________________
ચોવીસમું અધ્યયન પ્રવચન માતા,
આઠ પ્રવચન માતાઃ પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ રૂપ આઠ પ્રવચના માતાઓ છે.
સંયમ અને તપ તે મોક્ષમાર્ગનું ક્રિયાત્મક સાધન છે. સંયમ અને તપની આરાધના માટે સમિતિ અને ગુપ્તિની અનિવાર્યતા છે. સાધકોનો સમગ્ર જીવન વ્યવહાર સમિતિ અને ગુપ્તિના આધારે જ થાય છે. તેથી સાધના ક્ષેત્રમાં પ્રવેશનાર પ્રત્યેક સાધકને જઘન્ય અષ્ટ-પ્રવચન માતાનું જ્ઞાન હોવું જરૂરી છે.
સમિતિ સભ્ય પ્રવૃત્તિ, ગુપ્તિ એટલે અશુભથી નિવૃત્તિ. સાધકનું લક્ષ્ય યૌગિક પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ કરી, ઉપયોગનું અનુસંધાન કરી ક્રમશઃ આત્મ સ્વરૂપમાં સ્થિર થવાનું હોય છે. આ લક્ષ્યની સિદ્ધી ત્રણ ગુપ્તિથી થાય છે. પરંતુ સશરીરી જીવો હંમેશાં મન, વચન, કાયાની પ્રવૃત્તિથી સર્વથા મુક્ત થઇ શકતા નથી. તેથી જયારે જયારે મન-વચન-કાયાની પ્રવૃત્તિ અનિવાર્ય બની જાય ત્યારે સમિતિપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરવાની હોય છે. તે પ્રવૃત્તિ પૂર્ણ થતાં પુનઃ ગુપ્તિની આરાધના કરવાની હોય છે.
ઇર્ષા સમિતિ, ભાષા સમિતિ, એષણા સમિતિ, આદાન નિક્ષેપ સમિતિ, પરિષ્ઠાપના સમિતિ, મનગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ અને કાયગુપ્તિ- આ પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ બને મળીને આઠ પ્રવચન માતા છે.
જેમ માતા સંતાનો માટે કલ્યાણકારિણી હોય છે, તેમ પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ સાધકો માટે કલ્યાણકારિણી હોવાથી જીનેશ્વરોએ તેને શ્રમણોની માતા કહી છે.
અષ્ટ પ્રવચન માતાનું પાલન કરીને જ તીર્થકરો સર્વજ્ઞ થાય છે. અને ત્યાર પછી જ દ્વાદશાંગીનો ઉપદેશ આપે છે. સંક્ષેપમાં, અષ્ટ પ્રવચન માતા તે
૧૦૦
