karane para jitane karma naSTa hote haiM, utane karma jJAnI jIva ke mana, vacana, kAya kI pravRtti ko rokane se kSaNabhara meM saralatA se naSTa ho jAte haiM / yaha jIva muniyoM ke vrata dhAraNa kara aneka bAra navameM aveyaka taka utpanna huA parantu apanI AtmA kA jJAna na hone se lezamAtra bhI sukha prApta nahIM kara skaa| prazna 1-gupti kise kahate haiM ? uttara--mana, vacana, kAya kI pravRtti ko rokanA gupti hai / prazna 2-jJAnI aura ajJAnI meM kyA antara hai ? uttara-ajJAnI tapa karane se jitane karmoM kI nirjarA karor3a varSoM meM karatA hai, jJAnI mana, vacana, kAya ko vaza meM karatA huA utane hI karmoM kI nirjarA eka samaya mAtra meM kara detA hai / prazna 3-muni vratoM ko ananta bAra dhAraNa kara nau greveyaka taka kaunasA jIva jAtA hai ? uttara --abhavya jIva hI dravyaliMgI (digambara bheSa) muni banakara
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 chahaDhAlA mahAvratoM ko niraticAra pAlana karake ananta bAra naveM graiveyaka meM utpanna ho sakatA hai 1 prazna 4 - dravyaliMgI muni kise kahate haiM ? uttara - jo jIva bAhya meM digambara mudrA ko dhAraNa kara mahAvratAdi kA pAlana karatA hai parantu unake ratnatraya rUpa bheda vijJAna kI siddhi nahIM huI ho use dravyaliMgI muni kahate haiM / prazna 5 -- abhavya jIva kise kahate haiM ? uttara --- jisa jIva ko mahAvrata rUpa dharma kA saMyoga milane para bhI samyagdarzana, jJAna aura cAritra ko prakaTa karane kI yogyatA nahIM hotI hai jaise bandhyA strI TharrA mU~ga / -kyA bhavya jIva ananta bAra munivrata grahaNa nahIM kara sakatA hai ? uttara - nahIM ! kyoMki bhavya jIva ko isa prakAra ke mahAvratoM kA saMyoga milane para use siddhAvasthA mile binA nahIM rhegii| hA~ itanA avazya hai ki bhavya jIva 32 bAra taka bhAvaliMgI muni bana sakatA hai isase siddha hotA hai ki bhavya jIva ananta bAra munivratoM ko dhAraNa nahIM karatA / prazna 7 - bhAvaliMgI muni kise kahate haiM ? uttara - jisa bhavya jIva ne bAhya meM digambara mudrA dhAraNa karake aMtaraMga meM ratnatraya kI zakti ko bheda - vijJAna dvArA prakaTa kara liyA hai athavA jinheM svAtma tattva kA anubhava ho gayA ho unheM bhAvaliMgI muni kahate haiM / prazna 8 - bhAvaliMgI muni kI pahacAna kyA hai ? uttara - bhAvaliMgI muni kI pahacAna kevalIgamya haiN| prazna 9 -- bhAvaliMgI muni ke bheda va lakSaNa batAie ? uttara --- bhAvaliMgI muni ke pA~ca bheda haiM- ( 1 ) pulAka, (2) bakuza, (3) kuzIla, (4) nirgrantha aura (5) snAtaka / kAla meM pulAka- jo uttara guNoM kI bhAvanA se rahita ho tathA kisI kSetra va mUla meM bhI doSa lagAveM, inheM pulAka kahate haiM / kuza -- jo mUla guNoM kA to nirdoSa pAlana karate hoM paraMtu apane prazna 6. -
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA zarIra va upakaraNa Adi kI zobhA bar3hAne ko kucha icchA rakhate hoM, unheM bakuza kahate haiN| kuzIla-~-muni do prakAra ke hote haiM--eka pratisevanAkuzIla aura dUsare kaSAyakuzIla / pratisevanAkuzIla-jinake upakaraNa tathA zarIrAdi se viraktatA na ho aura mUlaguNa tathA uttaraguNa kI paripUrNatA hai, parantu uttaraguNoM meM kucha virAdhanA doSa hoM, unheM pratisevanAkuzIla kahate haiM / ___ kaSAyakuzIla--jinhoMne saMjvalana ke sivAya anya kaSAyoM ko jIta liyA haiM, unheM kaSAyakuzIla kahate haiM / nirgrantha-jinakA mohakarma kSINa ho gayA ho aise bArahaveM guNasthAnavartI muni nimrantha kahalAte haiM / snAtaka-samasta ghAtiyA karmoM kA nAza karanevAle kevalI bhagavAna snAtaka kahalAte haiN| prazna 10-auveyaka kyA haiM ? uttara-solaha svargoM se Upara ke ahamindroM ke nau sthAna nava |veyaka kahalAte haiN| tAteM jinavara kathita tattva abhyAsa karIje / saMzaya vibhrama moha tyAga, Apo lakha lIjai / / yaha mAnuSa-paryAya, sukula sunivo jinavAnI / ihavidha gaye na mile, sumaNi jyoM udadhi samAnI / / 5 / / zabdArtha-jinavara = jinendra bhagavAna / kathita = kahe hue / tattva = jIvAdi padArtha / abhyAsa = paThana-pAThana / karIjai = karanA cAhiye / saMzaya = sandeha / vibhrama = viparyaya / moha - anadhyavasAya / Apo = AtmA ko / lakha lIjai = pahacAnanA cAhiye / mAnuSa paryAya = manuSya bhava / sukula = uttama kula / sunibo = sunanA / jinavAnI = jainazAstra / ihavidha = isa prakAra | sumaNi = cintAmaNi ratna / udadhi - samudra / samAnI = girI huii| artha--isalie jinendra bhagavAna ke dvArA kahe hue jIvAdi padArthoM para
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 chahar3hAlA vizvAsa karanA cAhie / saMzaya, viparyaya, anadhyavasAya ko chor3akara amAtmA ke svarUpa ko pahacAnanA cAhiye / yaha manuSya paryAya, uttama kula, jinavANI kA sananA ye tInoM vyartha cale gaye to phira samudra meM DUbI uttama maNi ke samAna ina tInoM kA yoga milnA kaThina haiM / prazna 1....jJAnI banane ke lie kyA karanA cAhiye ? uttara-"jinavara kathita tattva abhyAsa karIjai / ' jina bhagavAna dvArA kahe gaye tattva ke Agama kA abhyAsa karanA cAhiye / prazna 2-AtmA ke svarUpa ko kisa prakAra pahacAne ? uttara--"saMzaya-vibhrama moha tyAga' saMzaya, vibhrama aura moha ko tyAga kara apanI AtmA ko pahacAnanA cAhiye / prazna 3-saMzaya, vibhrama aura moha kA svarUpa batalAie ? uttara-saMzaya viruddha aneka koTi kA avalambana karanevAlA jJAna saMzaya hai jaise--yaha sIpa haiM yA cA~dI / vibhrama (viparyaya)--ulTA jJAna, jaise---sIpa ko cA~dI aura cA~dI ko sIpa jAnanA / moha (anadhyavasAya) kucha hai (saMjJAhIna yA sAna) aisA nizcaya rahita jJAna / prazna 4-eka bAra khone ke bAda kauna-kauna-sI cIja milanA kaThina hai ? uttara--jisa prakAra samudra meM maNi girane para milanA kaThina haiM usI prakAra eka bAra khone ke bAda---- (1) manuSya paryAya (2) uttama kula (3) jinavANI kA sunanA punaH milanA atyanta kaThina haiN| prazna 5-jJAna ke doSa kitane haiM ? uttara-(1) saMzaya, (2) viparyaya aura (3) anadhyavasAya / ghana samAja gaja bAja, rAsa to kAja na Avai / jJAna Apako rUpa bhaye, phira acala rahAvai / / tAsa jJAna ko kArana, svapara viveka bakhAnau / koTi upAya banAya bhavya tAko ura Anau / / 6 / /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA zabdArtha- samAja = kuTumba / gaja = hAthI / bAz2a = ghor3A / rAja = prabhutA / kAja = kAma / acala = sthira / rahAve = ho jAtI haiM / strapara = apanA aura parAyA / siTeka = jJAna ! bavAnau = kahA gayA hai ! upAya = prayatna / banAya = banA karave / ___ ardha-dhana-kuTumbI, naukara-cAkara, hAthI-ghor3A, rAjya Adi koI bhI apane kAma meM nahIM Ate haiM / jJAna jo apanI AtmA kA svarUpa hai usake ho jAne para yaha AtmA sthira ho jAtI hai / usa samyagjJAna kA kAraNa apanA aura para kA bheda jJAna kahA gayA hai / isalie he bhavya jIvo ! karor3oM upAya dvArA bhI usa samyagjJAna ko hRdaya meM dhAraNa karo / prazna 1-samyagjJAna kA mUla kAraNa kauna hai ? uttara-"sva-para viveka"-bhedajJAna usa samyagjJAna kA kAraNa hai | prazna 2--samyagjJAna kI prApti kI mahimA kyA hai ? uttara-"koTi upAya banAya bhavya tAko ura Ano" dhana, samAja, parivAra, hAthI-ghor3A sabhI kSaNabhaMgura haiM / ekamAtra jJAna hI zAzvata hai isalie bhavyajIvoM ko karor3oM upAya karake bhI usa jJAna kI prApti kA prayatna karanA caahiye| je pUraba ziva gaye, jA~hi aru Age jai hai / so saba mahimA jJAnatanI, muninAtha kahai haiM / / viSaya-cAha dava-dAha, jagatajanaM arani vajhAvai / tAsa upAya , Ana, jJAna ghanaghAna 'bujhAvai / 7 / / 'zabdArtha----pUraba = pahale / jA~hi = jA rahe haiM / Age = bhaviSya meM / jaihaiM = jAyeMge / so = vaha / mahimA = mahattva / jJAnatanI = jJAna saMbaMdhI / muninAtha = gaNadharAdi puruSa / dava-dAha = dAvAnala (jaMgala kI agni) / Ana = dUsarA | ghanaghAna = meghoM kA samUha | bujhAvai = zAMta karatA hai / artha---jo pahale mokSa gaye, Age bhaviSya meM jAyeMge yaha saba samyagjJAna kA prabhAva haiM / aisA gaNadharAdi zreSTha puruSa kahate haiM / viSayoM kI cAharUpI bhayaGkara dAvAgni saMsAra jIvarUpI jaMgala ko jalA rahA hai usakI zAMti kA dUsarA upAya nahIM hai / vevalajJAnarUpI meghoM kA samUha hI use bujhA sakatA hai /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 chahar3hAlA prazna 1-pUrva meM jo mukta hue, Age jo hoMge isakA kauna-sA kAraNa hai ? uttara-"so saba mahimA jJAna tanI'' jitane bhI jIva pahale mukta hue, Age pokSa jAveMge yaha saba jJAna kI hI mahimA jAnanI cAhiye / prazna 2--viSayoM kI cAharUpI agni ko zAMta karane kA upAya batAiye ? OM---"jJAna panapAna bujha kAra kI cAharUpI bhayaGkara agni ko zAMta karane kA upAya "jJAnarUpI meghoM kA samUha" hai | prazna 3-vartamAna meM jIvoM ne jJAna ke bala para jitanI unnati kI hai vaha mukti kA sAdhaka hai yA nahIM ? uttara-jJAna bahuta ho usakI mokSamArga meM kImata nahIM hai / samyagdarzana sahita, rAgarahita samyagjJAna mukti kA sAdhaka hai / thor3e jJAna se mukti hogI para rAgarahita ho / rAga sahita bahuta jJAna bhAra hai, Dubone vAlA hai / puNya pApa phala mAhiM, harakha bilakhau mata bhAI / yaha pudgala parajAya, upaja vinazai phira thAI / / lAkha bAta kI bAta yaha, nizcaya ura lAo / tori sakala jaga daMda phaMda, nita Atama pyAo / / 8 / / zabdArtha-puNya = dharma (satya karma) / pApa = adharma (azubha kArya) / phalamAhi = phaloM meM / harakha = harSa (Ananda) / bilakhau = duHkha / upaja = utpanna hokara / vinazai = naSTa hotI hai / phira thAI = phira paidA hotI hai / yaha = yahI / jaga daMda phaMda = saMsAra ke jhagar3oM ko / tori = tor3akara / nita = hamezA / dhyAo = dhyAna karo / ____ artha he bhAI ! puNya-pApa ke phaloM meM harSa-viSAda mata karo / kyoMki yaha puNya aura pApa pudgala kI paryAya haiM / utpanna hote haiM, naSTa hote haiM / phira utpanna hote haiM / apane mana meM isa bAta kA nizcaya karo / lAkhoM bAtoM kA sAra yahI hai tathA saMsAra kI sampUrNa bAtoM ko chor3akara hamezA apanI AtmA kA dhyAna karo /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 chahaDhAlA prazna 1-puNya kA phala kyA hai ? uttara-puNya kA phala arahaMta pada kI prApti hai / puNyabhalA arahantA prazna 2...pApa kA phala kyA hai ? uttara-pApa kA phala naraka va tiryaJcagati evaM daridratA Adi haiM / prazna 3-pRdgala kise kahate haiM ? uttara-(1) jisameM pUraNa aura galana hotA hai use pudgala kahate haiM / (2) jisameM sparza, rasa, gaMdha, varNa pAyA jAya use pudgala kahate haiN| prazna 4-paryAya kise kahate haiM ? uttara-pariNamana ko paryAya kahate haiM / prazna 5---guNa kise kahate haiM ? uttara--jo dravya ke saba bhAga aura saba hAlatoM meM sadA rahatA hai, use guNa kahate haiN| prazna 6-- lAkha bAtoM ko eka bAta kyA hai ? "tori sakala jaga daMda-phaMda nita Atama dhyAvo" uttara-saMsAra ke sAre jhagar3oM ko chor3akara pratidina apanI AtmA kA dhyAna karanA caahiye| samyakcAritra dhAraNa kA samaya, bheda va ahiMsA satyANugata kA lakSaNa samyagjJAnI hoya, bahuri dir3ha cArita