________________
૩૪૪ ]
ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નના ખુલાસાએ
[ પ્રાચીન
•U
દેશ કહી શકાય.” ઉપરના કથનનું સ્પષ્ટીકરણ કરતાં his master Brihadrath the Mauryas ફૂટનોટમાં જણાવ્યું છે કે, “ આર્યાવર્તના ભિન્ન ભિન્ન અને તેને પિતાનું લશ્કર દેખાડવાનું નિમિત્ત દર્શાવી વિભાગની દૃષ્ટિથી આ સંબોધન આપી શકાય-ઇતર અનાર્ય પુષ્યમિત્રે પોતાના સ્વામી મૈર્યવંશી બ્રહારથ પ્રદેશની સંસ્કૃતિની સાથે સરખામણીમાં આ (આર્ય) રાજાને મારી નાંખ્યો. આ બાબત જ. બે. . રે. અંબેધન વાપરી શકાય છે.” વળી આ મારા કથનની એ. સ. ૧૯૨૮માં પૃ. ૪૫ ઉપર જણાવાયું છે કે પુષ્ટિ માટે જણાવવાનું કે જૈનશાસ્ત્રમાં (પ્રજ્ઞાપના તેણે પોતાના રાજાને મારી નાંખ્યો હતો તેથી જ સત્રમાં) કહેલ છે કે “જેઓ યધર્મથી દર ગયા છે નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં ૧૯૮૬માં છપાયેલી હર્ષચરિત્રમાં અને જેમણે ઉપાદેય ધર્મ પ્રાપ્ત કર્યો છે તેને આર્ય અનાર્ય કહ્યો છે. ] કહેવામાં આવે છે.” એ જ પ્રમાણે સૂત્રકતાંગ અને આચારાંગસૂત્રમાં પણ જણાવાયું છે કે “જેઓ “અશોકના શિલાલેખ ઉપર દૃષ્ટિપાત” નામની સર્વહેય-ત્યાજ્ય ધર્મથી દૂર ગયા છે તે આયે, જે પુસ્તિકા ૬૬ પૃષ્ઠની તેઓશ્રીએ બહાર પાડી છે અને તેનાથી વિપરીત તે અનાર્ય ''; એટલું જ તેને અંગે હવે ખુલાસા આપું છું. તેમાં સમ્રાટ પ્રિયનહીં પણ એક જ પ્રદેશની સંસ્કૃતિમાં ભિન્નતા દર્શિનના શિલાલેખને આશ્રયીને જ વિવરણ છે. અશોકને પડતી હોવાથી સંસ્કૃત થયેલ ભાગને આર્ય અને અને પ્રિયદર્શિનને ભિન્ન ભિન્ન વ્યક્તિ તરીકે હું માની અસંસ્કૃતને અનાર્યની ગણત્રીમાં લેવાય છે. કેકય રહ્યો છું; જેથી તે શિલાલેખ અશોકના બાહધર્મને દેશને અડધો ભાગ આ પ્રમાણે આર્ય અને અડધે સ્પર્શવા કરતાં પ્રિયદર્શિનના જૈનધર્મને સ્વધારે સ્પર્શતા અનાર્ય ગણાય છે જે આર્યાવર્તના ૨પા દેશ કહેવાયા છે એમ પુરવાર કરવું રહે છે. આ હકીકત પ્રિયદર્શિનના છે તેમાંને અડધે દેશ જે આર્ય ગણવાયો છે સમયનું તેમજ તેના સમગ્ર જીવનનું જ્યારે યથાસ્થિત તેનું રહસ્ય પણ આ પ્રમાણે જાણી લેવું. આ આપણને જ્ઞાન મળશે ત્યારે આપોઆપ સ્પષ્ટ ઉપરથી સમજાશે કે, આર્ય-અનાર્ય શબ્દને, કઈ જશે. અત્યારે તે એટલું જ કહી શકાશે કે, તેમણે સ્થાન, કુળ, જાતિ, વંશ કે તેવા પ્રકારના વિભાગ અશોકના શિલાલેખ માનીને બૌદ્ધધર્મી લેખવ્યા છે સાથે સંબંધ નથી. કેવળ સંસ્કૃતિને લઈને જ તે અને તેને અનુલક્ષીને જ દલીલ કરી છે. એટલે ભેદ પાડવામાં આવ્યા હતા. આ વ્યાખ્યા પ્રમાણે દેખીતું જ છે કે તેમની અને મારી માન્યતાને એકપશ્ચિમ ગાંધાર દેશ કે જે પાણિનિની જન્મભૂમિ બીજાને મેળ નહીં જ ખાય. વળી તેમણે પોતાની હતી-અથવા સમ્રાટ પુલુસાકીના રાજ્યના જે ભાગ દલીલોના સમર્થનમાં આ શિલાલેખમાં આવતી
બેજને નામે ઓળખાતું હતું–તેને મેં અનાયદેશમાં વસ્તુના જ હવાલા ઠેકઠેકાણે આપ્યા છે. એટલે પણ લેખ છે.
સ્વાભાવિક છે કે મૂળ પાયો જ્યાં શિલાલેખને શંકામય [નીચેના અવતરણોમાં વિદ્વાનોએ પુષ્યમિત્ર બનાવી દેવાયો, ત્યાં તેના આધાર લઈને ચર્ચા કરવી શંગને અનાર્ય કહ્યો છે તેનો ખુલાસે આચાર્યજી તે નકામી જ ગણાય. આવા બે ત્રણ કારણે ને લઇને મહારાજ શું કરશે ? બાણ કવિના કથનના આધારે પ્રિયદર્શિનને અંગે સ્વતંત્ર પુસ્તક જ્યાં સુધી નજર પુરાણની હકીકતને સમર્થન મળે છે એમ જણાવી આગળ ન ધરાય અને તેમાંની સર્વ હકીકતનું તેલન મિ. વિન્સેટ સ્મિથે જણાવે છે કે (E. H. I. 3rd ન કરાય, ત્યાં સુધી ખામોશ ધર્યા સિવાય ઉપાય edi. pp. 198, f. p. 1)-and reviewing રહેતો નથી. માટે હાલ તે એટલી જ વિનંતિ કે તેવું the whole army under the pretext of પુસ્તક હું તૈયાર કરી રહ્યો છું. તે બહાર પડે ત્યાં Showing him his forces, the base born સુધી રાહ જોવી. છતાં એક બે પ્રશ્ન એ છે કે anarya general Pusyamitra crushed જેનો પરિચય-ખુલાસઅત્રે કરાવો રહે છે. (૧)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
