________________
સવાર્થસિદ્ધ વિમાનના દેવો એક ભવ મનુષ્યનો કરી મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે. ફરીથી તે સ્થાનમાં ઉત્પન્ન થતા નથી; તેથી તેનું અંતર નથી.
જીવ-અજીવનો ઉપસંહારઃ આ રીતે સંસારી અને સિદ્ધના ભેદથી જીવોનું અને રૂપી તથા અરૂપીના ભેદથી બે પ્રકારના અજીવ પદાર્થોનું સ્વરૂપ જાણીને મુનિ મોક્ષ સાધના માટે સંયમમાં રમણતા કરે.
સંખના ઘણા વર્ષો સુધી સંયમનું પાલન કર્યા બાદ મુનિ સંલેખના કરે. જે અનુષ્ઠાન દ્વારા શરીર અને કષાયો કૃશ થઇ જાય, તેનું નામ સંલેખના. તે પંડિત મરણ માટે પૂર્વ સાધના છે.
સંલેખનાની આરાધના ઉત્કૃષ્ટ ૧૨ વર્ષની, મધ્યમ ૧ વર્ષની અને જઘન્ય ૬ મહિનાની હોય છે.
બાર વર્ષની સંલેખનામાં પ્રથમના ચાર વર્ષોમુનિ વિગયનો ત્યાગ કરે; બીજા ચાર વર્ષમાં વિવિધ પ્રકારની તપશ્ચર્યાનું અનુષ્ઠાન કરે. છેલ્લા ચાર વર્ષમાં બે વર્ષ પર્યત એકાંતર ઉપવાસ કરે, ઉપવાસના પારણે આયંબિલ કરે. આ રીતે દસ વર્ષ પૂરા થઇ જાય પછીના છ માસમાં મુની કોઇ વિકટ તપસ્યા ન કરે. ત્રીજા વર્ષના બાકીના છ માસમાં વિકટ તપ અનુષ્ઠાન કરે અને પારણામાં એક-બે દ્રવ્યથી આયંબિલ કરે.
બારમા વર્ષમાં મુનિ એક વર્ષ પર્યત નિરંતર આયંબિલ કરે. ત્યાર પછી યોગ્ય સમયાનુસાર એક માસનો કેપંદર દિવસનો આહારત્યાગ કરી અનશન વ્રત ધારણ
કરે.
અહીં ઉત્કૃષ્ટ બાર વર્ષની સંલેખના માટે તપનો ક્રમ દર્શાવ્યો છે. જઘન્ય છ માસની અને મધ્યમ એક વર્ષની સંલેખના માટે તપનો ક્રમ આ ક્રમના આધારે સાધક સ્વયં સમજીને આરાધના કરે.
પાંચ દુર્ગતિક ભાવનાઓઃ ૧) કંદર્પ ભાવના ૨) આભિયોગિકી ભાવના ૩) કિલ્પિષી ભાવના ૪)
૨૦૨