lIjai / eka deza aru sakaladeza, tasu bheda kahIjai / / trasahiMsA ko tyAga, vRthA thAvara na saMdhArai / para vadhakAra kaThora nincha, nahiM yayana ucArai / / 9 / / zabdArtha- hoya - hokara / bahuri = pIche / dir3ha = aTala / carita = samyakcAritra / lIjai - pAlana karanA cAhiye / kahIjai = kahe gaye haiM /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 chahavAlA vRthA = vyartha / thAvara = sthAvara / saMdhArai = vighAta karanA / vadhakAra = marmabhedI / nindha = nindA yogya / vayana = vacana / ucArai = kahanA ! ____ artha--samyagjJAnI banakara phira samyakcAritra ko dhAraNa karanA cAhiye / usake ekadeza aura sakaladeza aise do bheda haiM / trasa jIvoM kI hiMsA kA tyAga karake prayojana sthAvara ( ekendriya ) jIvoM kI bhI hiMsA nahIM karanA ahiMsANuvrata hai / dUsare jIvoMko duHkhadAyaka-ghAtaka, kar3e, nindA-yogya vacana nahIM kahanA satyANuvrata hai / prazna 1-samyagjJAna kI prApti ke bAda hamArA kyA karttavya hai ? uttara-"samyagjJAnI hoya bahuri dir3ha cArita lIjai" samyagjJAnI banakara dRr3ha caritra dhAraNa karanA mAnava kA kartavya hai| prazna 2-cAritra ke bheda batAiye ? uttara-cAritra ke do bheda haiM ---(1) ekadeza cAritra, (2) sakaladeza cAritra / . . . . . . . prazna 3-ekadeza cAritra kise kahate haiM ? uttara-zrAvaka ke cAritra ko ekadeza cAritra kahate haiM / prazna 4-sakaladeza cAritra kise kahate haiM ? uttara-muniyoM ke cAritra ko sakaladeza cAritra kahate haiM / prazna 5-aNuvrata kise kahate haiM ? uttara-pA~coM pApoM kA sthUla rUpa se tyAga aguvrata haiM / prazna 6-mahAvrata kise kahate haiM ? uttara---hiMsAdi pA~coM kA sarvathA tyAga karanA mahAvrata hai / prazna 7-vrata kise kahate haiM ? uttara--acche kAmoM ko karane kA niyama karanA aura bure kAmoM ko chor3anA vrata kahalAtA hai / prazna 8-ahiMsANuvrata kise kahate haiM ? uttara-jasa jIvoM kI hiMsA kA tyAga karake binA prayojana sthAvara jIvoM ko bhI hiMsA nahIM karanA ahiMsANuvrata haiM /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 9 - satgaNavrata kA lakSaNa batAH ? uttara- sthUla jhUTha kA tyAga karanA tathA dUsare jIvoM ko duHkhadAyaka, ghAtaka, kar3e, nindya, ayogya vacana nahIM kahanA satyANuvrata haiM . prazna 10 ....ahiMsANuvratI kI vizeSatA batAie ? uttara---ahiMsANuvratI kisI bhI jIva ko saMkalpapUrvaka nahIM mAratA haiM / kintu ArambhI, udyogI aura virodhI hiMsA kA tyAgI nahIM hotA hai / prazna 11-hiMsA kise kahate haiM ? uttara-pramAda aura kaSAya ke nimitta se jahA~ sva-para ke prANoM kA ghAta kiyA jAtA haiM vahA~ hiMsA kahalAtI hai / pramAda aura kaSAya ke abhAva meM prANaghAta hone para bhI hiMsA kA doSa nahIM lagatA hai / prazna 12-hiMsA ke kitane bheda haiM ? uttara-(1)--saMkalpI, (2) ArambhI, (3) udyogI, (4) virodhI yA dravyAhiMsA, mAvahiMsA / jala mRtikA bina aura, nAhiM kachu gahai adttaa| nija vanitA bina sakala, nAri so rahai vistA / / apanI zakti vicAra, parigraha thaurau rAkhe / dazadiza gamana pramAna ThAna, tasu sIma na nAkhai / / 10 / / zabdArtha-mRtikA = miTTI / gahe = lenA / adattA = binA dI huI / nija - apanI / vanitA = strI / nAri soM = striyoM se / viratA = alaga, dUra rahanA / zakti = sAmarthya | vicAra = socakara / thaurauM = thor3A / parigraha = ADambara / rAkhe = rakhanA / dazadiza = dazoM dizA / gamana = jAnA / pramANa = maryAdA 1 lAna = rakhakara / tasu = usa / sIma = maryAdA / na nAkheM -- nahIM lA~ghanA / ___ artha-(1) jala. aura miTTI ke alAvA anya koI vastu binA dI huI lenA acauryANuvrata hai| (2) apanI strI ke sivAya anya striyoM se virakta rahanA brahmacaryANuvrata haiN|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA (3) apanI zakti kA vicAra karate hue thor3A parigraha rakhanA parigrahaparimANa aNuvrata hai| (4) dasoM dizAoM meM Ane-jAne kI maryAdA karake phira usa sImA kA ullaMghana nahIM karanA digdrata hai / prazna 1-dAlata kyA hai ? uttara-digbata-guNavrata kA eka bheda hai / prazna 2-guNavrata kise kahate haiM ? inake kitane bheda haiM ? uttara-aNuvrata aura mUlaguNoM ko dRr3ha karanevAle vrata aNuvrata kahalAte haiM / inake tIna bheda haiM--(1) digvata, (2) dezavrata, (3) anarthadaNDavrata / prazna 3---dasa dizAoM ke nAma batAo? uttara---dasa dizAe~---(1) pUrva, (2) pazcima, (3) uttara, (4) dakSiNa, (5) IzAna, (6) gAyavyA, (7) nAtyA, (8) Agneya, (9) Urdhva aura (10) adhaH / tAhU meM phira grAma, galI gRha bAga bajArA / gamanAgamana pramANa ThAna, ana sakala nivaaraa|| kAha kI dhana hAni, kisI jaya-hAra na cintai 1 deya na so upadeza, hoya agha banaja kRSIteM / / 11 / / zabdArtha--tAhU meM = digbata meM / bAga = bagIcA / bajArA - bAjAra / gamanAgamana = AnA-jAnA / ana = anya / nivArA - tyAmanA / kAha - kisI / jaya = jIta / hAni = nukasAna / hAra = parAjaya / cintai = cintavana karanA / deya = denA / agha = pApa / banaja = vyApAra | kRSI = khetI / artha-digdrata meM kI huI maryAdA ke bhItara kisI gA~va, galI, ghara, bAga, bAjAra taka niyata samaya ke lie Ane-jAne kA pramANa karake usake bAhara nahIM jAnA dezavrata hai / (1) kisI ke dhana kI hAni, kisI ko jIta, kisI kI hAra hone kA cintavana nahIM karanA apadhyAna nAmaka anarthadaNDavata hai| (2) jisameM jyAdA pApa bandha hotA hai aisI khetI, vyApAra Adi ke karane kA upadeza nahIM denA so pApopadeza nAmaka anarthadaNDavrata hai /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 1-anarthadaNDavata kise kahate haiM ? uttara-(1) binA prayojana mana, vacana, kAya kI azubha pravRtti kA tyAga karanA anarthadaNDavrata kahalAtA hai / athavA (2) binA prayojana jo bhI kArya kiyA jAtA hai vaha ajayaMdaNDadrata haiM / prazna 2-anarthadaNDa ke kitane bheda haiM ? uttara-(1) pApopadeza, (2) hiMsA dAna, (3) apadhyAna, (4) duHzruti, aura (5) pramAdacaryA / kara pramAda jala bhUmi, vRkSa pAvaka ra virAya / asi dhanu hala hiMsopakaraNa, nahiM de yaza lAdhai / / rAga-deSa karatAra, kathA kabahU~ na sunIjai / aurahu anarathadaNDa hetu, agha tineM na kIjai / / 12 / / artha (1) Alasya ke vaza hokara pRthvI, pAnI, Aga, per3a Adi ko naSTa nahIM karanA pramAdacaryA nAmaka anarthadaNDavata hai / (2) talavAra, dhanuSa, hala Adi hiMsA ke sAdhanoM ko dekara yaza nahIM kamAnA hiMsA-dAna nAmaka anarthadaNDavrata hai / (3) rAga-dveSa ko utpanna karanevAlI kathAoM ko kabhI nahIM sunanA duHzruti nAmaka anarthadaNDavrata hai / aura bhI dUsare jitane anarthadaNDa ke kAraNa aise pApa haiM unako kabhI nahIM karanA cAhiye / prazna 1-vikathA ke bheda batAie ? uttara-(1) strI-kathA, (2) bhojana-kathA, (3) deza-kathA aura (4) rAja-kathA /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSA vrata dhara ura samatAbhAva, sadA sAmAyika kariye / parva catuSTaya mAhiM, pApa taja proSadha dhariye / / bhoga aura upabhoga, niyama kara mamatu nivArai / muni ko bhojana deya, phera nita karahi ahArai / / 13 / / zabdArtha-ura = hRdaya / samataHbhAva - rAga-dveSa kA abhAva / dhara = dhAraNa karake | sAmAyika = AtmadhyAna / kariye = karanA cAhie : parva = pavitra dina / catuSTaya - cAra dina ( do aSTamI, do caturdazI ) / proSadha :upavAsa ( ekAsana sahita upavAsa ) / bhoga = jo eka bAra bhogane meM Ave / upabhoga = bAra-bAra bhogane meM Ake / niyama = maryAdA / mamatu = moha, mamatA | nivAreM - dUra karanA / phera = bAda meM / muni - digambara sAdhu | ahArai = bhojana / / artha(1) hRdaya meM samatAbhAva dhAraNa karake hamezA AtmadhyAna karanA sAmAyika zikSAdrata hai / (2) eka mAha ke cAra parvo meM pApa-kAryoM kA tyAga karake proSadha karanA proSadhopavAsa hai| (3) bhoga aura upabhoga kI vastuoM kA niyama karake unameM mamatva kA tyAga karanA dezAvakAzika zikSAvrata hai / (4) digambara sAdhuoM, AryikA, ailaka, kSullaka evaM tyAgI vratiyoM va sAdharmiyoM ko bhojana dekara phira svayaM AhAra karanA vaiyyAvRtta nAmaka zikSAvrata hai / isI ko atithisaMvibhAga vrata bhI kahate haiM / prazna 1-zikSAvrata kise kahate haiM ? uttara-munivrata pAlane kI zikSA denevAle vrata zikSAvrata kahalAte haiM / prazna 2.--zikSAvrata ke kitane bheda haiM ? uttara-zikSAvrata ke cAra bheda haiM--(1) sAmAyika, (2) proSadhopavAsa (3) bhogopabhogaparimASpa aura (4) atithisaMvibhAga / prazna 3-bhoga kise kahate haiM ? uttara-jo eka bAra hI kAma meM A sakanevAlI vastu hai, jaisebhojana Adi bhoga hai / prazna 4.. -upabhoga kise kahate haiM ?
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahadAlA uttara-bAra bAra kAma meM AnevAlI vastue~, jaise--batrAdi upabhoga kahalAtI haiN| bAraha vrata yAcAra, na na lAyai / . . . . . maraNa samaya saMnyAsa dhAra, tasu doSa nazAvai / / yoM zrAvaka vrata pAla, svarga solama upajAvai / tahata caya nara-janma pAya, muni hai ziva jAvai / / 14 / / zabdArtha-atIcAra = doSa / pana = pA~ca / saMnyAsa = samAdhi / nazAvai = naSTa karanA / zrAvaka = paMcama guNasthAnavartI vratI / solama = solahaveM / upajAvaM = paidA honA / caya = marakara | ziva jAvaM = mokSa jAtA hai| ___ artha--jo bAraha vratoM kI pA~ca-pA~ca atIcAra ko nahIM lagAte hue pAlatA hai aura anta samaya samAdhimaraNa dhAraNa kara usake doSoM ko dUra karatA hai vaha isa prakAra zrAvaka ke vratoM ko pAlana kara solahaveM svargaparyanta paidA hotA hai / vahA~ se Akara manuSya bhava dhAraNa kara muni hokara mokSa jAtA hai / prazna 1-atIcAra kise kahate haiM ? uttara--vrata kA ekadeza bhaMga honA atIcAra hai / prazna 2-bAraha vrata kauna se haiM ? uttara-5 aNuvrata, 3 guNavrata aura 4 zikSAdrata kula 12 vrata hote haiM | prazna 3-saMnyAsa kise kahate haiM ? uttara-upasarga Ane para, durbhikSa par3ane para, bur3hApA hone para, asAdhya roga jisakA koI pratikAra nahIM ho aisA hone para dharma ke lie zarIra kA tyAga karanA, samAdhi yA sallekhanA kI jAtI hai / kaSAya sallekhanApUrvaka kAya sallekhanA kI jAtI hai| prazna 4-muni ke bheda kitane haiM ? uttara-(1) bhAvaliMgI aura (2) drayaliMgI / prazna 5-muni kI bAhya pahacAna kyA hai ? uttara-(1) picchI-kamaNDalu, (2) nagnatA, (3) kezalAca, (4) saMskAra rahita zarIra aura (5) khar3e-khar3e AhAra lenA / (hAthoM meM) / (6) paidala vihAra / prazna 6-patra ke kitane bheda haiM ?
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 chahaDhAlA uttara-tIna-(1) uttama (2) madhyama aura (3) jaghanya / prazna 7-zrAvaka kise kahate haiM ? uttara--(1) "zRNoti iti zrAvakaH" jo hita kI bAta ko sunatA hai, vaha zrAvaka hai / athavA(2) zRNoti sAdhu vAkyAni. vratAni dhArayanti ca / karoti zubha karmANi, zrAvakastadvidhIyate / / jo sAdhuoM ke vAkyoM ko sunate haiM, vratoM ko dhAraNa karate haiM aura zubha karmoM ko karate haiM ve zrAvaka kahalAte haiM / athavA (3) jo zraddhAvAna, vivekavAna va kriyAvAna ho vaha zrAvaka kahalAtA hai / prazna 8---zrAvaka ke kitane bheda haiM ? uttara-(1) pAzi, (2) nairika aura ki / . . ..
