________________
સંજવલન કષાયઃ જે કષાય આત્માને ક્ષણિક રૂપે સંજવલિત કરતો રહે છે તે. તેનો ઉદય યથાખ્યાત ચારિત્રમાં બાધક બને છે.
નોકષાય ચારિત્ર મોહનીયઃ જે ભાવો ક્રોધાદિ રૂપે દેખાતા નથી છતાં સંસાર વર્ધક હોય, સ્વયં કષાય રૂપ ન હોય પરંતુ કષાયની ઉત્પત્તિમાં નિમિત્ત બને, કષાયના સહચારી હોય; તેને નોકષાય કહે છે. નોકષાયના નવ ભેદ છેઃ ૧) હાસ્ય ૨) રતિ ૩) અરતિ ૪) ભય ૫) શોક ૬) જુગુપ્સા ૭) પુરુષ વેદ ૮) સ્ત્રી. વેદ૯) નપુંસક વેદ. આ ૧૬+૯= ૨૫ પ્રકૃતિઓના ઉદયથી જીવાત્માને ચારિત્રા ધર્મમાં અંતરાય ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્રકૃતિ બંધ - આયુષ્ય કર્મઃ
આયુષ્ય કર્મના ચાર પ્રકાર છેઃ ૧) નરક આયુષ્ય ૨) તિર્યંચ આયુષ્ય ૩) મનુષ્ય આયુષ્ય ૪) દેવ આયુષ્ય. જે કર્મના અસ્તિત્વથી પ્રાણી જીવિત રહે છે અને જેનો ક્ષય થાય ત્યારે પ્રાણી મૃત્યુ પામે છે તેને આયુષ્ય કર્મ કહે છે.
પ્રકૃતિ બંધ - નામ કર્મ
જે કર્મના પ્રભાવથી જીવાત્મા દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ, નારકી આદિ નામથી સંબોધિત થાય છે; તેને નામકર્મ કહે છે. તેના મુખ્ય બે ભેદ છેઃ ૧) શુભ નામકર્મ ૨) અશુભ નામકર્મ.
૧) શુભ નામઃ જે નામકર્મના ઉદયથી શ્રેષ્ઠ શરીરની રચના થાય; સુંદર, મનોહર શરીરાદિ પ્રાપ્ત થાય તે.
૨) અશુભ નામઃ જેના ઉદયથી હીન, સર્વ જનોને અપ્રિય એવા શરીરાદિ પ્રાપ્ત થાય છે. આ ઉપરાંત નામકર્મના અનેક ભેદ છે.
પ્રકૃતિ બંધ - ગોત્ર કર્મ
જે કર્મના પ્રભાવથી જીવ ઉચ્ચ તથા નીચ કુળમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેના બે ભેદ છેઃ ૧) ઉચ્ચ ગોત્ર ૨) નીચ ગોત્રા
૧) ઉચ્ચ ગોત્રઃ જે કર્મના ઉદયથી ઉચ્ચ કૂળમાં જન્મ થાય તેમજ શ્રેષ્ઠ
૧૬૯
