________________
લઘુ સ્પર્શ, શીત સ્પર્શ, ઉષ્ણ સ્પર્શ, સ્નિગ્ધ સ્પર્શ, રૂક્ષ સ્પર્શ.
સંસ્થાનઃ પુદ્ગલ સ્કંધોનો જે આકાર હોય છે, તેને સંસ્થાન કહે છે. તેના પાંચ ભેદ છેઃ ૧) પરિમંડલ – બંગડી સમાન ગોળાકાર, ૨) વૃત્ત-લાડવા સમાન ગોળાકાર, ૩) ત્રિકોણ ત્રણ ખૂણાવાળો આકાર, ૪) ચોરસ ચાર ખૂણાવાળો, ૫) આયત - - લાકડા કે દોરડા જેવો લાંબો.
-
વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને સંસ્થાન, તે પાંચેય ગુણો સહચારી છે. તેથી જ્યાં વર્ણ હોય ત્યાં ગંધાદિ અવશ્ય હોય. ૨૫ ગુણોના પરસ્પર સહયોગથી તેના ૫૩૦ ભંગ-ભેદ થાય છે.
જીવ દ્રવ્યઃ
જીવ દ્રવ્યના બે પ્રકાર છેઃ સંસારી અને સિદ્ધ. તેમાં સિદ્ધોના અનેક ભેદ છે. સંસારી જીવઃ જે જીવો આઠ કર્મ સહિત હોય, તે સંસારી જીવ.
સિદ્ધ જીવઃ જે જીવો આઠ કર્મથી રહિત હોય તે સિદ્ધ જીવ. જીવ દ્રવ્ય અનંત છે. તેનું લક્ષણું ચૈતન્ય અને જ્ઞાન, દર્શન બે ઉપયોગ. સર્વ જીવો સ્વતંત્ર છે.
જેણે સર્વ કર્મોનો નાશ કર્યો હોય તેને સિદ્ધ કહે છે. તેના ભેદઃ
૧) તીર્થ સિદ્ધાઃ તીર્થંકર તીર્થની સ્થાપના કરે છે ત્યાર પછી મોક્ષ પામે છે. ૨) અતીર્થ સિદ્ધાઃ પ્રથમ તીર્થંકર તીર્થ સ્થાપના કરે, તે પહેલા જે સિદ્ધ થાય તે. જેમકે મરુદેવા માતા.
૩) તીર્થંકર સિદ્ધાઃ તીર્થંકરપણે સિદ્ધ થાય તે. જેમકે ૨૪ તીર્થંકરો.
૪) અતીર્થંકર સિદ્ધાઃ સામાન્ય કેવળી સિદ્ધ થાય તે.
૫) ગૃહસ્થલિંગ સિદ્ધાઃ ગૃહસ્થ વેશમાં સિદ્ધ થાય તે.
૬) અન્યલિંગ સિદ્ધાઃ સંન્યાસી, તાપસ આદિ. ૭) સ્વલિંગ સિદ્ધાઃ જૈન સાધુના વેશમાં સિદ્ધ થાય તે.
૧૮૬