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama DhAla bhAvanAoM ke cintana se lAbha (cAla chanda 14 mAtrA) muni sakala vratI bar3abhAgI, bhava bhoganateM vairAgI / vairAgya azAvana mAI ni anupezA bhAI !!1|| zabdArtha-sakala vratI - mahAvratI / bar3abhAgI = bhAgyazAlI / bhava = saMsAra / bhogate = paMcendriya saMbaMdhI viSayoM se / vairAgI = udAsa / upAvana = utpanna karane ke lie | mAI = mAtA | cintai = citavana / anuprekSA = bhAvanA / artha--he bhAI ! mahAvratI munirAja bar3e bhAgyavAna haiM / ve saMsAra aura bhogoM se virakta ho jAte haiM / ve munirAja vairAgya ko utpanna karane ke lie mAtA ke samAna bAraha bhAvanAoM kA cintavana karate haiM / prazna 1-saMsAra meM bhAgyazAlI kauna hai ? uttara---"muni sakala vratI bar3abhAgI / " munirAja sakala vrata ke dhArI bhAgyavAna haiN| prazna 2-ve munirAja kaise hote haiM ? uttara--"bhava bhoganateM vairAgI / " saMsAra evaM bhoga se virakta hote haiN| prazna 3-vairAgya kI utpAdaka mAtA kauna hai ? uttara-vairAgya kI utpAdaka bhAvanAe~ haiM, ve 12 haiM (1) anitya, (2) azaraNa, (3) saMsAra, (4) ekatva, (5) anyatva, (6) azuci, (7) Asrava, (8) saMvara, (9) nirjarA, (10) loka, (11) bodhidurlabha, (12) dharma / prazna 4-vairAgya kI prApti ke lie kyA karanA cAhie ? uttara-bAraha bhAvanAoM kA jo vairAgya kI mAtAe~ haiM, pratidina cintavana karanA cAhie / prazna 5--anprekSA kise kahate haiM ? uttara-saMsAra, zarIra aura bhogAdi ke svarUpa kA bAra-bAra citavana, karanA anuprekSA hai /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... ... ... vAlA 72 prazna 6-sakalavata kise kahate hai ? uttara-5 mahAvrata, 5 samiti, 6 Avazyaka, 5, indriyajaya aura zeSa 5 guNa / ye sakalavrata kahalAte haiM / prazna 7-sakalavratI kauna haiM ? uttara-sampUrNa rUpa se vratoM ko pAlane vAle mahAvratI digambara muni sakalavratI haiN| prazna 8-muni kauna hai ? uttara-samasta Arambha, parigraha rahita, viSayabhoga ke tyAgI tathA ratnatraya ke upAsaka guru muni kahalAte haiM / ina cintana samasukha jAgai, jimi jvalana pavana ke lAge / jaba hI jiya Atama jAne, taba hI jiya ziva sukha ThAne / / 2 / / zabdArtha--ina = bAraha bhAvanA / cintana = bAra-bAra vicArane se / samasukha = samatArUpI sukha / jAgai = utpanna hotA hai / jimi = jaise / jvalana = agni / pavana = havA / lAgai = lagane se / jaba hI = jisa kSaNa / jiya = AtmA / jAne = pahacAna letA hai / taba hI = usI kSaNa / zivasukha = mokSa sukha / ThAne = pAtA hai| artha-jaise havA ke lagane se agni prajvalita ho uThatI hai / vaise hI bhAvanAoM kA cintana karane se samatArUpI sukha jAgRta ho jAtA hai / jaba yaha jIva apanI AtmA ke svarUpa ko pahacAna letA hai usI samaya mokSasukha ko pA letA hai| prazna 1-anuprekSA yA bhAvanA ke cintavana se kyA hotA hai ? uttara-bhAvanAoM kA cintavana karane se samatArUpI sukha kI prApti hotI hai tathA yaha jIva apane AtmasvarUpa ko jAnatA hai / prazna 2-AtmasvarUpa ko jAnane se kyA lAbha hai ? uttara-AtmasvarUpa ko jAnane se zivasukha kI prApti hotI haiM / bhAvanAoM se cintavana ke binA AtmadhyAna nahIM, AtmadhyAna ke binA zivasukha aura zivasukha ke binA kabhI bhI zAzvata sukha aura zAnti nahIM mila sakatI haiM /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA prazna 3 - sukha kise kahate hai vaha vahI milatA hai ? uttara--AhlAdasvarUpa jIva kI pariNati ko sukha kahate haiM / sukha AtmA kI vastu hai / vaha AtmA meM haiM kahIM bAhara nahIM milatA hai / 73 (1) anitya bhAvanA jobana gRha godhana nArI, hama gaya jana AjJAkArI / indriya bhoga china thAI, suradhanu capalA capalAI / / 3 / / zabdArtha - jobana = javAnI | gRha ghara / godhana - gAya-bhaiMsa | nArI - strI / haya = ghor3A gaya= hAthI / jana = kuTumbI | AjJAkArI = naukara-cAkara | china thAI = kSaNabhaMgura / suradhanu = indradhanuSa / capalA = bijalI | capalAI = caMcalatA ! artha---- javAnI, ghara, gAya-bhaiMsa, rupayA-paisA, strI, ghor3A, hAthI, kuTuMbI jana, naukara-cAkara, pA~coM indriyoM ke bhoga, indradhanuSI aura bijalI kI caMcalatA ke samAna kSaNabhara rahane vAle haiM / prazna 1 - yauvana, ghara, makAna Adi tathA indriyoM ke bhogAdi kaise haiM ? uttara - yauvana, hAthI, ghor3A, makAna, indriya bhogAdi saba kSaNika haiN| indradhanuSa ke samAna athavA bijalI kI caMcalatA ke samAna kSaNabhaMgura haiM / prazna 2 - bAhya padArthoM se prApta sukha vAstavika hai yA nahIM ? uttara - bAhya padArthoM se prApta sukha, sukha nahIM vaha to 'sukhAbhAsa' jaisA pratIta hotA hai para vAstavika nahIM haiN| kyoMki vahI hai jisake pIche duHkha nahIM hai / ye indriyajanya sukha kucha kSaNa acche lagate haiM para bAda - sukha I meM pIr3A dete haiM isalie ye vAstavika sukha nahIM haiM / prazna 3 - anitya bhAvanA kise kahate haiM ? uttara - saMsAra meM koI vastu nitya sthAyI nahIM haiM aisA vicAra karanA, bAra-bAra cintana karanA anitya bhAvanA hai / w
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 chahaDhAlA (2) azaraNa bhAvanA sura asura khagAdhipa jete, mRga jyoM hari kAla dalete maNi mantra-tantra bahu hoI, marate na bacAvai koI ||4|| zabdArtha - sura asura khagAdhipa indra, nAgendra, vidyAdhara / mRga hariNa | jyoM = jaise | hari siMha / kAla = gauta: dalete naSTa kara detA hai| = = - 1 artha -- jaise hiraNa ko siMha naSTa kara detA haiM vaise hI indra-narendra Adi - ko bhI mRtyu naSTa kara detI hai / mRtyu se maNi, mantra-tantra Adi koI bhI bacA nahIM sakatA hai / prazna 1 - asura kise kahate haiM ? uttara-----adholoka kI pahalI pRthvI ke paMkabhAga meM rahanevAle bhavanavAsI deva meM eka 'asurakumAra' bhI haiN| prazna 2 --- sura kise kahate haiM ? uttara --- devagati nAmakarma kA udaya hone para aNimA, mahimA, laghimA, garimA, prApti, prAkAmya, Izatva, vazitva - ina ATha RddhiyoM ke kAraNa dvIpa samudroM meM icchAnusAra jo vividha krIr3Ae~ karate haiM ve deva kahalAte haiM / prazna 3 --- marane se koI bacA sakatA hai kyA ? uttara- -" marate na bacAve koI / " - prazna 4 - mantra kise kahate haiM ? - uttara- - jo mana aura manokAmanA kI rakSA kare, use mantra kahate haiM / prazna 5 -- tantra kise kahate haiM ? uttara - prayoga ke sAdhana ko tantra kahate haiM / prazna 6 - azaraNa bhAvanA kise kahate haiM ? uttara - saMsAra meM koI zaraNa nahIM hai aura marane se koI bacAne vAlA nahIM haiM - aisA cintana karanA azaraNa bhAvanA hai /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA (3) sasAra bhAvanA = = saba cahu~gati duHkha jIva bhara haiM, parivartana paMca kare haiM / saba vidhi saMsAra asArA, yAmeM sukha nAhiM lagArA 35|| zabdArtha - cahu~ gati cAroM gatiyA~ / bharai = bhogate / saba vidhi prakAra se / asArA = sAra rahita / yAmeM isameM / lagArA = thor3A bhI / artha -- jIva cAroM gatiyoM ke duHkhoM ko bhogate hue pA~ca parivartanoM ko karatA rahatA haiM / yaha saMsAra isa taraha asAra haiN| isameM thor3A bhI sAra nahIM hai| prazna 1 - saMsAra bhAvanA kise kahate haiM ? 75 uttara - sArahIna duHkhoM se bhare hue isa saMsAra meM kahIM bhI caina nahIM hai, aisA vicAra karanA saMsAra bhAvanA hai| prazna 2 -- gati kise kahate haiM, ve kitanI hotI haiM ? uttara -- gati nAmakarma ke udaya se jIva kI avasthAvizeSa ko gati kahate haiM / gati 4 haiM - (1) manuSya gati, (2) deva gati, (3) tiryaca gati aura (4) naraka gati / prazna 3 - parivartana kitane hote haiM ? unakA svarUpa saMkSepa meM batAo / uttara--(1) dravya parivartana, (2) kSetra parivartana, (3) kAla parivartana, (4) bhAva parivartana aura (5) bhava parivartana | isa prakAra 5 parAvartana hote haiM / (1) dravya parivartana karma aura nokarmasvarUpa pudgala varNanAoM ko grahaNa karanA aura chor3anA dravya parivartana hai / (2) kSetra parivartana - sarva AkAza pradezoM meM janma-maraNa karanA kSetra parivartana hai / (3) kAla parivartana - utsarpiNI aura avasarpiNI ke sarva samayoM meM janma-maraNa karanA kAla parivartana hai / (4) bhAva parivartana - jaghanya, madhyama aura utkRSTa bandha rUpa sthiti bandha honA bhAva parivartana hai / -- (5) bhava parivartana - - sampUrNa Ayu ke vikalpoM meM janma-maraNa grahaNa karanA bhava parivartana hai / KAJAL prazna 4 - saMsAra kise kahate haiM ? uttara - koyale ko kitanA bhI ghiso kAlA ho kAlA hai| pyAja ko
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 chahar3hAlA chIlane para kucha hAtha nahIM AtA hai / usI prakAra jisameM ghUmate hue kahIM bhI sAra nahIM prApta hotA vaha saMsAra hai / (4) ekatva bhAvanA zubha azubha karama phala jete, bhogai jiya ekahi tete / suta dArA hoya na sIrI, saba svAratha ke haiM bhorI / / 6 / / zabdArtha-zubha = puNya / azubha = pApa | jete = jitane / ekahi = akelA / tete = una sabako / suta = putra / dArA = strI / sIrI = sAthI / svAratha - manana ! pITI = gAjI / __artha--puNya aura pApa karmoM ke phala jitane bhI haiM unako vaha jIva akelA hI bhogatA hai / putra, strI koI sAthI nahIM hote / saba matalaba ke garjI haiM-aisA vicAra karanA ekatva bhAvanA hai / prazna 1-zubha karmaphala kise kahate haiM ? / uttara--sacce deva dvArA kahe gaye dhArmika kAryoM kA phala zubha phala kahalAtA hai / jaise--uttama kula, sukhI, dhanI, sampanna parivAra, niroga zarIra Adi / prazna 2-azubha karmaphala kise kahate haiM ? uttara-hiMsAdi lokaniMdya kAryoM kA phala azubha phala kahalAtA hai / jaise nIca kula, khoTI santAna, daridratA Adi azubha karmoM kA phala hai / (5) anyatva bhAvanA jala-paya jyoM jiya-tana melA, pai bhinna-bhinna nahiM bhelA / tyoM prakaTa jude dhana dhAmA, kyoM hai ika mili suta rAmA / / 7 / / zabdArtha--paya = dudha / melA = sambandha / bhelA = ikaTThA / pragaTa = pratyakSa / jude = alaga / dhAmA = makAna / rAmA = strI / ika = eka / kyoM haiM = kaise ho sakate haiN| artha--dUdha aura pAnI ke mela ke samAna hI zarIra aura AtmA kA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA mela hai / phira bhI bhinna hai, eka nahIM hai / phira pratyakSa rUpa se alaga dikhanevAle putra, strI, dhana, makAna milakara eka kaise ho sakate haiM / prazna 1--anyatva bhAvanA kA cintavana kaise karanA cAhie ? uttara-saMsAra kI koI vastu merI nahIM hai aura maiM bhI kisI kA nahIM hU~ / anya vastu anya rUpa hai aura maiM anya rUpa hU~ / isa prakAra para se bhinna ciMtana karanA cAhie--yahI anyatva bhAvanA hai| prazna 2...isa bhAvanA ke citana se lAbha batAie : uttara--isa bhAvanA ke ciMtana se bhedajJAna kI siddhi hotI hai / prazna 3-.zarIra aura AtmA kA sambandha kaisA hai ? uttara-dUdha aura pAnI ke samAna zarIra aura AtmA kA sambandha hai| dUdha aura pAnI sadA-sadA sAtha rahate haiM para dUdha alaga hai, pAnI alaga / dUdha pAnIrUpa nahIM hotA aura pAnI dUdharUpa nahIM hotA / isa prakAra zarIra aura AtmA anAdikAla se ekasAtha raha rahe haiM, para zarIra hai vaha AtmA nahIM, AtmA hai vaha zarIra nahIM / prazna 4-~-jaba zarIra AtmA kA nahIM hai to putra, strI, mitra, dhana, makAna Adi AtmA ke ho sakate haiM kyA ? uttara--jaba zarIra hI sadA sAtha rahanevAlA bhI AtmA kA nahIM hai to pratyakSa alaga dikhanevAle para-padArtha, strI, putra, mahala, makAnAdi AtmA ke kaise ho sakate haiM arthAt kabhI bhI nahIM ho sakate / (6) azuci bhAvanA pala rudhira rApa mala thailI, kIkasa vasAdiveM malI / navadvAra ba. ghinakArI, asa deha kara kimi pArI / / 8 / / zabdArtha-pala = mAMsa / rudhira = khUna / rAdha = pIva / mala = viSThA / thailI = ghara / kokasa = haDDI / vasA = carbI / mailI = malIna / navadvAra = nau daravAje / bahai = jharate haiM / ghinakArI = glAni utpanna karane vAle / asa = aisI / kimi = kaise / yArI = maitrI / artha-yaha zarIra mAMsa, khUna, pova aura mala kA ghara hai, haDDI, carbI
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 chahar3hAlA Adi se apavitra hai / isameM gnAni paidA karanevAle 1 dvAra hamaMzA bahate haiM, aise zarIra se kaise prIti karanI cAhiye / prazna 1...azuci bhAvanA kA cintana kaise kareM ? uttara- yaha zarIra mAMsa, khUna, pAMva Adi glAnidAyaka vastuoM kA ghara hai / hara taraha apavitra hai, prIti ke yogya nahIM haiM, resA vicAra karate hue azudi bhAvanA kA nintana karanA cAhiye / prazna 2-isake cintana se kyA lAbha hai ? uttara-isake cintana se zarIra evaM bhogoM se virakti hotI hai / vairAgya dRr3ha hotA haiN| prazna 3-sAta kudhAtuoM ke nAma batAie ? uttara-(1) rasa, (2) rudhira, (3) mAMsa, (4) maMda, (5) asthi, (6) majjA aura (7) vIrya / / prazna 4-nava maladvAroM ke nAma batAie? uttara--nava maladvAra-do A~kheM, do nAka ke chidra, eka mukha, eka gudA, eka mUtrendriya aura dA kAna = 22 maladvAra / (7) Aslava bhAvanA jo jogana kI capalAI, tAteM hai Asrava bhAI / Asrava duHkhakAra ghanere, buSivanta tinheM niravere / / 9 / / zabdArtha-jogana kI = mana, vacana, kAya kI / capalAI = caMcalatA / Asrava = karmoM kA AnA / haiM = hotA hai 1 ghanere = adhika / nbudhivanta = vidvAna, catura / niravare = tyAganA / artha hai bhAI ! mana, vacana, kAya kI caMcalatA se Asrava hotA hai, usa Asrava se adhika duHkha hote haiM, isaliye buddhimAna, caturaM manuSya unako dUra kare / aisA vicAra karanA Asrava bhAvanA hai / prazna 1-yoga kise kahate haiM ? uttara--mana, vacana, kAya ka nimitta se Atma pradezoM kA halanacalana yoga kahalAtA hai / prazna 2-Asrava kise kahate haiM ?
