________________
તપ છે. જેમ કેઃ ૧) સ્ત્રીના હાથે ભિક્ષા લેવી, ૨) પુરુષના હાથે ભિક્ષા લેવી, ૩) અમુક આભૂષણો પહેરેલી વ્યક્તિના હાથે ભિક્ષા લેવી, ૪) અમુક આભૂષણો. વિનાની વ્યક્તિના હાથે ભિક્ષા લેવી, વગેરે.
પર્યવ ઊણોદરીઃ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ તે ચારેયની અપેક્ષાએ એકી સાથે મુનિ અભિગ્રહ કરે તો તે પર્યવચરક થાય છે. તે પર્યવ ઊણોદરી તપ છે.
શરીરની આસક્તિ ઘટાડવા, ઇચ્છાઓ સીમિત કરવા માટે વિવિધ અભિગ્રહ યુક્ત ઊણોદરી તપ એક શ્રેષ્ઠ સાધન છે. આહારની ઊણોદરીથી અલ્પ નિદ્રા, ઇન્દ્રિય વિજય, સંયમ, સ્વાથ્ય-રક્ષણ તેમજ સમાધિ ભાવ વગેરે અનેક લાભા થાય છે.
બાહ્યતપ - ૩) ભિક્ષાચર્યા અથવા વૃત્તિસંક્ષેપઃ
આઠ પ્રકારની ગોચરી, સાત પ્રકારની એષણા અને બીજા પણ અનેક પ્રકારના અભિગ્રહો છે, તેને ભિક્ષાચર્યા તપ કહે છે.
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્રમાં ભિક્ષાચર્યા તપના સ્થાને વૃત્તિસંક્ષેપ નામનો ઉલ્લેખ છે. સામાન્ય રીતે સંયમી જીવનના નિર્વાહાથે કરાતી ગોચરીની વિધિમાં દ્રવ્યથી, ક્ષેત્રથી, કાળથી કે ભાવથી કોઇ પણ અભિગ્રહ ધારણ કરીને આહાર વૃત્તિને સંક્ષિપ્ત કરવી, તે વૃત્તિસંક્ષેપ તપ છે. આ રીતે ભિક્ષાચર્યા અને વૃત્તિ સંક્ષેપ. તપનો ભાવ એક સમાન છે.
બાહ્ય તપ - ૪) રસ પરિત્યાગઃ
દૂધ, દહીં, ઘી વગેરે વિગયો તેમજ ઘી, તેલાદિથી તરબોળ ખાદ્ય પદાર્થો તેમજ રસવંતા સ્વાદિષ્ટ પદાર્થોનો ત્યાગ કરવો, તેને ‘રસ પરિત્યાગ” તપ કહ્યું
cd
વિગય ત્યાગ અને ષસ યુક્ત ભોજનનો ત્યાગ કરીને ખાદ્ય પદાર્થોની મર્યાદા કરવી, નીવી અને આયંબિત તપ કરવા, તે સર્વે રસ પરિત્યાગ તપ છે.
૧૪૮
