________________
કાયસ્થિતિઃ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળ. અંતરઃ જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ અનંત કાળ.
ત્રસ પ્રાણીઃ જે જીવોને ત્રસ નામકર્મનો ઉદય હોય, જેની હલન-ચલનની ક્રિયા ચર્મચક્ષુથી જોઇ શકાય છે, તે જીવોને ઉદાર ત્રસ કહે છે. તેના ચાર ભેદ છેઃ બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય, ચૌરેન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય.
આ સર્વ ત્રસ જીવો લોકના એક ભાગમાં જ રહે છે. વિકસેન્દ્રિયઃ બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય, ચૌરેન્દ્રિય -
બેઇન્દ્રિય જીવોના બે પ્રકાર છે – પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા જે જીવો પાંચ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ કરે, તે પર્યાપ્ત અને પાંચ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન કરે તે અપર્યાપ્ત.
તેના ઉત્તર ભેદઃ કૃમિ, અળસિયા, છીપ, શંખ, લઘુશંખ જળો ઇત્યાદિ બેઇન્દ્રિય જીવો લોકના અમુક ભાગમાં જ રહે છે.
તેઇન્દ્રિયઃ કંથવા, કીડી, ચાંચડ, ઉધઇ, કાનખજુરા આદિ ચૌરેન્દ્રિયઃ માખી, મચ્છર, ભ્રમર, પતંગિયા, વીંછી વગેરે.
બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય, ચૌરેન્દ્રિય જીવોના પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા એમાં બે-બે ભેદ છે. અને આ જીવો લોકના અમુક ભાગમાં જ રહે છે.
સ્થિતિઃ અનેક જીવોની અપેક્ષાએ બેઇન્દ્રિયાદિની સ્થિતિ અનાદિ-અનંત છે. એક જીવની ભવસ્થિતિ સાદિ-સાંત છે.
ભવસ્થિતિઃ બેઇન્દ્રિયાદિ ત્રણેયની ભવસ્થિતિ અંતર્મુહૂર્ત ઉત્કૃષ્ટ બેઇન્દ્રિયની બાર વર્ષ, તેઇન્દ્રિયની ૪૯ દિવસ અને ચૌરેન્દ્રિયની છ માસની
છે.
કાયસ્થિતિઃ ત્રણેયની જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કાળ. અંતરઃ ત્રણેયનું જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ અનંતકાળ. પંચેન્દ્રિય પંચેન્દ્રિય જીવોના ચાર પ્રકાર છેઃ નારકી, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને
૧૯૪