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMka kI hI chahaDhAlA uttara - kamoM ke Ane ke dvAra ko Asava kahate haiM / prazna 3 - astrava kaise hote haiM ? 1 | uttara - Astrava sadaiva duHkha ko denevAle hote haiM prazna 4 - buddhimAna kyA karate haiM ? - uttara- buddhimAna AsavAM se dUra rahate haiM / prazna 5- Asrava bhAvanA kise kahate haiM ? uttara - Asrava ko duHkha ke kAraNa yA saMsAra ke kAraNa jAnakara unase bacane kA cintana karanA Asrava bhAvanA hai / prazna 6 - Asrava ke kitane bheda haiM ? uttara - Asrava ke do bheda haiM- (1) zubhAsrava aura (2) azubhAsrana (8) saMvara bhAvanA jina puNya pApa nahiM kInA, Atama anubhava cita dInA / | = tinahI vidhi Avata roke, saMvara lahi sukha avaloke / / 10 / / zabdArtha - puNya = zubhopayoga pApa = azubhopayoga konA = kiyA / anubhava = cintavana / cita = mana / dInA lagAyA / tinahI = unhoMne / Avata = Ate hue| vidhi = karma roke= rokA / avaloke = paayaa| artha- jinhoMne puNya aura pApa kucha bhI nahIM kiyA hai, kevala apanI AtmA ke cintavana meM mana ko lagAyA hai unhoMne hI Ate hue navIna karmoM ko rokakara saMbara ko zakara sukha ko pAyA hai / I prazna 1--saMvara bhAvanA kise kahate haiM ? uttara- jo puNya-pApa na kara kevala AnevAle navIna karmoM ko rokakara Atmacintana karate haiM ve hI saMbara ko pAkara sukha pAte haiM aisA vicAra karanA saMvara bhAvanA hai / 59 prazna 2 puNya kise kahate haiM ? - uttara- zubhopayoga rUpa kriyA ko puNya kahate haiM / prazna 3 - zubhopayoga kise kahate haiM ? uttara -- deva pUjA, svAdhyAya Adi dhArmika kAryoM kA aura mana, vacana, kAya kI pravRtti zubhapayoga kahalAtI haiN| 1
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 chahaThThAlA prazna 4 - pApa kise kahate haiM ? uttara - azubhopayoga rUpa kriyA ko pApa kahate haiM / prazna 5 - azubhopayoga kise kahate haiM ? uttara---viSaya, kaSAya Adi ko ora triyoga kI pravRtti azubha yoga kahalAtI hai / prazna 6 - saMvara kise kahate haiM ? uttara - AsravoM kA nirodha karanA yA rokanA saMvara kahalAtA hai / (9) nirjarA bhAvanA nija kAla pAtha vidhi jharanA, tAsoM nija kAja na saranA / tapa kara jo karma khipAveM, soI ziva sukha darasAveM / / 11 / / zabdArtha -- nija kAla apanI sthiti / jharanA = naSTa honA / nija kAja = apanA matalaba | saranA = siddha honA / khipAvaiM = naSTa karatA haiN| darasAveM dikhAtA hai / 1 = artha - apanA samaya pAkara karmoM kA naSTa honA savipAka - avipAka nirjarA hai| usase apanA lAbha nahIM hotA / tapa ke dvArA jo karma naSTa hote haiM vaha avipAka yA sakAma nirjarA hai| vaha mokSa kA sukha dikhAtI hai| aisA vicAra nirjarA bhAvanA hai / prazna 1 - nirjarA kise kahate haiM ? uttara - ( tapa ke dvArA) ekadeza karmoM kA khira jAnA nirjarA hai / prazna 2-nirjarA ke kitane bheda haiM ? uttara -- (1) akAma nirjarA aura (2) sakAma nirjarA / athavA (1) savipAka nirjarA aura (2) avipAka nirjarA / prazna 3 --- akAma nirjarA kise kahate haiM ? uttara- -apanI-apanI sthiti pUrNa karake karmoM kA jharanA savipAka yA akAma nirjarA kahalAtI hai| jaise-- kairI apanA samaya Ane para ho pakatI --
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA yA girato haiM, usI prakAra savipAka nirjarA meM karma apanI sthiti pUrNa hone para hI phala dekara jhar3ate haiM / prazna 4-sakAma nirjarA kise kahate haiM ? uttara-tapa ke dvArA karmoM kA asamaya meM khirA denA sakAma yA avipAka nirjarA kahalAtI hai / jaise---koI kaccA Ama tor3akara pAla meM dabA kara asamaya meM pakA diyA jAtA hai, usI prakAra avipAka nirjarA meM karmasthiti pUrNa hue binA hI tapa ke dvArA naSTa kara diye jAte haiM / prazna 5-karma kise kahate haiM ? uttara-AtmA ke asalI svabhAva ko DhakanevAle pudgala paramANu karma kahalAte haiM / (10) loka bhAvanA kinahU na karai na dharai ko, SaT dravyamayI na hare ko / so lokamAhi dina samatA, dukha sahai jIva nita bhramatA / / 12 / / zabdArtha-kinahU~ = koI / karai = banAtA hai / gharai = rakSA karatA hai / hara = nAza karatA hai / Sad dravyamayI = cha: dravya svarUpa / samatA = zAMti (samabhAva ) / bhramatA = ghUmatA-phiratA / artha-chaha dravyoM se bhare hue isa saMsAra ko na koI banAtA hai, na rakSA karatA hai, na hI nAza kara sakatA hai| aise isa saMsAra meM samatAbhAva ke binA hamezA bhaTakatA huA yaha jIva duHkhoM ko sahatA hai| prazna 1-chaha dravyoM ke nAma batAo? uttara-(1) jIva, (2) pudagala, (3) dharma, (4) adharma, (5) AkAza, aura (6) kAla / / prazna 2-~-dravya kise kahate haiM ? / uttara--jo utpAda, vyaya aura dhrauvya sahita ho use dravya kahate haiM | prazna 3--utpAda kise kahate haiM ? uttara-naI paryAya kI utpatti ko utpAda kahate haiN| jaise-sone ke kuNDala kA hAra yA cUr3I banAnA /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 4-vyaya kise kahate haiM ? uttara-dravya meM pUrva paryAya ke nAza ko vyaya kahate haiM / jaise-cUr3I paryAya kI utpani buNDala parzaya kA nAza haiN| prazna 5-dhauvya kise kahate haiM ? uttara-vastu ko nityatA ko dhovya kahate haiN| prazna 6-loka kise kahate haiM ? uttara-jisameM chahoM dravya pAye jAte haiM use loka kahate haiM / prazna 7-loka bhAvanA kA svarUpa batAie ? uttara-chaha dravyoM se paripUrNa yaha saMsAra na kisI ke dvArA banAyA gayA hai aura na koI isakI rakSA yA nAza kara sakatA hai / aise saMsAra meM yaha jIva samatA bhAva ke abhAva meM bhramaNa karatA huA duHkha bhogatA hai aisA ciMtana karanA loka bhAvanA hai| (11) bodhi durlabha bhAvanA antima grIvaka loM kI hada, pAyo ananta biriyA pada / * para samyagjJAna na lAdhau, durlabha nija meM muni sAdhI / / 13 / / :, zabdArtha..antima grIvakaH = navameM greveyaka | grIvaka = solahaveM svarga ke Upara kA sthAna / ananta biriyA + ananta 'bAra / pada = sthAna / lAdhau. = pAyA / sAdhau-= siddha kiyA : . .. ...' artha: isa jIva meM nabameM ceyaka ke pada ananta bAra pAye kintu samyagjJAna nahIM pAyA. / aise durlabha sabhyAjJAna ko muni apanI AtmA meM dhAraNa karatA hai| ...::.: ... ... .. .. ... prazna 1-aneyaka kisa sthAna ko kahate haiM ? .. ..: uttara-solahaveM svarga ke Upara aura anudizA se nIce ke ahamindroM kA nivAsa sthAna aveyaka kahalAtA hai / . . . . . . . . prazna 2 saMsAra meM sabase adhika kaThinatA se kyA prApta hotA hai ? uttara-samyagjJAna saMsAra meM sabase adhika kaThinatA se prApta hotA hai / prazna 3-bodhi durlabha bhAvanA kise kahate haiM ? uttara-ahamindra pada pAnA sarala hai, kintu samyagjJAna kI prApti
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA 83 sarala nahIM hai / usa kaThina jJAna kA munijana hI sAdhana kara pAte haiM--esA cintana karanA bodhi durlabha bhAvanA hai / (12) dharma bhAvanA jo bhAva mohateM nyAre, dRga jJAna vratAdika sAre / so dharma jaba jisa dhArai, taba hI sukha acala nihAreM / / 14 / / zabdArtha---bhAva = pariNAma / mohate = milyAtva se / nyAre = bhitra / dRma jJAnavratAdika = ratnatraya / acala = sthira / sukha = Ananda (muktisukha) / nihAreM = pAtA hai / artha-mithyAtva se bhinna samyagdarzana, samyagjJAna aura samyagcAritra Adi jo bhAva haiM ve dharma kahalAte haiM / usa dharma ko jaba yaha jIva dhAraNa karatA hai, tabhI mokSa sukha pAtA hai / . paTa - kiTo kahate haiM ? uttara--jo jIva ko saMsAra ke duHkhoM se nikAlakara uttama sukha ratnatraya kI prApti karAve yA mokSasukha ko prApta karAve, use dharma kahate haiM | prazna 2-dharma kA lakSaNa kyA hai ? uttara-(1) vastu svabhAva dharma hai / (2) ahiMsA dharma hai / (3) dasa lakSaNa-uttama kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya, aura brahmacarya dharma hai| (4) ratnatraya Adi dharma hai / prazna 3-mithyAtva kise kahate haiM ? uttara-tattva ke viparIta zraddhAna ko mithyAtva kahate haiM / prazna 4-....mokSa sukha kI prApti kisase hotI hai ? uttara--mokSa sukha kI prApti dharma se hotI hai / prazna 5-mokSa kise kahate haiM ? acala sukha kahA~ haiM ? uttara--saba karmoM se rahita avasthA mokSa hai / acala sukha mokSa meM hai / prazna 6-dharma bhAvanA kise kahate haiM ?
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA uttara-samyagdarzana.. samyAjJAna aura samyAcAritra hI saccA dharma haiM / isake dhAraNa karane para hI mokSasukha milatA hai. aisA vicAra karanA dharmabhAvanA hai / nizcaya thama dhAraNa karane kA adhikArI so dharma muninakari dhariye, tinakI karatUta ucariye / tAko suniye bhavi prANI, apanI anubhUti pichAnI / / 15 / / zabdArtha---so = vaha dharma / muninakari = muniyoM ke dvArA / dhariye = pAlana kiyA jAtA hai / karatUta = karttavya / ucariye = kahate haiM / bhavi prANI = bhavya jIva / anubhUti = anubhava / pichAnI = phcaano| ___ artha--usa dharma ko munirAja dhAraNa karate haiM, isalie unake kartavyoM kA varNana kiyA jAtA hai / he bhavya jIvo ! una muni ke kartavyoM ko suno aura apane AtmA ke anubhava ko pahacAno / prazna 1-pUrNa ratnatraya dharma kisake dvArA pAlana kiyA jAtA hai| uttara-vaha ratnatraya dharma nigraMtha digambara muniyoM ke dvArA pAlana kiyA jAtA hai|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThama DhAla ahiMsAdi 4 mahAndratoM kA lakSaNa (hari gItA chanda) SaTkAya jIva na hananateM, sabavidha daraba hiMsA TarI / rAgAdi bhAva nikAteM, hiMsA na bhAmita asaharI / / jinake na leSa mRSA, na jala mRga hU binA dIyo gahaiM / aThadaza sahasa vidha zIla ghara, cidbrahma meM nita rami raheM / / 1 / / zabdArtha-SaT kAya = pA~ca sthAvara aura eka trasakAya / hananateM = mArane se / saba vidha = saba prakAra / daraba hiMsA = dravya hiMsA / TarI = dUra ho jAtI hai / rAgAdibhAva = rAgadveSAdi / nivArateM = naSTa hone se / bhAvita = bhAva hiMsA / na avatarI = nahI hotI haiM / leza = thor3I bhI / mRSA = jhUTha / mRNa = miTTI / gahai = grahaNa karanA / aThadaza = aThAraha / sahasa = hajAra / cidbrahma = AtmA : rami raheM = lIna ho jAnA / __ artha chaha prakAra ke jIvoM ko hiMsA na karane se saba prakAra kI dravyahiMsA dUra ho jAtI hai / aura rAgadveSAdi bhAvoM ke naSTa hone se bhAvahisaH bhI nahIM hotI hai| (1) ahiMsA mahAvrata-dravya hiMsA aura bhAva hiMsA ke pUrNa abhAva hone ko ahiMsA mahAvrata kahate haiM / (2) satya mahAvrata-thor3A bhI jhUTha nahIM bolane ko satya mahAvrata kahate haiM / (3) acaurya mahAvrata-pAnI aura miTTI bhI binA diye grahaNa nahIM karanA acaurya mahAvrata hai| (4) brahmacarya mahAvrata-aThAraha hajAra zIla ke bhedoM ko dhAraNa kara apanI AtmA meM lIna honA brahmacarya mahAvrata hai| prazna 1-SaTkAya jIvoM kA nAma batAie ? uttara-pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura trasakAyika /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahavAlA prazna 2--dravya hiMsA kise kahate hai / uttara-SaTkAya ke jIvoM kA ghAta karanA yA virAdhanA karanA dravya hiMsA hai / prazna 3---bhAva hiMsA kise kahate haiM ? uttara--rAga-dvedi vikAra pariNatti ko bhAva hiMsA kahate haiM / prazna 4--zIla kise kahate haiM ? uttara-(1) zIla svabhAva ko kahate haiN| (2) strI mAtra kA tyAga akhaNDa zolavrata kahalAtA hai / (3) apanI strI ko chor3akara anya sabhI ko mAtA, bahina yA putrI ke samAna dekhanA ekadeza zIlavata hai / prazna 5-18 hajAra prakAra kA zIla batAie ? uttara-~~-zIla ke 18 hajAra bheda 10 prakAra maithuna karma va usakI 10 avasthAe~ / inakA paraspara guNA karane para 10x10=100 bheda hote haiM / yaha maithuna 5 indriyoM se hotA hai ataH 10045-500 / tInoM yogoM se guNA karane para 50043=1500 bheda hote haiM / inakA kRta, kArita, anumodanA se guNA karane para 150043 = 4500 hote haiM aura jAgRta tathA svapna donoM avasthAoM meM hone se 450042-9000 bheda hote haiM / tathA cetana-acetana do taraha kI striyoM ke hone se guNita karane para 9000x2= 18000 zIla ke bheda ho jAte haiM / parigraha tyAga mahAvrata evaM pA~ca samiti antara caturdaza bheda bAhara, saMga dazadhA te TalaiM / paramAda taji cau kara mahI lakhi, samiti IryA taiM cale / / jaga suhita kara saba ahita hara, zruti sukhada saba saMzaya hrai| bhrama roga hara jinake vacana, mukha candranai amRta jhare / / zabdArtha-~antara = antaraMga | caturdaza = caudaha / bAhara = bahiraMga / saMga = parigraha / dazadhA = dasa prakAra / TalaiM = dUra rahate haiM | paramAda = Alasya / taji = chor3akara / cau = cAra / kara = hAtha / mahI = pRthvI / lakhi = dekhakara / suhita = kalyANa / ahita = burAI / hara = dUra
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahadAlA karanevAle / zruti = kAna / sukhada = priya / saMzaya = saMdeha / bhrana = viparyaya / mukhacandra = mukharUpI candramA / jharai = nikalate haiN| artha (1) jo antaraMga 14 prakAra ke aura 10 prakAra ke bahiraMga se sadA dUra haiM ve parigraha tyAga mahAvratI kahalAte haiM / (2) Alasya chor3akara cAra hAtha jamIna Age dekhakara calanA IryAsamitti hai / (3) jina munirAjoM ke mukharUpI candramA se saMsAra kA kalyANa karanevAle, saba burAiyoM ko naSTa karanevAle, kAnoM ko priya laganevAle, saba saMdehoM ko dUra karanevAle, mithyAtvarUpI rogoM ko dUra karanevAle vacana amRta ke samAna jharate haiM, nikalate haiM / prazna 1--bhASA samiti kise kahate haiM ? uttara-hita, mita, paramita, priya saba sandehoM ko dUra karanevAle, mithyAtvarUpI roga ko dUra karanevAle vacana jisameM bole jAte haiM vaha bhASA samiti hai / prazna 2-muniyoM kI vANI kaisI hotI hai ? uttara-jaga suhita kara saba ahita hara, zruti sukhada saba saMzaya hareM ! bhrama roga hara jinake vacana, mukha-candrate amRta jharai / / jagata kA hita karanevAlI, ahita nAzaka, saMzaya ko dUra karanevAlI karNapriya, bhrama rogoM ko haranevAlI muniyoM kI vANI caMdramA kI cA~danI ke samAna amRtamayI hotI hai / prazna 3-pramAda kise kahate haiM ? uttara-Avazyaka kriyAoM meM utsAha nahIM honA pramAda hai / isake (pramAda ke) 15 bheda haiM-4 vikathA, 4 kaSAya, 5 indriya viSaya, 1 nidrA aura 1 sneha / prazna 4-...cAra vikathAoM ke nAma batAiye? uttara-strI-kathA, bhojana-kathA, rAja-kathA aura cora-kathA / prazna 5-mahAvrata kise kahate haiM ? uttara-hiMsAdi pA~ca pApoM kA pUrNa tyAga karanA mahAvrata kahalAtA hai | prazna 6-mahAvratoM kA pAlana kauna karate haiM ? uttara--digambara muni mahAvratoM kA pAlana karate haiM isI kAraNa unheM mahAvratI sAdhu bhI kahate haiM / prazna 7-parigraha kise kahate haiM ?
