________________
નવ તત્ત્વમાં જીવ અને અજીવ એ બે મુખ્ય તત્ત્વ છે. પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ અને બંધ તત્ત્વમાં જે કર્મ પરમાણુઓ છે તેનું ઉપાદાન કારણ પુદ્ગલ છે અને નિમિત્ત કારણ જીવના વિકારી ભાવ છે. તેમાં ઉપાદાન કારણ કાર્યરૂપે પરિણમે છે, તેથી અહિં અજીવ તત્ત્વની મુખ્યતા છે. સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ એ ત્રણ ધર્મતત્ત્વ છે. તે જીવના નિજગુણથી ઉત્પન્ન થાય છે. આ ત્રણે તત્ત્વોનો સ્વભાવ આત્મામાંથી કર્મરૂપપુદ્ગલો દૂર કરવાનો છે. સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષના ઉપાદાના કારણો આત્માના શુદ્ધ ભાવ છે, માટે તેમાં જીવની મુખ્યતા છે. જીવ તત્ત્વની મુખ્યતા વાળા તત્ત્વો અરૂપી છે અને પુદ્ગલ તત્ત્વની મુખ્યતાવાળા તત્ત્વો રૂપી
સમ્યગૂ દર્શનના પ્રકારઃ નિમિત્તની અપેક્ષાએ સમ્યગૂ દર્શનના બે પ્રકાર છેઃ ૧) કેટલાક જીવોને નવ તત્ત્વોની શ્રદ્ધા અન્યના ઉપદેશથી થાય છે. અન્યના ઉપદેશથી થતી તત્ત્વશ્રદ્ધાને ‘અધિગમજ સમ્યક્ દર્શન કહે છે. ૨) કેટલાક જીવોને તત્ત્વોની શ્રદ્ધા પોતાના જ શુદ્ધ ભાવ થી, જાતિસ્મરણ આદિ જ્ઞાનથી સ્વયમેવ થાય છે; તેને ‘નિસર્ગજ’ સમ્યગ્દર્શન કહે છે.
બન્ને પ્રકારના સમ્યગ્દર્શનમાં દર્શન મોહનીય કર્મનો ઉપશમ, ક્ષયોપશમ કે ક્ષય થવો અનિવાર્ય છે.
સમ્યક્ત્વની દશ રુચિઃ
૧) નિસર્ગ રુચિઃ જીન કથિત ભાવોમાં અન્યના ઉપદેશ વિના સ્વાભાવિક રીતે જે રુચિ ઉત્પન્ન થાય અથવા જાતિસ્મરણ આદિ જ્ઞાનથી તત્ત્વોની શ્રદ્ધા થાય, તેને નિસર્ગ રુચિ કહે છે.
૨) ઉપદેશ રુચિઃ જિનેશ્વરના ઉપદેશથી અથવા ગુરુના ઉપદેશથી તત્ત્વોની શ્રદ્ધા થાય, તે ઉપદેશ રુચિ.
૩) આજ્ઞા રુચિઃ જિનેશ્વરની કે ગુરુની આજ્ઞાથી તત્ત્વોની શ્રદ્ધા થાય તે આજ્ઞા રુચિ.
૧૧૮
