________________
દશમ પરિચ્છેદ ] રાણુ બળશ્રી તથા તેના પુત્ર-પત્રને પરિચય
[ ૨૦૫ કેઈક ઠેકાણે અસત્યતા કે અતિશ્યોક્તિ પ્રવેશી ગઈ છે, પરંતુ તેના જીવનવૃત્તાંતે જોઈ શકાશે કે તે આંક હશે કે કેમ તેવા પ્રકારની શંકા ઉદભવ્યા કરતી હતી આઠ નથી પણ સાઠ છે, બલેકે તેથી પણ વધારે છે. તે હવે સર્વથા લેપ થઈ જાય છે, તેમજ આપણી શ્રદ્ધા (૫) ઉજજૈનપતિ ચMણુ હતા; તેને શક જાતિને ઠરાવ્યો મજબૂત થાય છે કે, પૂર્વકથિત સર્વ હકીક્ત સત્ય જ છે.] છે તથા તેને સમય ૭૫ થી ૮૩ ગણાવ્યો છે, તેને
(૪) આગળ જતાં પૂ. પર ઉપર લખે છે કે – કુંતલે હરાવીને પોતે અવંતિપતિ બન્યો છે. આ સર્વ “પંડિત જયસ્વાલજી, કથાસરિતસાગરમાંથી સાત- હકીકત, કેવળ ગોઠવીને બેસતી કરવી પડી છે કેમકે, વાહનવંશની હકીકતને આધાર લઈને એતિહાસિક પુ. ૩માં પૃ. ૪૬ ની પછી ચોડેલ પત્રકથી ખાત્રી ઘટનાનું દહન આ પ્રમાણે કરે છે. પુરાણ પ્રમાણે થશે, તથા આગળ કુંતલના વૃત્તાંતથી જોઈ શકાશે સાતવાહન શ્રીમુકની (શિશુક મત્સ્ય પુ.) પંદરમી પેઢીએ કે પ્રથમ તે તે ચઠણને સમકાલિન જ નથી, અન્ડરસ્વતી થયો, તેનો પુત્ર મહેંદ્ર (મૃગેન્દ્ર સ્વતિકર્ણ) એટલે હરાવવા કરવાની વાત જ ઉડી જાય છે. શાતકણિ હતા. તેને પુત્ર કુંતલ ઘણો જ પરાક્રમી વળી ચષ્મણનો સમય તો ઈ. સ. ૭૫-૮૩ જેવો રાજા થયો. ઈ. સ. ૫-૮૪. એ કાળે ઉજજૈનમાં જ નથી તે તે ઈ. સ. ૧૫૦ જેટલે દૂર છે. ચછન રાજ્ય કરતા હતા. એ શકક્ષત્રપને આદિ રાજા ચઠણ શકાતને પણ નથી. ( જુઓ પુ. ૪. તેના હતો. શાતકરણિએ શકને હરાવ્યો અને ઉજજન સુધી વૃત્તાંતે ) તેમ કુંતલ તે શું ૫ણ કેઈ આંધ્રપતિ સાતવાહન સામ્રાજ્યની આણ વર્તાવી. કથાસરિત અવંતિપતિ જ થયું નથી ( જુઓ પૃ. ૨૦૩-૪). સાગરમાં આ લડાઈ લાદેશમાં (ગુજરાતમાં) થઈ હતી. વળી ઉપરનું સર્વ લખાણ ગ્રંથના આધારે છે. જ્યારે એમ વર્ણન ઉપરથી માહિતી મળે છે.”—કહેવાનો સાર શિલાલેખો પૂરાવો (રાણુ બળશ્રીને નાસિકનો એ નીકળે છે કે, શાતવાહનવંશના સ્થાપક રાજા લેખ; પંચમપરિચ્છેદે નં. ૭) તે એમ જાહેર કરે છે કે, શિમખથી પંદરમી પેઢીએ સ્કન્દસ્વતી નામે રાજા થયો. ગૌતમીપુત્ર શાતકરણીએ શકપ્રજાને માત્ર હરાવી છે. તેને પુત્ર મહેંદ્ર ઉર્ફે મૃગેન્દ્રસ્વતિકણું, તેને પુત્ર કુંતલ; એટલું જ નહી, પણ તેને તે જડમૂળથી નાશ જ કરી (એટલે કે ૧૭મો રાજા થય) તે અતિપરાક્રમી હતા. નાંખ્યો છે. એટલે જે ચષ્ઠણ અને ગૌતમીપુત્ર તેણે આઠ વર્ષ રાજ્ય કર્યું છે. તે વખતે ઉજજૈનપતિ વચ્ચે યુદ્ધ થયું હોય તે, ચષ્મણનું તો તેમાં મરણ જ ચષણ હતો. તે શકજાતિને ચ9ણ, ક્ષત્રપવંશને આદિપુરૂષ નીપજયું કહેવાય. જ્યારે ઈતિહાસ કહે છે કે તેમ તે હતો. તેને શાતકરણિકુંતલે હરાવ્યો. આ લડાઈ થયું નથી, કેમકે ચેષ્ઠણે અવંતિપતિ બનીને કેટલાય ગુજરાતમાં થઈ હતી. પછી શાતવહાન રાજા વર્ષ રાજ્ય કર્યું છે. ઉપરાંત તેને વંશ પણ લગભગ અવંતિપતિ થયો.
ત્રણસો વર્ષથી વધારે સમય સુધી ચાલુ રહ્યો છે. એટલે [ અમારું ટિપ્પણ-(૧) સર્વત્ર શાતવહાન શબ્દ ચ%ણુ અને ગૌતમીપુત્ર સમકાલિન હોવાનું ઠરતું લખેલ માલુમ પડે છે, તેમ કરવાનું કારણું માલુમ નથી. વળી ગ્રંથમાં કઈ ઠેકાણે ચષ્ઠણ શબ્દ જ પડતું નથી. (૨) પંદરમો આંક જે તેમણે સ્કન્દ, લખ્યો નથી તે તે ટીકાકારોએ ગોઠવી જ દીધો સ્વતીને આવ્યો છે તે મૂળ પુસ્તકમાં લખેલ નથી જણાય છે, અને ખરી વાત છે પણ તેમજ. બીજું, લાગતો, માત્ર ટીકાકારે જ ગોઠવી દીધો છે. એટલે તે ચઠણની વાત જો સત્ય જ હોય છે. ચઠણ પોતે બહુ વજનદાર નહીં ગણાય. (૩) સ્કન્દસ્વાતિ, પછી પણ અવંતિપતિ રહે અને તેને વિજેતા ગૌતમીપુત્ર મહેંદ્ર ઉર્ફે મૃગેન્દ્રસ્થાતિકર્ણ અને પછી કુંતલ-આ અનુક્રમ શાતકરણિ પણ અવંતિપતિ બને; એક સાથે બે પણ પૃ. ૨૦૩ ની ટીકા (૧)માં લખ્યા કરતાં હેરફેર અવંતિપતિ થાય એવું બને કેમ ! વળી ધારે કે ચકણે માલમ પર છે. એટલે કે ગણત્રી વિના કામ લેવાયું શાતકરણિના ખંડિયા તરીકે રાજ્ય કર્યું હતું તો તેમ દેખાય છે. (૪) આઠ વર્ષનો સમય તલને લખ્યો પણ બન્યું નથી; કેમકે તેણે તે અવંતિના મહાક્ષત્ર
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