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA uttara - 55 - istuoM meM mamatAbhAva ko parigraha kahate haiM / prazna 8-samiti kise kahate haiM ? usake maida va gaga balAie / uttara-(1) pravRtti meM pramAda ke abhAva kA samiti kahate haiM : yaH (2) yatnAcArapUrvaka pravRtti kA samiti kahate hai / samiti ke . bheda haiM--1) IryA samiti, (2) bhASA samiti, (2) nr samiti, (4) AdAnanikSepaNasamiti aura (5) vyutsarga samiti / jhyAlIsa doSa vinA sukula, zrAvaka tarai ghara azana ko / le tapa bar3hAvana hetu nahiM tana, poSate taji rasana ko / / zuci jJAna saMyama upakaraNa, lakhikai gahaiM lakhikai gharai / nirjantu thAna viloka tana, mala mUtra zleSama parihareM / / 3 / / zabdArtha--sukula = uttama kula vAle / tanai = ke / azana = bhojana / le = lete haiM / hetu = abhinAya se / poSataM = puSTa karane ko / rasana = (chaha rasa) svAda sahita ! zuci. = pavitratA / jAna = bodha, I.. saMgrama = cAritra / upakagaNa = sAdhana / lakhivaiH = dekhakara / gahu~ = nA | dharai = rakhanA / nirjantu = jIva rahita / thAna = sthAna / viloka = dekhakara / zleSama = khakAra, thUka, kapha / parihareM = dUra karate haiM / artha- uttama kula gale zrAvaka ke ghara ( chahI rasa yA eka-do rasa chor3akara ) rasanA indriya kI lolupatA chor3akara zarIra ko puSTa karane ke lie haiM kintu tapa kI vRddhi ke liye chiyAlIsa doSa rahita bhojana lenA eSaNA samiti haiM / zuddhi ke upakaraNa kapADatu, jJAna ke upakaraNa-zAstra aura saMyama ke upakaraNa pichI ko dekhakara udAnA. dekhakara rakhanA AdAna-nikSepaNa sagiti haiM / prazna 1 -- [SaNA samiti bhane 46 doSa kauna se haiM ? uttara-56 dadagA dodha dAnA ke Azrita, 16 utpAdana doSa pAtra ke Azrita tathA 14 SaNA doSa AhAra sambandhI kuna 46 hote haiM / 16 udgama doSa-(dAtA ke Azrita) (1) uddi, (2) adhyadhi, (3) pRtti, (4) mizra, 15) sthApita, (6) ni. (7) prAduSkara., (8) prAviSkRta, (9) krIta, (10) RNa, (5.5) parAvarta, (12) abhighaTa, (13) udbhitra, (14) mAlAropaNa, (15) Achanna aura (16) anIzArtha /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA 16 utpAdana doSa ( pAtra ke Azrita ) ( MALATLETT,- (RSATAG TO jIvaka, (5) vanIpaka, (6) cikitsA, (7) krodha, (8) mAna, (9) mAyA ( 10 ) lobha (11) pUrva stuti (12) pazcAtstuti, (13) vidyotpAdana, (14) maMtrotpAdana, (15) cUrNotpAdana, (16) mUlakarma / 14 eSaNA doSa (1) zaGkita, (2) prakSita, (3) nizipta, (4) pihita, (5) saMvyavaharaNa, (6) dAyaka, (7) unmizraNa, (8) apariNata, (9) lipta, (10) parityajana, (11) saMyojanA, (12) apramANa, (13) aMgAra aura (14) dhUma doSa | prazna 2 -- tapa kise kahate haiM ? 89 uttara- icchA ke rokane ko tapa kahate haiM / do bheda - (1) antaraMga aura (2) bahiraMga | r bAhya tApa ke 6 bheda---(1) anazana, (2) UnodAra, (3) vRttiparisaMkhyAna, (4) rasaparityAga, (5) viviktazayyAsana, (6) kAyakleza antaraMga tapa ke 6 bheda - ( 1 ) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyyAvRtti, (4) svAdhyAya, (5) vyutsarga aura (6) dhyAna | prazna 3 - zauca, jJAna evaM saMyama ke upakaraNoM ke nAma batAie ? uttara - zA~ca yA zuddhi kA upakaraNa - kamaNDalu - zAstra -- mayUra - pIchI haiN| jJAna kA upakaraNa evaM saMyama kA upakaraNa prazna 4 - munirAja AhAra kyoM lete haiM ? uttara- munirAja tapa kI vRddhi ke liye AhAra lete haiN| zarIra ko puSTa karane ke liye ve kabhI AhAra nahIM lete haiM / tIna gupti evaM paMcendriya vijaya samyak prakAra nirodha mana vaca, kAya Atama dhyAvatai / tina suthira mudrA dekhi mRga gaNa, upala khAja khujAvatai / / rasa rUpa gandha tathA pharasa aru zabda suha asuhAvane / tinameM na rAga virodha, paMcendriya, jayana pada pAvane |14|| 2
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahalAlA zabdArtha----samyak prakAra = bhanI prakAra / virodha = gokatA ! dhyAnate = dhyAna karate haiM / tina = unakI / suthira = sthira ( zAMta ) / mudrA = AkRti / dekhi - dekhakara / mRga gaNa = hiranoM kA samUha / upala = patthara | khAja = khujalI / khujAvate = khujAte haiM / rasa = pA~ca rasa / rUpa = pA~ca varNa / gandha - do gandha / pharasa = ATha sparza / suha = priya / asuhAvane = apriya / tinameM = unameM / virodha = dveSa / rAga = proti / jayana = jItanA / pada = sthAna / pAvane = pAte haiM / artha-vItarAga muni bhalI prakAra mana, vacana, kAya ko rokakara apanI AtmA kA dhyAna karate haiM / usa samaya muniyoM kI zAMta mudrA ko dekhakara hiraNoM kA samUha unheM patthara samajhakara apanI khujalI ko khujAtA hai| ___ rUpa, rasa, gandha, sparza aura zabda cAhe iSTa ho yA aniSTa unameM rAgadveSa nahIM karanA, indriya jaya kahalAtA hai / indriya jaya karanevAle jitendriya pada ko pAte haiM / prazna 1-gupti kise kahate haiM / uttara--mana, vacana, kAya kI pravRtti ko bhalI prakAra rokanA gupti hai| prazna 2-manogupti kise kahate haiM ? uttara--mana ko vaza meM karanA manogupti hai| prazna 3-vacana gupti kise kahate haiM ? uttara-vacana ko vaza meM karanA vacana gupti hai / prazna 4-kAya gupti kise kahate haiM ? uttara--zarIra ko vaza meM karanA kAya gupti hai| prazna 5-indriya jaya kise kahate haiM ? uttara--pA~ca indriya aura mana ke Upara vijaya pAnA indriya jaya hai / prazna 6-jitendriya kauna hotA hai ? uttara- indriyajaya karanevAle jitendriya hote haiM yA jina-pada ( arhanta pada) ko pAte haiN| prazna 7-pA~ca rasoM ke nAma batAie ? uttara--(1) khaTTA, (2) mIThA, (3) kar3avA, (4) kaSAyalA aura (5) caraparA / prazna 8-pA~ca vargoM ke nAma batAie ? uttara-(1) kAlA, (2) pIlA, (3) nIlA, (4) lAla, (5) sapheda /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 1-do gandha batAie ? uttara-(1) sugandha aura (2) durgandha / prazna 10-ATha bheda sparza ke batAie ? uttara-(1) halkA, (2) bhArI, 13) rUkhA, (6) cikanA, (5) zIta, (6) uSNa, (7) kar3A aura (8) narama / prazna 11-zabda ke sAta bheda batAiye ? uttara-(1) sA, (2) re, (3) ga, (4) ma, (5) pa, (6) dha, (7) nI yA (1) SaDja, (2) RSabha, (3) gAMdhAra, (4) madhyama, (5) paMcama, (6) dhaivata aura (7) niSAda | prazna 12-paMcendriya ke kula viSaya kitane haiM ? uttara-paMcendriyoM ke kula 27 viSaya haiM-sparza ke 8, rasanA ke 5, nAsikA ke 2, cakSu ke 5 aura karNa ke 7 kula 8 + 5 + 2 + 5 + 7 = 27 / munirAja ina indriya viSaya se virakta rahate haiM / chaha Avazyaka samatA samhArai thuti ucAra, bandanA jinadeva ko / nita karai zruti rati karai pratikrama, tajai tana ahameva ko / / zabdArtha--samatA = maitrI / samhArai = karanA / thuti = stuti / ucArai = kahanA / vandanA = namaskAra | zruti rati = zAstroM meM prema / pratikrama = lage hue doSoM kA pazcAttApa karanA / tajai = chor3anA / ahameva = ahaGkAra yA mamatva buddhi / artha-vItarAgI muni sadA (1) sAmAyika karate haiM, (2) stuti bolate haiM, jinendradeva ko namaskAra karate haiM, (4) svAdhyAya se prema karate haiM, (5) pratikramaNa karate haiM aura (6) zarIra se mamatA ko chor3ate haiM / prazna 1-Avazyaka kise kahate haiM ? ve kitane haiM ? uttara-avazya karane yogya kriyA ko Avazyaka kahate haiM ? muniyoM ke ye Avazyaka 6 haiM...samatA ( sAmAyika ), stuti, vandanA, pratikramaNa, svAdhyAya aura kAyotsarga / prazna 2-sAmAyika kise kahate haiM ? uttara--saMsAra ke sabhI prANiyoM meM maitrIbhAva, saMyama meM zubhabhAvanA, Artta-rauMdra dhyAna kA pUrNa tyAga ko sAmAyika kahate haiM /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA samatA sarvabhUde su, saMyame zubha- bhASanA / Ata - raudra - parityAgastaddhi sAmAiyaM mataM / / prazna 3-stuti kise kahate haiM ? uttara-tIrthakara yA paMca-parameSThI kA sAmUhika guNAnuvAda karanA stuti kahalAtI hai| prazna 4-..vaMdanA kise kahate haiM ? uttara-24 tIrthaGkaroM kA alaga-alaga guNAnuvAda karanA, arhantAdi paMca parameSThI kA alaga-alaga kIrtana karanA, vaMdanA kahalAtI hai / prazna 5-pratikramaNa kise kahate haiM ? uttara--mere aparAdha mithyA hoM, isa prakAra lage hue doSoM para pazcAttApa karanA pratikramaNa hai| . prazna -svAdhyAya kise kahate haiM ? uttara- (1) jinavANI kA paThana-pAThana svAdhyAya haiM / (2) svAtma cintana svAdhyAya hai / prazna 7-kAyotsarga kise kahate haiM ? uttara--zarIra se mamatva ko chor3anA kAyotsarga haiM | zeSa 7 guNa evaM muniyoM kI samatA jinake na nhona na dantadhAvana, leza ambara Avarana / bhUmAhi pichalI rayana meM, kachu zayana ekAsana karana / / 5 / / ika bAra dina meM le AhAra, khar3e alapa nijamAna meM / kaca-loMca karata na Darata pariSaha, soM lage nija dhyAna meN|| ari mitra mahala masAna kaMcana, kA~ca niMdana zrutikarana / arghAvatArana asi-prahArana, meM sadA samatA dharana / / 6 / / zabdArtha-nhona = snAna / dantadhAvana = dona / ambara = kapar3A / Avarana = Dhakkana / bhU mAhi = jamIna para / rayana = rAtri | kachu = thor3A / zayana = nIMda / ekAsana = eka karavaTa / karana = karate haiM / khar3e = khar3e hokara / alapa = thor3A / pAna = hAtha / kacaloMca = kezaloMca (kezoM kA ukhAr3anA) / Darata = Darate haiM / ari = zatru / masAna = maraghaTa / kaMcana =
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA sonA / kA~ca = zIzA / arghAvatArana = arghya car3hAnA ! asi prahArana = talavAra mAranA / samatA = rAga-dveSa nahIM honA / artha---- (1) muni snAna nahIM karate haiM / (2) datauna nahIM karate haiN| (3) raMcamAtra bhI kapar3A zarIra para nahIM rakhate hai / (4) rAtri ke pichale bhAga meM jamIna para eka hI karavaTa se thor3I nIMda lete haiN| (5) dina meM eka bAra khar3e hokara thor3A sA AhAra lete haiM / (6) apane hAthoM meM hI AhAra lete haiM / (7) kezaluMca karate haiM, apanI AtmA ke dhyAna meM lIna rahate hue parISahoM se nahIM Darate haiN| ve manirAja zatra, mitra, makAna, zmazAna, sonA, kA~ca, nindA karane vAle, stuti karanevAle yA talavAra mAranevAle meM hamezA samatA bhAva dhAraNa karate haiN| muniyoM ke kartavya evaM svarUpAcaraNa cAritra tapa tapai dvAdaza gharai vRSa daza, ratnatraya sevai sadA / muni sAtha meM yA eka vicare, cahaiM, nahiM bhava sukha kadA / / yoM hai sakala saMyama caritra, suniye svarUpAcaraNa aba / jisa hota pragaTai ApanI nidhi, miTai parakI pravRtti saba / / 7 / / zabdArtha-tapai = tapate haiM / dvAdaza = bAraha / dharai = dhAraNa karate haiM / vRSa daza = daza dharma / ratnatraya = samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra / sevai = sevana karate haiM / eka = akele / vicareM = vihAra karate haiM / cahaiM = cAhate haiM / bhava-sukha = saMsAra ke sukha / kadA = kabhI bhI / jisa hota = jisake hone para / prakaTa = prakAzita hotI hai / nidhi = sampatti / miTai = naSTa hotI hai / parakI = para dravyoM kI / artha-munirAja bAraha tapa tapate haiM / dasa dharmoM ko dhAraNa karate haiM / muniyoM ke sAtha meM yA akele hI vihAra karate haiM tathA kabhI bhI saMsAra ke sukhoM ko nahIM cAhate haiM / isa prakAra sakala saMyama cAritra haiM / aba .
