________________
પ્રકૃતિબંધ - જ્ઞાનાવરણીય કર્મ
જ્ઞાનાવરણીય કર્મના પાંચ પ્રકાર છેઃ ૧) શ્રુત જ્ઞાનાવરણીય ૨) અભિનિબોધિક જ્ઞાનાવરણીય ૩) અવધિ જ્ઞાનાવરણીય ૪) મન:પર્યવા જ્ઞાનાવરણીય ૫) કેવળ જ્ઞાનાવરણીયા
જ્ઞાન ગુણ આત્માનો અખંડ ગુણ છે તેમ છતાં કર્મના ક્ષયોપશમની અને તીવ્રતા-મંદતાના આધારે જ્ઞાનના પાંચ ભેદ થાય છે તેથી તેને આવરણ કરનાર જ્ઞાનાવરણીય કર્મના પણ પાંચ પ્રકાર છે.
૧) શ્રુત જ્ઞાનાવરણીય શાસ્ત્રો વાંચવા અને સાંભળવાથી જે જ્ઞાન થાય તે શ્રુતજ્ઞાન અને તેને આવરણ કરનાર શ્રુત જ્ઞાનાવરણીય.
૨) અભિનિબોધિક જ્ઞાનાવરણીય ઇન્દ્રિયો અને મન દ્વારા સન્મુખ આવેલા. પદાર્થોનું જ્ઞાન તે અભિનિબોધિક (મતિજ્ઞાન). તેને આવરણ કરનાર અભિનિબોધિક જ્ઞાનાવરણીય.
૩) અવધિ જ્ઞાનાવરણીયઃ ઇન્દ્રિયો અને મનની સહાયતા વિના અમુક અવધિ કે મર્યાદામાં રહેલા રૂપી પદાર્થોનું આત્માને જ્ઞાન થાય તે અવધિજ્ઞાન. તેને આવરણ કરનાર અવધિ જ્ઞાનાવરણીય.
૪) મન:પર્યવ જ્ઞાનાવરણીયઃ અઢી દ્વીપમાં ક્ષેત્રમાં રહેલા સંજ્ઞી જીવોના મનોગત વિચારોને ઇન્દ્રિયો અને મનની સહાયતા વિના જાણી લેવા, તે મન:પર્યવ જ્ઞાન. તેને આવરણ કરનાર મન:પર્યવ જ્ઞાનાવરણીય.
૫) કેવળજ્ઞાનાવરણીયઃ વિશ્વના ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન કાલીના સમસ્ત પદાર્થોને એક સમયમાં જાણે, તે કેવળજ્ઞાન; તેને આવરણ કરનાર કેવળજ્ઞાનાવરણીય.
પ્રકૃતિબંધ - દર્શનાવરણીય
દર્શનાવરણીય કર્મની નવ પ્રકૃતિઃ ૧) નિદ્રા ૨) નિદ્રા નિદ્રા ૩) પ્રચલા ૪) પ્રચલા પ્રચલા ૫) ત્યાનગૃદ્ધિ ૬) ચક્ષુદર્શનાવરણ ૭) અચક્ષુદર્શનાવરણ
૧૬૫
