________________
હલન ચલન બંધ કરી દે, તેને શરીર વ્યુત્સર્ગ કહે છે. તેના બે ભેદ છેઃ ૧) દ્રવ્ય વ્યુત્સર્ગ અને ભાવ વ્યુત્સર્ગ. દ્રવ્ય વ્યુત્સર્ગના ચાર પ્રકાર છેઃ
૧) શરીર વ્યુત્સર્ગઃ શરીરના મમત્વ ત્યાગ પૂર્વક શરીરની સ્થિરતા. કાયોત્સર્ગ એ શરીર વ્યુત્સર્ગ છે.
૨) ગણ વ્યુત્સર્ગઃ વિશિષ્ટ સાધનાને માટે ગણનો ત્યાગ અને એકાકી વિચરણ.
૩) ઉપધિ વ્યુત્સર્ગઃ વસ્ત્ર, પાત્ર વગેરે ઉપકરણોનો ત્યાગ ૪) ભક્ત-પાન વ્યુત્સર્ગઃ આહાર-પાણીનો ત્યાગ. ભાવ વ્યુત્સર્ગના ત્રણ પ્રકાર છેઃ ૧) કષાય વ્યત્સર્ગઃ કષાયોનો ત્યાગ. ૨) સંસાર વ્યુત્સર્ગઃ સંસાર પરિભ્રમણના કારણોનો ત્યાગ ૩) કર્મ વ્યુત્સર્ગઃ કર્મ પુદ્ગલોનું વિસર્જન. તપાચરણનું પરિણામ
આ પ્રમાણે જે મુનિ બન્ને પ્રકારના તપનું સભ્ય પ્રકારે આચરણ કરે છે, તે પંડિત સાધુ સમસ્ત સંસારથી, સમસ્ત કર્મોથી મુક્ત થઇ જાય છે.
જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રની જેમ તપ પણ મોક્ષમાર્ગ છે. વસ્તુતઃ તે ચારિત્રનું જ એક અંગ છે. તપ એ દિવ્ય રસાયણ છે, આત્માને યૌગિક ભાવોને દૂર કરી અયોગી સ્વરૂપમાં સ્થિત કરે છે. અનાદિકાળથી આત્માને શરીર સાથે ગાઢ સંબંધ રહ્યો છે. તે સંબંધ તૂટી શરીરની મૂછ છૂટે તો જ આત્મા સંયમમાં સ્થિર રહી શકે. તપ એ શરીરની મુચ્છ તોડવા માટે એક અમોઘ ઉપાય છે.
(ત્રીસમું અધ્યયન સંપૂર્ણ)
૧૫૩