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA svarUpAcaraNa cAritra kahate haiM, jinake udita hote hI AtmA kI nidhi prakaTa hotI haiM aura paravastuoM se pravRtti haTa jAtI hai | prazna 1-tapa kise kahate haiM ? bheda sahita batAie / uttara-icchAoM ke nirodha ko tapa kahate haiM / tapa ke 2 bheda haiM--(1) antaraMga aura (2) bahiraMga / prazna 2-antaraMga tapa kise kahate haiM ? isake kitane bheda haiM ? uttara-(1) jo kisI ko dikhAne meM nahIM AtA hai, vaha antaraMga tapa kahalAtA hai / isake 6 bheda haiM / (2) antaraMga yAnI svAtmAse jisakA sambandha hai, aisI icchA nirodha tapa antaraMga tapa kahalAtA hai / prazna 3--bahiraMga tapa evaM usake bheda batAie ? uttara-jo tapa sabako dikhAnevAlA, para padArthoM se sambandha rakhanevAlA hai tathA anya matAvalambI bhI jise karate haiM, bahiraMga tapa hai / isake bhI 6 bheda haiN| prazna - havaspAyarama-pArina ko pala kyA hai ? uttara--svarUpAcaraNa cAritra ke hote hI para padArthoM se buddhi haTa jAtI hai aura ratnatraya nidhi prakaTa ho jAtI hai / prazna 5-dasa dharmoM ke nAma va svarUpa batAie ? uttara-(1) uttama kSamA-krodha nahIM karanA / (2) uttama mAdava-mAna nahIM karanA / (3) uttama Arjana--mAyAcArI nahIM karanA / (4) uttama zauca---lobha nahIM karanA / (5) uttama satya-aTha nahIM bolnaa| (6) uttama saMyama-pA~ca indriya aura mana ko vaza meM karanA evaM chaha kAya ke jIvoM kI rakSA karanA / (7) uttama tapa-icchAoM kA nirodha krnaa| (8) uttama tyAga-paravastu meM mamatva chor3anA yA cAra prakAra kA dAna denA / uttama AkiMcanya-koI paravastu merI nahIM, maiM kisI kA nhiiN| (10) uttama brahmacarya-zIlavrata ko zakti anusAra dhAraNa krnaa|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 6-ratnatraya kise kahate haiM ? uttara---samyakdarzana, samyakjJAna aura samyakcAritra ko ratnatraya kahate haiM / prazna 7-muni kise kahate haiM ? uttara--jo 5 mahAvrata 5 samiti kA pAlana karate haiM / 5 indriyoM ko jItate haiM / 6 AvazyakoM kA nitya pAlana karate haiM evaM 7 zeSa guNoM ke dhAraka haiM, isa prakAra 28 mUlaguNoM ke dhArI AtmA ko muni kahate haiN| prazna 8-muni ke paryAyavAcI nAma batAie ? uttara- (1) muni-AtmA kA manana kare vaha muni / mauna rahe so muni / mati Adi pA~ca jJAnadhArI muni ! ratnatraya kI siddhi kara sA muni / (2) zramaNa-AtmA meM zrama karane se zramaNa / (3) saMyata--indriyoM ke saMyama se saMyata / (4) RSi-karmoM ko bhaMga karane se RSi / (5) maharSi-mahAna RddhiyoM ko prApta karane se maharSi / (6) yati--mukti meM yatna karane se yati / (7) anagAra-aniyata sthAna meM rahane se anagAra | (8) vItarAga-rAga rahita hone se vItarAga | (9) pUjya-tIna loka ke jIvoM se vandanIya hone se pUjyAdi muniyoM ke guNoM kI apekSA aneka nAma haiM / prazna 9---munirAja nirantara kyA cintana karate haiM ? uttara--munirAja nirantara saMsAra, zarIra aura bhogoM kI asAratA kA cintana karate haiN| prazna 10-saMyama kise kahate haiM evaM isake bheda batAie ? uttara-pA~ca indriya aura mana ko samyak prakAra se vaza meM karanA saMyama hai / isake do bheda haiM--(1) prANI saMyama aura (2) indriya saMyama | prazna 11-svarUpAcaraNa cAritra kise kahate haiM ? uttara-Atma svarUpa meM lIna honA svarUpAcaraNAcaritra hai /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahalAlA prazna 12-apanI nidhi kyA hai ? uttara-pUrNa ratnatraya kI prApti hI AtmA kI apanI nidhi hai ! jina parama painI subuddhi chainI, DAri antara bhediyA / varaNAdi aru rAmAdi tai, nijabhAva ko nyArA kiyA / / nija mA~hi nija ke hetu nija kara, Apa meM Apai gayo / guNa guNI jJAtA, jJAna jJeya, maMjhAra kachu bheda na rahyo / / 8 / / zabdArtha-parama = atyanta / painI = teja dhAra vAlI / subudhi = samyakjJAna / chainI = kaTannI / bhediyA = alaga-alaga kara diyA / varaNAdi = varNa Adi pudgala ke guNa / rAgAdi = bhAva karma / nyArA = judA / nija mA~hi = apane meM / nija ke hetu = apane liye / nija kara = apane dvArA / Apako = apane ko / Apai = svayameva / gahyo = grahaNa karatA hai / guNI = guNavAlA / jJAtA = AtmA / jJAna - cetanA zakti / jJeya = padArtha / maMjhAra = bhItara / artha-jinhoMne atyanta teja samyagjJAnarUpI chainI ko DAlakara aMtaraMga meM bheda kara AtmA ke asalI svarUpa ko varNAdi aura sagAdi bhAvoM se alaga kara liyA hai / ataeva jo apane AtmA meM apane AtmA ke liye, apane dvArA AtmA ko apane-Apa grahaNa karate haiM / unake guNa, guNI, jJAtA, jJAna, jJeya inake bhItara thor3A bhI antara nahIM raha jAtA hai / prazna 1-AtmA ke guNa kyA haiM ? uttara--jJAna, darzana, sukha, vIrya, samyaktva, cAritra Adi AtmA ke anantaguNa haiN| prazna 2....guNI kauna haiM ? uttara-jisameM ye guNa pAye jAte haiM, aisI AtmA guNI hai / prazna 3-jJAtA kauna hai ? uttara-jAnanevAlA Atma-jJAtA hai / prazna 4-jJeya kauna hai ? uttara---padArtha jJeya hai| prazna 5-jJAna kyA hai ? uttara---jJAna AtmA kI cetanA zakti hai /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA svarUpAcaraNa cAritra jaha~ dhyAna dhyAtA dhyeya ko, na vikalpa baca bheda na jahA~ / cidbhAva karma cideza karatA, cetanA kiriyA tahA~ / / tInoM abhinna akhinna zudha, upayoga kI nizcala dazA / pragaTI jahA~ dga jJAna-vrata ye, tInadhA ekai lasA / / 9 / / zabdArtha-jaha~ = svarUpAcA mAtri meM / dhyAna - zira : dhyAtA = dhyAna karanevAlA / dhyeya = jisakA cintavana kiyA jAya / vikalpa = bheda / cidbhAva = AtmA kA svabhAva / cideza = AtmA / cetanA = upayoga / abhinna = bheda rahita / akhinna = bAdhA rahita / nizcala = aTala / tInadhA = tIna prakAra / ekai = eka rasa / lasA = zobhAyamAna hote haiM / vaca = vacana / artha-jisa svarUpAcaraNa cAritra meM dhyAna, dhyAtA, dhyeya kA antara nahIM rahatA hai, jahA~ vacana kA bheda nahIM hotA / vahA~ para to AtmA kA svabhAva hI karma, AtmA hI kartA aura cetanA hI kriyA ho jAtI hai / ye tInoM kartA, karma, kriyA bheda rahita, paraspara bAdhAhIna eka ho jAte haiN| jahA~ zuddhopayoga kI nizcala dazA prakaTa hotI hai, vahA~ para samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra--ye eka rUpa se zobhAyamAna hote haiM / prazna 1-dhyAna kise kahate haiM / uttara-- eka ko agra karake cintAoM kA nirodha karanA dhyAna hai / prazna 2----dhyAtA kise kahate haiM ? uttara-dhyAna karanevAlI AtmA dhyAtA hai / prazna 3--dhyeya kise kahate haiM ? uttara-jisakA dhyAna kiyA jAtA hai, vaha dhyeya hai| . prazna 4-dhyAna kA phala kyA hai ? uttara-dhyAna kA phala nirjarA hai| prazna 5-dhyAna ke kitane bheda haiM ? uttara--(1) ArtadhyAna, (2) raudradhyAna, (3) dharmyadhyAna, (4) zukladhyAna / ye 4 bheda dhyAna ke jAnane cAhie /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA paramANa naya nikSepa ko, na udyota anubhava meM dikhe / daga-jJAna sukha-balamaya sadA, nahiM AnabhAva ju mo vikheM / / maiM sAdhya sAdhaka maiM abAdhaka, karma aru tasu phalaniH / citapiMDa caMDa akhaMDa suguNa, karaMDa cyuta puni kalaniH / / 10 / / zabdArtha-paramANa . .: saMgjJAna / nA . ekadeza / nikSepa = nyAsa yA jJeya vastu / udyota - prakAza / anubhava = upayoga / Ana = anya / mo vikheM = mujhameM / sAdhya = sAdhane yogya, sAdhanA karanevAlA / abAdhaka = bAdhA rahita / citapiNDa = cetanA rUpa / caMDa = pratApI / akhaMDa = bheda rahita / suguNa karaMDa = uttama guNoM kA piTArA / cyuta = rahita / kalaniteM = pApoM se / artha----svarUpAcaraNacAritra ke samaya muniyoM ke pramANa, naya aura nikSepoM kA prakAza anubhava meM nahIM dikhatA hai, kintu aisA vicAra hotA hai ki maiM anantadarzana, anantajJAna, anantasukha aura anantavIrya rUpa hU~ / anya rAgadveSa Adi bhAva mujhameM nahIM haiM / maiM sAdhya hU~, maiM sAdhaka hU~, maiM karma aura unake phaloM se bAdhA rahita hU~ / caitanya piNDa hU~, tejasvI hU~, Tukar3e rahita hU~ aura uttamottama guNoM kA khajAnA hU~ | pApoM yA karmoM se rahita huuN| prazna 1-pramANa kise kahate haiM ? uttara--vastu ke sarvAMzoM ko jAnanevAlA jJAna pramANa kahalAtA hai / prazna 2-naya kise kahate haiM ? . uttara-vastu ke ekadeza ko jAnanevAlA jJAna naya kahalAtA hai / prazna 3--sAdhya kyA hai ? uttara-ratnatraya kI ekatA sAdhya hai / prazna 4---sAdhaka kauna hai ? uttara--saMsArI jIva sAdhaka hai / prazna 5 -svarUpAcaraNacAritra meM sAdhya-sAdhaka bAdhakAdi bheda haiM yA nahIM ? uttara--svarUpAcaraNa cAritra meM AtmA svayaM hI sAdhya hai, svayaM hI sAdhaka haiM / abheda avasthA kI prApti yahA~ hotI haiM /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 6-ananta catuSTaya kauna se haiM ? uttara--(1) ananta darzana, (2) ananta jJAna, (3) ananta sukhkha aura (4) ananta bIrya / arahanta avasthA yo cintya nija meM thira bhaye, tina akatha jo Ananda layo / so indra-nAga-narendra vA, ahamindra ke nAhiM kahyo / / taba hI zukala dhyAnAgni kari, ca ughAti vidhi kAnana dahyo / saba lakhyo kevalajJAna kari, bhaviloka ko zivamaga kahyo / / 11 / / zabdArtha-cintya = cintavana / akatha = avarNanIya / taba hI - svarUpAcaraNacAritra ke prakaTa ho jAne para / zukaladhyAnAgni = zukladhyAnarUpI agni / caughAtI vidhi = cAra prakAra ke ghAtiyA karma / kAnana = jaMgala / dahyo = jalA dete haiM / lakhyo = jAna lete haiM / kevalajJAna = sarvotkRSTa jJAna / bhaviloka - bhavya jIva / zivamaga = mokSamArga / kahyo = kahate haiM / artha--isa prakAra cintavana karake AtmasvarUpa meM sthira ho jAne para una munirAjoM ko jo akathanIya Ananda prApta hotA hai vaha Ananda indra, narendra, cakravartI aura ahamindra ko nahIM kahA gayA hai| usa svarUpAcaraNacAritra meM prakaTa hone para hI jaba munirAja zukladhyAnarUpI agni ke dvArA cAra ghAtiyA karmarUpI jaMgala ko jalA dete haiM tabhI kevalajJAna ke dvArA tIna lokoM ke anantAnantapadArthoM ke guNa paryAyoM ko jAnate haiM aura saMsAra ke bhavya jIvoM ko mokSamArga kA upadeza dete haiN| prazna 1arahanta kise kahate haiM ? uttara-cAra ghAtiyA~ karmoM se rahita, mokSamArga darzaka, kevalI bhagavAna ko arahanta kahate haiN| prazna 2-ghAtiyA karmoM ke nAma batAo? uttara--(1) jJAnAvaraNI, (2) darzanAvaraNI, (3) mohanIya aura (4) antarAya / prazna 3-zukladhyAna kise kahate haiM ? uttara---atyanta nirmala aura vItarAgatApUrNa dhyAna ko zukladhyAna kahate haiM /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 chahar3hAlA sinda svarUpa puni ghAti zeSa aghAtividhi, chinamA~hi aSTama bhU base / vasu karma vinasai suguNa vasu, samyaktva Adika saba lasai / / saMsAra khAra apAra pArA-vAri, tari tIrahiM gaye / avikAra akala arUpa zuci, cidrUpa avinAzI bhaye / / 12 / / zabdArtha--pani - phira / ghAti : nApa karake ! zeSa = bAkI / aghAti vidhi = aghAtiyA karma / chinamA~hi = kSaNabhara meM / aSTama bhU = mokSa / vasu = ATha / vinasai = naSTa hone se / suguNa = uttama guNa / lasai = zobhAyamAna hote haiM / khAra = du:khadAyaka / pArAvAra = samudra / tari = pAra kara / tIrahiM = kinAre para / avikAra = vikAra rahita / akala = zarIra rahita / arUpa = rUpa rahita / zudhi = zuddha (aklNk)| cidrUpa - caitanya svarUpa | avinAzI = nAza rahita / artha- arahanta ho jAne ke bAda bAkI bace hue aghAtiyA karmoM kA nAza karake thor3e samaya meM hI mokSa meM nivAsa karate haiM / vahA~ para siddhoM ke ATha karmoM ke vinAza se samyaktva Adi guNa prakaTa hokara zobhAyamAna hone lagate haiM / aise jIva saMsArarUpI khAre agAdha samudra ko pAra kara dUsare kinAre ko prApta ho jAte hai, aura vikAra rahita, zarIra rahita, rUpa rahita, nirdoSa caitanyasvarUpa nitya ho jAte haiN| prazna 1-aghAtiyA karma kitane va kauna se haiM ? uttara--aghAtiyA karma 4 haiM-(1) vedanIya, (2) Ayu, (3) nAma aura (4) gotra / prazna 2-aSTama bhUmi kise kahate haiM ? vaha kahA~ hai ? uttara-jahA~ siddha bhagavAna rahate haiM usa bhUmi ko aSTama bhUmi kahate haiM yA siddhAlaya mokSa bhI kahate haiM / yaha sthAna loka ke agrabhAga meM hai / prazna 3-siddha bhagavAna kinako kahate haiM ? / uttara-aSTa karmamala rahita, ananta darzana, ananta jJAna, ananta sukha aura ananta vIrya evaM samyaktvAdi ATha guNoM se rahita paramAtmA ko siddha bhagavAna kahate haiM / prazna 4-siddhoM ke kisa karma ke nAza se kauna-sA guNa prakaTa hotA hai ?
