________________
સંક્ષેપમાં, ત્રણેય પ્રકારના વચનો ન બોલવા અને મૌન રાખવું, તે વચનગુપ્તિ છે.
કાયગુપ્તિઃ હલન ચલન આદિકાયાથી થતી અયતનાની પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિ પર નિયંત્રણ કરવું તેમજ કાયિક પ્રવૃત્તિનો સર્વથા નિરોધ કરવાનો અભ્યાસ કરવો.
કાયગુપ્તિની સાધના માટે કાયા દ્વારા થતી ત્રણ પ્રકારની પાપકારી પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ કરવો.
૧) સંરંભઃ હિંસાની પ્રવૃત્તિ માટે કાયાથી તત્પર થવું ૨) સમારંભઃ સાધના ઉપાડવા આદિ હિંસાની પૂર્વભૂમિકા તૈયાર કરવી. ૩) આરંભઃ હિંસાકારી પ્રવૃત્તિ કરવી.
આ ત્રણે પ્રકારની કાયિક પ્રવૃત્તિનો નિગ્રહ કરવો તે કાયગુપ્તિ છે.
સમિતિ અને ગુપ્તિમાં ભેદઃ સમિતિમાં સમ્યક પ્રવૃત્તિનું નિરૂપણ છે અને ગુપ્તિમાં સર્વ અશુભ પ્રવૃત્તિઓથી નિવૃત્તિનું નિરૂપણ છે. જયાં સુધી આયુષ્ય કર્મની સ્થિતિ હોય ત્યાં સુધી જીવન વ્યવહાર માટે યૌગિક પ્રવૃત્તિ અનિવાર્ય છે. સાધક અનિવાર્ય યૌગિક પ્રવૃત્તિઓ અત્યંત યતનાપૂર્વક કરે તો તે સમિતિ છે.
સમિતિ અને ગુપ્તિ એક સિક્કાના બે બાજુ જેવા છે. સંક્ષેપમાં, સમિતિ વિધિરૂપ અને ગુપ્તિ નિષેધરૂપ છે. સમિતિ જીવનમાં આવશ્યક સમ્યક આચરણોનું વિધાન કરે છે અને ગુપ્તિ સર્વ અસમ્યફ યોગો અને આચરણોનો નિષેધ કરે છે.
સમિતિ અને ગુપ્તિના સુયોગ્ય સમન્વયથી જ ચારિત્રની આરાધના ગતિમાન થાય છે.
જે પંડિત મુનિ આ સમિતિ ગુપ્તિ રૂપ અષ્ટ પ્રવચન માતાનું સમ્ય પ્રકારે આચારણ કરે છે, તે શીધ્ર સંસારના સમસ્ત બંધનોથી મુક્ત થઇ જાય છે.
(ચોવીસમું અધ્યયન સંપૂર્ણ)
૧૦૪
