________________
ભારતવર્ષ ] ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નોના ખુલાસાઓ
[ ૩૩૯ બાહુબળીજીના જીવનમાં બનેલ એક બનાવ વર્ણન મળી શકી નથી. આટલે ખુલાસે તે મૂર્તિ બાહુવીને, ચિત્રમાં દર્શાવેલ સ્થિતિ જે થવા પામી હતી બળીજીની કે ભદ્રબાહુની હોઈ શકે તે વિશે જાણો. તેનું વર્ણન કરી ને અંતે જણાવે છે કે “આ રીતે (૩) હવે ઘડતરકાળ વિશે કહીશું. ચામુંડરાય નામના એ મૂર્તિ ઉપરના બધા દેખાવોને સબંધ મનિ બાહ- પ્રધાને ઈ. સ. ૯૭૮થી ૮૪ સુધીમાં પ્રતિષ્ઠા કરી છે બલિના જીવન સાથે બરાબર બંધ બેસે છે એટલે તેટલું ખરું. પરંતુ તેથી તે મૂર્તિ જ તેણે ઘડાવી હતી એ મૂર્તિ મુનિ બાહુબલિની જ છે, નહીં કે ભદ્રબાહુની” એમ સિદ્ધ નથી થતું. જે તે સમયે કે આસપાસ -ઇ. ઈ. જે પ્રમાણે પિતે આવા નિર્ણય ઉપર આવે પાંચપંદર વર્ષે ઘડાઈ હોય તે, પુ. રમાં પૃ. ૩૭૬માં છે તે રીતે બીજા અખત્યાર કરે છે તો તે તેમને નીચેના ત્રણ પ્રશ્ન મેં પૂછયા છે તેના ખુલાસા શું છે તે ચતું નથી જ અને ઉલટી ટીકા કરવા મંડી પડે છે. મહેરબાની કરી જણાવે. (અ) જો તે દેશમાં તેવા કારીગર છતાં મારે તો તે બાબત વાંધે જ નથી પરંતુ ઉત્તરમાં હતા તે શું ત્યાં જ તેવા ઉત્પન્ન થયા હતા કે હિંદમાં પ્રથમ તો ધ્યાન અવસ્થાના બે મુદ્દાઓ જે મેં ઉપરમાં અન્ય સ્થાને તેમના ગુરુ કે શિષ્ય જેવા પણ હતા. જણાવ્યા છે તે કરી કરીને વિચાર ઉપર લેવા તેમને (આ) જે તે સમયે તેવી કળાથી કારીગરો જ્ઞાત હતા વિનંતિ કરીશ. ઉપરાંતમાં જણાવવાનું કે, બાહુબળી. તે ભારતના અન્ય દેશમાં પણ તેવી મૂર્તિઓ ઉભી ઇને આખાયે જીવનકાળ મારી સમજ પ્રમાણે પંજાબ- તે કરાય ને? કેમકે કળાના આ નમૂનાની જગતગાંધાર અને બહુ ત્યારે પ્રથમાવસ્થામાં અયોધ્યાના ભરમાં જ્યારે ખ્યાતી થાય ત્યારે શું ભારતના પ્રાંતે પ્રદેશમાં ગયો છે. તે તેઓશ્રી જણાવવા કપા કરશે તેવી કળામય મૂર્તિઓ પિતાને ત્યાં વસાવી લેવાને કે બાહુબળી કયારે દક્ષિણહિંદમાં વિચર્યા હતા? પાછળ રહી જાય ખરા કે પછી ગમે તે વ્યક્તિની તેમને મૂર્તિમંત ખડા કરવાને આ પ્રદેશમાં શું પ્રયોજન હોય તે જુદો પ્રશ્ન છે) (ઈ) મૂર્તિનું ઘડતર અને ઉદભવ્યું હતું? તે તીર્થમાં ચંદ્રગુપ્ત અને ભદ્રબાહની ઘડનારાની વાત જુદી રાખે. પરંતુ એવી કદાવર ગુફા તરીકે ઓળખાતી. ગુફા છે પરંતુ બાહુબળીજીના અને વજનદાર મૂર્તિની સ્થાપના માટે જે યાંત્રિક નામ સાથે સંયુક્ત થયેલ કઈ વસ્તુ ઓળખાવાતી કુનેહ વાપરવી પડી હશે. તેવી કુનેહ તે સમયે કયાંયનથી તેનું શું કારણ? વળી વિશેષમાં હમણાં હમણાં હિંદના ભાગમાં-વાપરી હોવાનો કેાઈ દષ્ટાંત કે ઉલ્લેખ બિહારની “આરાહ ઓરીએન્ટલ સોસાઇટી' તરકથી ઇતિહાસમાંથી મળી આવે છે કે ? બહાર પડતા “જૈન સિદ્ધાંત ભાષ્કર’માં પુ. ૬ અને આ પ્રમાણે તેમણે ઉભા કરેલ ત્રણે પ્રશ્નોના ૭ તથા “જૈન એન્ટીકરી’ પુ. ૫ માં ગોમટેશ્વર-બાહ- ખુલાસા છે. અને તેના પ્રત્યુત્તર જો ન જ વાળી બળી અને શ્રવણબેલગોલને લગતું ઘણું સાહિત્ય શકાય તે સ્વયંસિદ્ધ થઈ ગયું કે મારાં દરેલ અનુજુદા જુદા વિદ્વાનોએ અનેકવિધ દૃષ્ટિબિંદુથી લખ્યું માને સાચાં છે. મિ. રાઈસ નામના વિદ્વાન જે છે તેમાંથી પણ એવો ધ્વનિ નીકળે છે કે બાહુબળી મૈસુર અને કર્ણાટક પ્રાંતના સંશોધનમાં અગ્રસ્થાને શબ્દ ઠેઠ ૧૧૮૦ ઇ. સ. સુધી જણાવવામાં જ આવ્યો આવે છે, ને આ મૂર્તિને અભ્યાસ જેટલે બારીકીથી નથી. તેમ જૂનામાં જૂને જે લેખ શક પરનો તેણે કર્યો છે તેટલો ભાગ્યે જ અન્ય વિદ્વાને કર્યો ત્યારે ગણાય છે તેમાં ભદ્રબાહુ શબ્દ સ્પષ્ટપણે હશે, તે પણ પિતાનો અભિપ્રાય વ્યક્ત કરતાં વદે છે કે લખેલ છે. વળી ગોમટેશ્વર કે ગમટ શબ્દને અર્થ “that these inscriptions are undoubtબાહુબળીજી શી રીતે બેસારવામાં આવ્યો છે તે સંબંધી edly of the period when that work પણ પત્તો લાગતો નથી. આ સ્થિતિ છે. મતલબકે જે was complete (E. I. VII, p. 108)=જ્યારે સંપ્રદાયનું આ તીર્થ વિશેષપણે મનાયું છે તે મતના તેકામ(પ્રતિષ્ઠા) સંપૂર્ણ થયું ત્યાર પહેલાંના આ શિલાવિદ્વાને પણ સંશોધન કરતાં હજુ બરાબર માહિતી લે છે. મતલબ કે મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા થઈ તે પૂર્વેના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