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA uttara - mohanIya ke nAza se darzanAvaraNI ke nAza se jJAnAvaraNI ke nAza se gotra karma ke nAza se nAma karma ke nAza se Ayu karma ke nAza se vedanIya karma ke nAza se antarAya karma ke nAza se 101 samyaktva guNa prakaTa hotA haiM / darzana guNa prakaTa hotA hai / jJAna guNa prakaTa hotA haiM / agurulaghutva guNa prakaTa hotA hai| sUkSmattva guNa prakaTa hotA hai / avagAhanatva guNa prakaTa hotA hai avyAbAdhatva guNa prakaTa hotA hai / vIryatva guNa prakaTa hotA hai / I mokSa paryAya kI mahimA nijamA~hi loka aloka guNa, parajAya pratibimbita bace / rahi haiM anantAnanta kAla, yathA tathA ziva paraNaye / / dhani dhanya haiM ve jIva narabhava, pAya yaha kAraja kiyA / tinahI anAdi bhramaNa paMca, prakAra taji kara sukha liyA / / 13 / / zabdArtha -- nijamA~hi = siddha bhagavAna meM / pratibimbita thaye = camakane lagate haiM / rahi haiM = raheMge / yathA = I jaise / tathA vaise kAraja = kArya | paMca prakAra = pA~ca parivartana rUpa / taji = chor3a / vara = artha - una siddha bhagavAna kI AtmA meM loka aura aloka ke ananta padArtha, guNa paryAyoM sahita jhalakane lagate haiN| ve jaise mokSa gaye haiM vaise hI ananta - ananta kAla taka vahA~ hI rheNge| jina jIvoM ne manuSya janma pAkara muni pada kI prApti rUpa kAma kiyA hai ve jIva bar3e bhAgyavAna haiM aura aise hI jIvoM ne anAdikAla se cale Aye pA~ca parivartana rUpa saMsAra paribhramaNa ko tyAga kara uttama sukha pAyA hai / zreSTha / prazna 1 - siddha bhagavAna ke jJAna kI vizeSatA batAie ? uttara - siddha bhagavAna kA AtmA meM loka- aloka ke anantAnanta padArtha ananta guNa paryAyoM sahita ekasAtha jhalakane lagatA hai / prazna 2 - siddhAlaya meM siddha bhagavAna kitane samaya taka rahate haiM ? uttara - anantAnanta kAla taka mokSa meM rahate haiM / ve kabhI bhI punaH lauTakara nahIM Ate haiM /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 chahaDhAlA prazna 3 - saMsAra meM dhanya jIvana kisakA hai ? uttara -- - jisa jIva ne mAnava jIvana pAkara mukti mArga ke sAdhaka muni pada ko prApta kiyA, saMsAra meM usI kA jIvana dhanya haiM / prazna 4 - paMcaparAvartana rUpa saMsAra kauna-sA hai ? uttara---(1) dravya, (2) kSetra, (3) kAla, (4) bhAva aura (5) bhava ye paMca parAvartana rUpa saMsAra haiM / prazna 5 - isa saMsAra kA nAza kauna kara sakatA hai ? uttara - jo mAnava jIvana pAkara muni pada ko prApta kara saphala hotA haiM vahI paMcaparAvartana rUpa saMsAra kA nAza karatA hai| muni bane binA kabhI mukti nahIM milegI / ratnatraya kA phala evaM Atmahita kI zikSA mukhyopacAra dubheda yoM, bar3abhAgi ratnatraya gharaiM / aru dhareMge te ziva lahaiM tina, sujaza jala jagamala hareM / / imi jAni, Alasa hAni sAhasa, ThANa yaha sikha Adaro / jabaloM na roga jarA gahai, tabaloM jhaTiti nijahita karo / / 14 / / zabdArtha - mukhyopacAra = nizcaya vyavahAra 1 dubheda = do prakAra / bar3abhAgi bhAgyazAlI / sujaza jala ( suyaza ) kIrtirUpI jala / jagamala = saMsAra kA maila / imi = isa prakAra / jAni jAnakara Alasa = pramAda | hAni - naSTa kara / sAhasa = dhairya ThAni karake | sikha zikSA | Adaro = dhAraNa karo / jabaloM = jaba taka | jarA = bur3hApA / gahu~ - gheratA hai| jhaTiti = zIghra / nijahita H I apanA bhalA | artha -- jo bhAgyavAna puruSa isa taraha nizcaya aura vyavahAra rUpa do prakAra ke ratnatraya ko dhAraNa karate haiM aura dhAraNa kareMge ve mokSa pAte haiM tathA pAveMge | unakA kIrtirUpI jala saMsArarUpI maila ko naSTa karatA haiM / isa prakAra jAnakara Alasya ko naSTa kara sAhasa karake isa zikSA ko grahaNa karo ki jaba taka roga aura bur3hApA nahIM ghera letA hai taba taka zIghra hI apanA bhalA kara lenA cAhiye / = www - =
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA prazna 1-jo bhAgyavAna ratnatraya dhAraNa karatA hai usakI dazA batAoM ? uttara-"te ziva laheM tina sujaza jala jagamala ha." jo bhAmbavAna nizcaya vyavahAra rUpa ratnatraya ko dhAraNa karate haiM ve mukti ko prApta karate haiM tathA unakA kIrtirUpI jala saMsAra ke mala kA kSaya karatA hai / prazna 2-saMsAra meM svahita kaba taka kara lenA cAhiye ? uttara-"jabaloM na roga jarA gahai, tabaloM jhaTiti nija hita kro|" . antima upadeza yaha rAga Aga dahai sadA, tAteM samAmRta seiye / cira bhaje viSaya kaSAya aba to, tyAga nijapada beiye / / kahA racyoM para pada meM na tero, pada yahai kyoM duHkha sahai / aba 'daula' hou sukhI svapada raci, dAva mata cUko yahai / / 15 / / zabdArtha-rAga Aga = rAgarUpI agni / dahai = jalatI hai / samAmRta = samatArUpI amRta / seiye = sevana karanA cAhiye / cira = lambe samaya / bhaje = sevana kiyA hai / nijapada = AtmasvarUpa / beiye = pahacAnanA cAhiye / para pada = paravastu / kahA = kyoM / racyo = lIna hai / raci = lagAkara | dAva = avasara, maukA / ____ artha-yaha rAgarUpI Aga hamezA jalatI rahatI hai, isaliye samatArUpI amRta kA sevana karanA cAhiye / viSaya-kaSAyoM kA anAdikAla se sevana kiyA hai aba unako chor3akara apane svarUpa ko pahacAnanA cAhiye / dUsarI vastuoM meM lIna kyoM hotA haiM ? yaha terA pada nahIM hai / duHkha kyoM sahatA hai ? he daulatarAma ! apane svarUpa meM lIna hokara sukhI bano, yaha maukA hAtha se mata jAne do / prazna 1-rAgarUpI Aga ko kisase zAMta karanA cAhiye ? uttara--"samAmRta seiye" samatArUpI amRta kA sevana karane se rAgarUpI Aga zAnta ho jAtI haiM / prazna 2-isa jIva ne anAdikAla se kyA kiyA ? uttara--"cira bhaje viSaya kASAya'' isa jIvana ne anAdikAla se viSaya kaSAyoM kA sevana kiyA /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahadrAlA prazna 3 -- aba mAnava-paryAya pAkara kyA karanA cAhiye ? uttara--"aba to tyAga nijapada beiye" aba viSaya kaSAthoM kA tyAga karake apane nijasvarUpa ko pahacAnanA cAhie / 104 prazna 4 - yadi mAnava jIvanarUpI maukA cUka gayA to ? uttara- " dAba mata cUko yahai" yaha maukA cUkane ke bAda phira milanA bahuta kaThina hai / ataH yaha dAba kabhI cUkanA nahIM ! antha racanA kA samaya ika nava vasu ika varSa kI, tIja zukla vaizAkha / karyo tattva upadeza yaha, lakhi 'budhajana' kI bhAkha / / 1 / / laghu-dhI tathA pramAda te zabda artha ko bhUla / sudhI sudhAra par3ho sadA, jo pAvo bhava kUla / / 2 / / artha -- maiMne baulataraNa kI) pI ke - kA sahArA lekara vikrama samvat 1899 ke vaizAkha sudI tRtIyA (akSaya tRtIyA ) ko yaha chahaDhAlA grantha banAyA haiM / merI alpabuddhi aura pramAda se isa prantha meM kahIM zabda aura artha kI galatI raha gaI ho to buddhimAna use sudhAra kara par3heM, jisase isa saMsAra se pAra hone meM samartha ho sakeM /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA kavinA daulatarApajI ! soraThA tIna bhuvana meM sAra, vItarAga vijJAnatA / zivasvarUpa zivakAra, namahu~ triyoga samhArikai / / 1 / / pahalI DhAla caupAI chanda je tribhuvana meM jIva ananta, sukha cAheM dukhateM bhayavanta | tAtai dukhahArI sukhakAra, kahaiM sIkha guru karuNAdhAra / / 2 / / tAhi suno bhavi mana thira Ana, jo cAho apano kalyANa / moha mahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi / / 3 / / tAsa bhramaNa kI hai bahu kathA, pai kachu kahU~ kahI muni yathA / kAla ananta nigoda ma~jhAra, bItyo ekendrI tana dhAra / / 4 / / eka zvAsa meM aThadaza bAra, janmyo manyo bhayo dukhabhAra / nikasi bhUmi jala pAvaka bhayo, pavana pratyeka vanaspati thyo||5|| durlabha lahi jyoM cintAmaNi, tyoM paryAya lahI trasa taNI / laTa pipIla ali Adi zarIra, dhara-ghara maryo sahI bahupIra / / 6 / / kabahU~ paMcendriya pazu bhayo, mana bina nipaTa ajJAnI thayo / siMhAdika sainI hai krUra, nibala pazu hati khAye bhUra / / 7 / / kabahU~ Apa bhayo balahIna, sabalani kari khAyo atidIna / chedana bhedana bhUkha piyAsa, bhAra vahana hima Atapa trAsa / / 8 / / vadha bandhana Adika dukha ghane, koTi jIbhate jAta na bhaneM / atisaMkleza bhAva haiM manyo, ghora zvabhra sAgara meM paryo / / 9 / / tahA~ bhUmi parasata dukha iso, bicchU sahasa ise nahiM tiso / tahA~ rAdha-zoNitavAhinI, kRmikulakalita dehadAhinI / / 10 / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 chahaDhAlA semarataru juta dala asipatra, asi jyoM deha vidAreM tatra / meru samAna loha gali jAya, aisI zIta uSNatA thAya / / 11 / / tila-tila kareM deha ke khaNDa, asura bhir3AveM duSTa pracaNDa / sindhunIrateM pyAsa na jAya, to paNa eka na bUMda lahAya / / 12 / / tIna loka ko nAja ju khAya, miTai na bhUkha kaNA na lahAya / ye duHkha bahusAgaraloM sarI, karana jora-te la / / 13 / / jananI udara vasyo nava mAsa, aMga sakucateM pAI trAsa / nikasata je dukha pAye ghora, tinako kahata na Ave ora / / 14 / / bAlapane meM jJAna na lahyo, taruNa samaya taruNIrata rahyo / ardhamRtaka sama bUr3hApano, kaise rUpa lakhkhe Apano / / 15 / / kabhI akAma nirjarA karai, bhavanatrika meM suratana dharai / viSaya cAha dAvAnala daho, marata vilApa karata duHkha sahyo / / 16 / / jo vimAnabAsI hU~ thAya, samyagdarzana bina dukha pAya / taihA caya thAvara tana dharai, yoM parivartana pUre karai / / 17 / / dUsarI DhAla . paddhari chanda aise mithyA daga jJAna carNa, vaza bhramata bharata dukha janma marNa / tAteM inako tajiye sujAna, tina suna saMkSepa kahU~ bakhAna / / 1 / / jIvAdi prayojanabhUta tattva, saradhai tinamAhiM viparyayatva / cetana ko hai upayoga rUpa, bina mUrata cina mUrata anUpa / / 2 / / pudgala nabha dharma adharma kAla, inateM nyArI hai jIva cAla / tAko na jAna viparIta mAna, kari kareM deha meM nija pichAna / / 3 / / maiM sukhI dukhI maiM rata rAva, mere dhana gRha godhana prabhAva / mere suta tiya maiM sabala dIna, berUpa subhaga mUrakha pravIna / / 4 / / tara upajata apanI upaja jAna, tana nasata Apako nAza mAna / rAgAdi pragaTa je duHkha dena, tinahI ko sevata ginata caina / / 5 / /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA 107 zubha azubha baMdha ke phala maiMjhAra, rati arati karai nija pada visaar| Atama hita hetu virAga jJAna, te lakheM Apako kaSTadAna / / 6 / roke na cAha nija zakti khoya, zivarUpa nirAkulatA na joya / yAhI pratItijuta kachuka jJAna, so dukhadAyaka ajJAna jAna / / 7 / / ina juta viSayani meM jo pravRtta, tAko jAno mithyAcaritta / yo mithyAtvAdi nisarga jeha, aba je gRhIta suniye su teha / / 8 / / jo kuguru kudeva kudharma seva, porSe cira darzanamoha eva / aMtara rAgAdika dharai jeha, bAhara dhana aMbara te saneha / / 9 / / dhArai kuliMga lahi mahata bhAva, te kuguru janma jala upala nAva / je rAgadveSa mala kari malIna, vanitA gadAdi juta cihna cIna / / 10 / / te haiM Tudeva tinako jutra, zAsanatina gava AnamA cheva / rAgAdi bhAva hiMsA sameta, darvita trasa thAvara maraNa kheta / / 1 / / je kriyA tinheM jAnahu kudharma, tina saratheM jIva lahai azarma / yAkU~ gRhIta mithyAtva jAna, aba suna gRhIta jo hai ajJAna / / 12 / / ekAntavAda- dUSita samasta, viSayAdika poSaka aprazasta / kapilAdiracita zruta ko abhyAsa, so hai kubodha bahu dena trAsa / / 13 / / jo khyAti lAbha pUjAdi cAha, dhari karana vividhavidha deha dAha / Atama anAtma ke jJAnahIna, je je karanI tana karana chIna / / 14 / / te saba mithyAcAritra tyAga, aba Atama ke hita paMtha lAga / jagajAla bhramaNa ko dehu tyAga, aba 'daulata' nija Atama supAga / / 15 / / tIsarI DhAla __ narendra chanda Atama ko hita hai sukha so sukha, AkulatA bina kahiye / AkulatA zivamAhiM na tAteM, ziva-maga lAgyo cahiye / /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 chahaDhAlA samyagdarzana- jJAna caraNa ziva, maga so duvidha vicAro / jo satyAratha-rUpa- so nizcaya, kAraNa so vyavahArI || 1 // " paradravyanatai bhinna Apa meM ruci samyaktva bhalA hai / Apa rUpa ko jAnapano so, samyagjJAna kalA hai / / Apa rUpa meM lIna rahe thira, samyakcArita soI / aba vyavahAra mokSa-bhaga suniye, hetu niyata ko hoI || 2 || jIva ajIva tattva aru Astrava, baMdharu saMvara jAno nirjara mokSa kahe jina tinako, jyoM kA tyoM saradhAno / / hai soI samakita vyavahArI, aba ina rUpa bakhAno / tinako suna sAmAnya vizeSa dir3ha pratIta ura Ano || 3 || bahirAtama antara Atama, paramAtama jIva tridhA hai / deha jIva ko eka ginai, bahirAtama tattva mudhA hai / / uttama madhyama jaghana trividha ke, antara Atama jJAnI / dvividha saMga bina zudha upayogI, muni uttama nijadhyAnI || 4 | madhyama antara Atama hai je, dezavratI anagArI / jaghana kahe aviratasamadRSTi, tInoM zivamagacArI / / sakala nikala paramAtama dvaividha, tinameM yAti nivArI / zrI arahanta sakala paramAtama, lokAloka nihArI // 5 // jJAnazarIrI trividha karmamala, varjita siddha mahaMtA / te haiM nikala amala paramAtama, bhogeM zarma anantA / / bahirAtamatA heya jAni taji, antara Atama hujai / paramAtama ko dhyAna nirantara, jo nita Ananda pUjai || 6 | cetanatA bina so ajIva hai, paMca bheda tAke haiM / pudgala, paMca varana rasa gaMdha-du, pharasa vasu jAke haiM / / jiya pudgala ko calana sahAI, dharmadravya anarUpI / tiSThata hoya adharma sahAI, jina bina mUrti nirUpI / / 7 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA sakala dravya ko pAsa jAsa meM, so AkAza pichAno / niyata vartanA nizidina so, vyavahAra kAla parimAno / / yo ajIva aba Asrava suniye, mana-baca-kAya triyogaa| mithyA avirati aru kaSAya, paramAda-sahita upayogA / / 8 / / ye hI Atama ke dukhakAraNa, tAtaiM inako tajiye / jIva pradeza ba~dhe vidhisoM so, baMdhana kabahu~ na sajiye / / zama-damateM jo karma na AveM, so saMvara Adariye / tapa balateM vidhi- jharana nirajarA, tAhi sadA Acariye / / 9 / / sakalakarma teM rahita avasthA, so ziva thira sukhakArI / ihi vidhi jo saradhA tattvana kI, so samakita vyavahArI / / deva jinendra guru parigraha bina, dharma dayAjuta sAro / yehI mAna samakita ko kAraNa, aSTa-aMga-juta dhArI / / 10 / / vasu mada TAri nivAri trizaThatA, SaT anAyatana tyAgo / zaMkAdika vasu doSa binA, saMvegAdika cita pAgo / / aSTa aMga aru doSa paccIsoM, tina saMkSepahu kahiye / bina jAne te doSa guNana ko, kaise tajiye gahiye / / 11 / / jina vaca meM zaMkA na dhAra vRSa, bhavasukha vAMchA bhAna / muni-tana malina na dekha ghinAvai, tattva kutattva pichAne / / nijaguNa aru para auguNa DhA~ka, vA nijadharma bar3hAvai / kAmAdika kara vRSate cigate, nijapara ko su dir3hAvai / / 12 / / dharmIsoM gau baccha prIti sama, kara jinadharma dipAvai / ina guNateM viparIta doSa vasu, tinako satata khipAvai / / pitA bhUpa vA mAtula nRpa jo, hoya na to mada ThAne / mada na rUpako mada na jJAnako, dhana bala ko mada bhAnai / / 13 / / tapa ko mada na mada ju prabhutA ko, karai na so nija jAnai / mada dhArai to yahI doSa vasu, samakita ko mala ThAne / / kuguru-kudeva-kuvRSa sevaka kI, nahiM prazaMsa ucarai hai| | jinamuni jinazruta bina kugurAdika, tinheM na namana karai hai / / 14 / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 chahar3hAlA doSa rahita guNa sahita sudhI je, samyak daraza saje haiM / caritamohavaza leza ne saMjama, pai suranAtha jaje haiM / / gehI pai gRha meM na racai jyoM, jalateM bhinna kamala hai / nagaranAri ko pyAra yathA, kAde meM hema amala hai / / 15 / / prathama naraka bina SaD bhU jyotiSa, vAna bhavana paMDha nArI / thAvara vikalatraya pazu meM nahi, upajata samyakdhArI / / tIna loka tihu~kAla mA~hi nahiM, darzana so sukhakArI / sakala dharama ko mUla yahI, isa bina karanI dukhakArI / / 16 / / mokSamahala kI parathama sIr3hI, yA bina jJAna caritrA / samyaktA 2 lahai so darzana, dhAro bhavya pavitrA / / 'daula' samajha suna ceta sayAne, kAla vRthA mata khovai / yaha narabhava phira milana kaThina hai, jo samyak nahiM hovai / / 17 / / cauthI DhAla samyakaddhA dhAri suni, sebA sabhyatAma / svapara artha bahu dharma juta, jo pragaTAvana bhAna / / samyak sAthai jJAna hoya, pai bhinna arAdho / lakSaNa zraddhA jAna, duhU~ meM bheda abAdho / / samyak kAraNa jAna, jJAna kAraja hai soI / yugapata hote hU~ prakAza, dIpakateM hoI // 1 // tAsa bheda do haiM parokSa, paratachi tina mAhIM / mati zruta doya parokSa, akSa manate upajAhIM / / avadhijJAna manaparjaya, do haiM deza-pratacchA / dravya kSetra parimANa liye, jAneM jiya svacchA / / 2 / / sakala dravya ke guNa ananta, parajAya anantA / jAnai ekai kAla, pragaTa kevali bhagavantA / / jJAna samAna na Ana, jagata meM sukha ko kArana / ihi paramAmRta janma-jarA-mRta-roga-nivArana / / 3 / /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA koTi janma tapa tapaiM, jJAna bina karma jhareM je / jJAnI ke chinamA~hi triguptiteM sahaja TareM te / / munivrata dhAra ananta bAra, prIyaka upajAyo / pai nija AtamajJAna binA, sukha leza na pAyo / / 4 / / tAteM jinavara kathita, tattva abhyAsa karIje / saMzaya vibhrama moha tyAga, Apau lakha lIje / / yaha mAnuSa paryAya sukula, sunivo jinavAnI / iha vidha gaye na mile, sumaNi jyoM udadhi samAnI / / 5 / / dhana samAja gaja bAja, rAja to kAja na Avai / jJAna Apako rUpa bhaye, phira acala rahAvai / / ! tAsa jJAna ko kArana, svapara viveka bakhAnau / : koTi upAya banAya, bhavya tAko ura Anau ||6|| je pUraba ziva gaye, jA~hi aba Age jai haiM / so saba mahimA jJAna tanI, muninAtha kahai haiM / / viSaya cAha dava - dAha, jagata jana arani dajhAvai / tAsa upAya na Ana, jJAna ghanaghAna bujhAvai / / 7 / / puNya pApa phalamAhiM, harakha bilakhau mata bhAI / yaha pudgala parajAya, upaji vinazaiM thira thAI / / lAkha bAta kI bAta yahai, nizcaya ura lAo / tori sakala jaga daMda- phaMda, nija Atama dhyAo ||8|| samyagjJAnI hoya, bahuri dir3ha cArita lIjai / ekadeza aru sakaladeza, tasu bheda kahIjai // trasahiMsA ko tyAga, vRthA thAvara na sa~ghArai / para vadha - kAra kaThora niMdya, nahiM vayana ucArai / / 9 / / - 111 7 jala mRtikA bina aura nAhiM kachu gahai adattA | nija vanitA bina sakala, nArisoM rahai viratA / / apanI zakti vicAra, parigraha thoroM rAkhe / daza diza gamana pramAna ThAna, tasu sIma na nAkhai / / 10 / /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahaDhAlA tAhU meM phira grAma, galI gRha bAga bajArA gamanAgamana pramAna ThAna, ana sakala nivArA / / kAhU kI dhana hAni, kisI jaya hAra na ciMtai / deya na so upadeza, hoya agha vanaja kRSIteM / / 11 / / 112 kara prasAda jala bhUmi, vRkSa pAvaka na virAdhai / asi dhanu hala hiMsopakaraNa, nahiM de yaza lAdhai / / rAga dveSa karatAra, kathA kabahU~ na sunIje / aurahu anarathadaMDa hetu, agha tinheM na kIje / / 12 / / ghara ura samatA bhAva, sadA sAmAyika kariye / parva catuSTaya mA~hi pApa taji proSadha ghariye / / bhoga aura upabhoga, niyama kari mamatu nivArai / muni ko bhojana deya, phera nija karahi ahArai / / 131 / bAraha vratake atIcAra, pana pana na lagAvai / marana samaya saMnyAsa dhAra tattu dora nazAyeM yoM zrAvaka vrata pAla, svarga solama upajAvai / tahataiM caya nara- janma pAya, muniM hai ziva jAvai / / 14 / / * pA~cavIM DhAla sakhI chanda muni sakalannatI baDabhAgI, bhava bhoganateM vairAgI / vairAgya upAvana mAI, cintyo anuprekSA bhAI ||1|| ina cintana samarasa jAgai, jimi jvalana pavanake lAge / jaba hI jiya Atama jAnai, taba hI jiya ziva sukha ThAnai / / 2 / / jobana gRha godhana nArI, haya gaya jana AjJAkArI / indriya bhoga china thAI, suradhanu capalA capalAI / / 3 / / sura asura khagAdhipa jete, mRga jyoM hari kAla dale te / maNi mantra tantra bahu hoI, marate na bacAvai koI ||4||
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ charadAna cahu~gati dukha jIva bharai haiM, parivartana paMca karai haiM / saba vidhi saMsAra asArA, yAmeM sukha nAhiM lagArA / / 5 / / zubha-azubha karama phala jete, bhogai jiya ekahi tete / / suta dArA hoya na sIrI, saba svAratha ke haiM bhIrI / / 6 / / jala-paya jyoM jiya-tana melA, pai bhinna-bhinna nahiM bhelA / tyoM pragaTa jude dhana-dhAmA, kyoM hai ika mili suta rAmA / / 7 / / pala-rudhira rAdha-mala-thailI, kIkasa vasAditeM mailI / nava dvAra bahai ghinakArI, asa deha karai kimi yArI / / 8 / / jo jogana kI capalAI, tAtai dvai Asrava bhAI / Asrava duHkhakAra dhanere, budhivanta tinheM niravere / / 9 / / jina puNya - pApa nahiM kInA, Atama anubhava cita dInA / tinahI vidhi Avata roke, saMvara lahi sukha avaloke / / 10 / / nija kAla pAya vidhi jharanA, tAsoM nija-kAja na saranA / tara kari jo karma khapAvai, soI ziva sukha darasAvai / / 11 / / kinahU na karai na dharai ko, ghadravya mayI na hare ko / so lokamA~hi bina samatA, dukha sahai jIva nita bhramatA / / 12 / / antima grIvaka loM kI hRda, pAyo ananta biriyA~ pada / para samyakajJAna na lAdhau, durlabha nija meM muni sAthau / / 13 / / je bhAva mohateM nyAre, dRga jJAna vratAdika sAre / so dharma jabai jiya dhArai, tabahI sukha acala nihAreM / / 14 / / so dharma munina kari dhariye, tinakI karatUta ucariye / tAko suniye bhavi prANI, apanI anubhUti pichAnI / / 15 / / chaThIM DhAla harigItA chanda SaTakAya jIva na hanana , sabavidhi daraba hiMsA TarI / rAgAdi bhAva nivAriteM, hiMsA na bhAvita avatarI / / jinake na leza mRSA na jala mRNa hU~ binA dIyo gahaiM / aThadaza-sahasa vidha zIladhara, cidabrahmameM nita rami rahaiM / / 1 / /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 chahar3hAlA antara caturdaza bheda bAhara, raMga dAnA 4 / paramAda taji cau kara mahI lakhi, samiti IryA se caleM / / jaga suhita kara saba ahita hara, zruti sukhada saba saMzaya hareM / prama-roga-hara jinake vacana, mukha-candrauM amRta jharai / / 2 / / chayAlIsa doSa vinA sukula zrAvakatane ghara azana ko / le tapa bar3hAvana hetu nahiM tana, poSate taji rasana ko / / zuci jJAna saMyama upakaraNa, lakhikai gahaiM lakhika dharai / nirjantu thAna viloki tana, mala mUtra zleSama pariharaiM / / 3 / / samyak prakAra nirodha mana vaca, kAya Atama dhyAvatai / tina suthiramudrA dekhi mRgagaNa, upala khAja khujAvate / / rasa rUpa gandha tathA pharasa aru, zabda suha asuhAvane / tinameM na rAga virodha paMcendriya jayana pada pAvane / / 4 / / samatA samhArai thuti ucAre, vandanA jinadeva ko / nita karai zrutirati karai pratikrama, tajai tana ahameva ko / / jinake na nhauna na dantadhAvana, leza aMbara Avarana / bhUmAhi pichalI rayana meM kachu, zayana ekAsana karana / / 5 / / ika bAra dina meM le ahAra, khar3e alapa nijapAna meM / kacaloMca karata na Darata pariSaha, soM lage nijadhyAna meM / / ari mitra mahala masAna kaMcana, kA~ca nindana thutikarana / aryAvatArana asi-prahArana, meM sadA samatA dharana / / 6 / / tapa tapeM dvAdaza dharai vRSa daza, ratanatraya sevai sadA / muni sAtha meM yA eka vicarai, caheM nahiM bhavasukha kadA / / yoM hai sakalasaMyama carita, suniye svarUpAcaraNa aba / jisa hota pragaTai ApanI nidhi, miTe parakI pravRtti saba / / 7 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahar3hAlA jina paramapainI subudhi chainI, DAri antara bhediyA / varaNAdi aru rAgAdi teM, nijabhAva ko nyArA kiyA / / nija mAhiM nija ke hetu nija kara, ApameM Apai gahyo / guNa guNI jJAtA jJAna jJeya, ma~jhAra kachu bheda na rahyo / / 8 / / jaha~ dhyAna dhyAtA dhyeya ko, na vikalpa vaca bheda na jahA~ / cidbhAva karma cideza karatA, cetanA kiriyA tahA~ / / tInoM abhinna akhinna zudha, upayoga kI nizcala dasA / pragaTI jahA~ dRga-jJAna-vrata , tInadhA eka lasA / / 9 / / paramANa naya nikSepa ko, na udyota anubhava meM dikhai / dRga jJAna sukha-bala-maya sadA, nahiM Ana bhAva ju mare vkheN|| maiM sAdhya sAdhaka maiM abAdhaka, karma aru tasu phalaniH / citapiMDa caMDa akhaMDa suguNa-karaMDa cyuta puni kalaniH / / 10 / / yo cintya nija meM thira bhaye, tina akatha jo AnaMda lahyo / so indra nAga narendra vA, ahamindra ke nAhIM kahyo / / taba hI zukala dhyAnAgni kari, caughAti vidhi kAnana dahyo / saba lakhyo kevalajJAna kari, bhaviloka ko zivamaga kahyo / / 11 / / yuni ghAti zeSa aghAtividhi, chinamA~hi aSTama bhU base / vasu karma vinase suguNa vasu, samyaktva Adika saba lase / / saMsAra khAra apAra pArAvAra, tari tIrahiM gaye / avikAra akala arUpa zuci, cidrUpa avinAzI bhaye / / 12 / / nijamA~hi loka aloka guNa, parajAya pratibimbita thaye ! rahi haiM anantAnanta kAla, yathA tathA ziva paraNaye / / dhani dhanya haiM je jIva narabhava, pAya yaha kAraja kiyA / tinahI anAdi bhramaNa paMca- prakAra taji vara sukha liyA / / 13 / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 chahar3hAlA mukhyopacAra dubheda yoM, bar3a-bhAgi ratnAya dharaiM / aru dhareMge te ziva lahaiM tina, sujaza-jala jagamala hre / / imi jAni Alasa hAni sAhasa, ThAni yaha sikha aadro| jabaloM na roga jarA gahai, tabaloM jhaTiti nijahita karo / / 14 / / yaha rAga Aga dahai sadA, tAteM samAmRta seiye / cira bhaje viSaya kaSAya ana do, tyAga nijapada ho / kahA racyoM para- pada meM na tero, pada yahai kyoM duHkha sahai / aba 'daula' ! hou sukhI svapada raci, dAva mata cUko yahai / / 15 / / grantha racanA kA samaya ika nava basu ika varSa kI, tIja zukla vaizAkha / karyo tattva upadeza yaha, lakhi 'budhajana' kI bhAkha / / 1 / / laghu-dhI tathA pramAda teM, zabda artha kI bhUla / sudhI sudhAra par3ho sadA, jo pAvo bhava-kUla / / 2 / /