________________
આ રીતે છએ દ્રવ્યો પોતાનું મૂળભૂત સ્વરૂપ છોડ્યા વિના સતત પોતાના. ગુણધર્મ અનુસાર પરિણત થઇ રહ્યા છે.
સમ્યગદર્શન અને તેના પ્રકારઃ જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ અને મોક્ષ એ નવ તત્ત્વ છે. આ નવ તત્ત્વોના અસ્તિત્વની
સ્વાભાવિક રીતે અથવા અન્યના ઉપદેશથી શ્રદ્ધા કરવી, તેને જિનેશ્વરોએ સમ્યક્ત્વ કહ્યું છે.
સમ્યગ્દર્શન તે આત્માના અનંત ગુણોમાં એક મુખ્ય ગુણ છે. સમ્યગ્દર્શના એટલે યથાર્થ દર્શન, જે નવ તત્ત્વોનું સ્વરૂપ જિનેશ્વરોએ દર્શાવ્યું છે તેને જાણી, સમજીને તે તત્ત્વોની શ્રદ્ધા કરવી તે સમ્યમ્ દર્શન છે. નવ તત્ત્વો આ પ્રમાણે છેઃ
૧) જીવ તત્ત્વઃ ચૈતન્ય લક્ષણ યુક્ત હોય તે જીવ છે. એક જીવ અસંખ્યાતા આત્મ પ્રદેશોના સમૂહરૂપ છે. જીવનું લક્ષણ ઉપયોગ છે. જીવને અજીવથી જુદો પાડનાર ઉપયોગ લક્ષણ છે. જેનામાં જ્ઞાન-દર્શન છે તે જીવ છે. જીવમાં જોવાની અને જાણવાની શક્તિ હોવાથી તે સુખદુઃખની અનુભૂતિ કરી શકે છે. ચેતના શક્તિ દ્વારા જીવના મન, વચન, કાયાના યોગોનું પ્રવર્તન થાય છે. ચૈતન્ય શક્તિને કારણે જીવ, અજીવથી સ્પષ્ટ જુદો પડે છે. સંસારી અને સિદ્ધ તથા ત્રણ અને સ્થાવર વગેરે જીવના જુદા જુદા અનેક ભેદ છે.
૨) અજીવ તત્ત્વઃ જીવથી વિરુદ્ધલક્ષણવાળું અજીવ તત્ત્વ છે. તેનામાં ચેતના નથી, તે જડ છે. તેમાં ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, કાળા અને પુદ્ગલાસ્તિકાય આ પાંચ દ્રવ્યોનો સમાવેશ થાય છે. પુદ્ગલ અને જીવનો અનાદિકાળનો સંબંધ એ જ જીવના સંસાર પરિભ્રમણનું કારણ છે.
૩) પુણ્ય તત્વઃ અન્ય જીવોને માનસિક, વાચિક, કાયિક સુખ પહોંચાડવાની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ પુણ્ય આચરણ રૂપ છે. પુણ્ય નવ પ્રકારે બંધાયા છેઃ ૧) અન્ન પુણ્ય, ૨) પાણ પુણ્ય, ૩) લયન (મકાન) પુણ્ય, ૪) શયના પુણ્ય, ૫) વસ્ત્ર પુણ્ય, ૬) મન પુણ્ય – મનથી બીજા માટે શુભ ભાવના કરવી, ૭) વચન પુણ્ય – બીજાના સુખ માટે વચન પ્રયોગ કરવો, ૮) કાય પુણ્ય –
૧૧૬
