________________
૩૪૦ ] ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નોના ખુલાસાએ
[ પ્રાચીન શિલાલેખે છે. હવે વિચારે કે ચામુંડરાયે પ્રતિષ્ઠા ૧૪૭ સુધીને લેખ) આચાર્યજી મહારાજે એક વાત કરી તે સમયના લેખો ઠર્યો કે તે પૂર્વેના; અને લખી છે કે (જુઓ પૃ. ૨૩૦) “ડોકટર સાહેબે એ લેખ પૂર્વેના ઠર્યા છે, જે મૂર્તિ ઉપર તે કેતરાયા તે મૂર્તિ બાબત બીજી એક હસવા જેવી કલ્પના કરી મૂતિને સમય કયો? વળી જેમ્સ ફરગ્યુસન છે કે મૂર્તિ ઉપર લેખ તે પાછળથી લખાયેલ છે નામના વિદ્વાને પિતાના હિસ્ટરી ઓફ ઈન્ડિયન એન્ડ અને મૂર્તિ તે રાજા પ્રિયદર્શિને બનાવેલી છે. તેમની ઈસ્ટર્ન આરકટેકચર નામે પુસ્તકના બીજા ભાગમાં આ ક૫ના સર્વથા અસંગત છે, કારણ કે તે માટે
લંડન. ૧૯૧૦) પૃ.૪૮ થી ૫૫માં પ્રચંડકાય મૂર્તિઓ તેમની પાસે એક પણું પ્રમાણ કે પુરા નથી” આ વિશે ચર્ચા કરીને જણાવ્યું છે કે, “Anterior to ટીકાને જવાબ તેમને મી. રાઈસના અને મી. ફરગ્યુ. any of the collossi at Gwalior or સન ઈત્યાદિના ઉપરના શબ્દોમાં મળી જાય છે કે કેમ, in the south of India=ગ્વાલિયર કે દક્ષિણ તે તેઓશ્રીજ તપાસી લેશે. વળી આ પ્રશ્નના હવે હિંદની જે કોઈ પ્રચંડકાય મૂર્તિઓ છે તે સમાં પછીના ભાગમાં દર્શાવેલી બીનાથી પણ ખાત્રી કરી પ્રાચીનતમ (ભંગઢ=અલવર રાજ્યવાળા) આ મૂર્તિ છે.” લેશે. આ ઉપરાંત મૂર્તિ ઉપર લેખે પાછળથી કેતઅલબત્ત આમાં દક્ષિણ હિંદની મૂર્તિનો સમય નથી રાયાની વિગત ઉપર પોતે મશ્કરી કરતા હોય તેમ જણાવતા. પરંતુ એટલું તે કહે છે જ કે ભગઢની જણાવે છે કે-“વળી, બીજું એ કે તેમની એ હવાઈ પ્રચંડકાય મૂર્તિ જૂનામાં જૂની છે. કહેવાનું તાત્પર્ય કલ્પનાને સ્વીકારવામાં આવે તે અત્યારે જેટલી એ છે કે, ચામુંડરાયે મૂર્તિ પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું છે તે મૂર્તિઓ છે તે બધીય મહાભારતની પ્રાચીનતા કરતા પૂર્વની પણ ઘણી પ્રચંડકાય મૂર્તિઓ છે. એટલે કે વધારે પ્રાચીન કહી શકાય કારણકે ડોકટર સાહેબની આવા ઘડતરકામની કળા તે ઘણુ ઘણુ કાળે હતી કલ્પના પ્રમાણે તે દરેક મૂર્તિ ઉપર લે છે તે બધા તે પછી જ અદશ્ય થઈ ગઈ હતી. જે સુરતમાં જ પછી જ લખાયા છે.” આવા તેમના શબ્દો ઉપર તે કળાને નાશ થયો હોત તે તે હિંદભરમાં તેવી કાંઈપણ નુકતેચીની કરવા જરૂરિયાત રહે છે ખરી? પણી નજરે પડતા જ. ઉપરાંત ચામુંડરાયે પ્રતિષ્ઠા કરેલી મતલબકે, શ્રવણબેલગેલ તીથની-ગોમટેશ્વરની મૂર્તિના સમય વિશે પણ મતભેદ છે. બાહુબળી ચરિત્ર મૂર્તિનાં નામ, કર્તા, પ્રતિષ્ઠાને સમય, ઘડતરકામ નામે પુસ્તકના ૬૪મા શ્લોકમાં “કલય” શબ્દ છે વિગેરે સર્વ હકીકત હજુ નિર્ણયપૂર્વક બહાર પડી તેને “ કલ્યખદે” વિકલ્પ કરીને, જોતિષશાસ્ત્રની હોય એમ મનાતું નથી જ. મદદથી શ્રીયુત શ્રીકંઠ શાસ્ત્રી એમ. એ. નામના લેખકે આટલા નિવેદનથી ખાત્રી થશે કે તેમણે રજુ એમ પુરવાર કરી બતાવ્યું છે કે (જે. એ. પુ. ૫, કરેલ સર્વે મુદ્દા નબળા છે; તેમજ રોજબરોજ થયેલ પૃ. ૧૧૪ )” “It is highly probable that સંશાધનથી અજ્ઞાત રહીને તેમણે ચર્ચા કરેલ છે. the image of Sri Gomatesvar was મૂર્તિની ઉંચાઈને પ્રશ્ન પણું તેમણે ચર્ચા છે, installed in 907-8 A. C.=વિશેષ સંભવ તે તેમનું મંતવ્ય (જુઓ પૃ. ૨૩૦) એમ છે કે “પાંચસે એ છે કે, શ્રી ગોમટેશ્વરની મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા લગભગ વાંભ ઉંચાઈવાળા બાહુબળી મુનિની મૂર્તિ ૫૭ ફીટ ઈ. સ. ૯૭-૮માં થઈ હતી” કહે કયાં ચામુંડરાયના ઉચી હોય તે બરાબર ઉચિત છે, પણ પાંચ કે છા નામે ઈ. સ. ૯૭૮માં પ્રતિષ્ઠા થયાનો મેળ ! અરે હાથ ઉંચાઈવાળા શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીની મૂર્તિ આટલી ખુદ ચામુંડરાય પુરાણમાં અને તેમના ગુરૂશ્રી નેમિ, ઉંચી ન ઘટી શકે.” આ અવતરણમાંના નિયમ વિશેની ચંદ્રાચાર્યે રચેલ પુસ્તક ઉપરથી પણ કેટલીયે શંકા ચર્ચા મુલતવી રાખી, તેમાંના શબ્દોની અસંગતતા ઉભી થતી માલૂમ પડી છે. (જુઓ છે. કે. જી. વિશે પ્રથમ કહી દઉં. તેમણે લખેલ શબ્દ એમ કંદનકર એમ. એ. ને જે. એ. પુ. ૫, પૃ. ૧૪૪થી જાહેર કરે છે કે, ભદ્રબાહુ સ્વામીની ઉંચાઈ પાંચ કે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
