________________
શસ્ત્રથી મરતા નથી. તે જીવોનું આયુષ્ય સમાપ્ત થવાથી સ્વયં મૃત્યુ પામે છે. તેનું આયુષ્ય અંતર્મુહૂર્તનું હોય છે. સૂક્ષ્મ જીવો સર્વ લોકમાં વ્યાપ્ત છે.
બાદરઃ બાદર નામકર્મના ઉદયથી જે જીવોનું શરીર ધૂળ હોય, તે બાર કહેવાય છે. બાદર જીવો છદ્મસ્થને દૃષ્ટિગોચર થાય અથવા ન પણ થાય. જેમકે એક પૃથ્વીકાયના બાદર જીવને છદ્મસ્થો જોઇ શકતા નથી. અસંખ્યાત જીવોના સમુદાય રૂપ પૃથ્વી પિંડને છદ્મસ્થો જોઇ શકે છે.
પર્યાપ્તઃ આહારાદિ પુદ્ગલને ગ્રહણ કરવાની તથા તેને શરીરાદિ રૂપે પરિણમાવવાની આત્માની શક્તિ વિશેષને પર્યાપ્તિ કહે છે. આ શક્તિ પુદ્ગલોના ઉપચયથી થાય છે. તેના છ ભેદ છેઃ
૧) આહાર પર્યાપ્તિ ૨) શરીર પર્યાપ્તિ ૩) ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ ૪) શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિ ૫) ભાષા પર્યાપ્તિ અને ૬) મનઃ પર્યાપ્તિ.
અપર્યાપ્તઃ જયાં સુધી જીવ સ્વયોગ્ય પર્યાપ્તિઓ પૂર્ણ ન કરે, ત્યાં સુધી તે અપર્યાપ્ત કહેવાય છે. કોઇપણ જીવ ત્રણ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ કર્યા વગર મરતા નથી. કારણકે આહાર, શરીર અને ઇન્દ્રિય એ ત્રણ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ કર્યા પછી જ જીવ પરભવનું આયુષ્ય બાંધે છે.
પૃથ્વીકાયનો પ્રવાહની દૃષ્ટિએ વિચાર કરવામાં આવે તો તે અનાદિ-અનંત છે કારણકે એવો એક પણ સમય નથી કે જયારે પૃથ્વીકાય ન હોય, તેથી તે અનાદિ-અનંત છે.
સ્થિતિની અપેક્ષાએ દરેક પૃથ્વી જીવ સાદિ-સાંત છે. સ્થિતિની અપેક્ષાએ દરેક જીવની આદિ પણ છે અને અંત પણ છે.
સાદિ-સાંત પૃથ્વીકાયની સ્થિતિ સ્થિતિના બે પ્રકાર છે – ભવસ્થિતિ અને કાયસ્થિતિ.
ભવસ્થિતિઃ કોઇ પણ જીવની એક ભવની કાળમર્યાદાને ભવસ્થિતિ કહે છે. પૃથ્વીકાયની ભવસ્થિતિ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ બાવીસ હજાર વર્ષ છે.
૧૯૦
