________________
૩૪૨ ] ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નોના ખુલાસાએ
[ પ્રાચીન હતા જ. જે હકીકત તેણેજ ઉભા કરાવેલ અનેક ઉભો કરી રખા હેય. (૧) એકતે એમને એમ સ્તંભોથી તથા સારનાથ પીલરથી સાબિત થઈ જાય ઉભો રાખીને પણ ઘડાય અને (૨) તેને જમીન ઉપર છે. વળી તેના સમયે મનુષ્યની જે સામાન્ય ઉંચાઈ હતી પાડીને પ્રથમ ઘડી લેવાય અને પછી ઉભો કરાય. તે દર્શાવવા માટે જીવંત કદની (Life-size) આકૃતિ બીજી સ્થિતિ સંભવિત નથી કેમકે જમીન ઉપર ઊભી કરાવી છે. આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે આચાર્યજી લાંબા પાડેલ પત્થર ઉપર સુરેખ ઘડતર કરવું મુશ્કેલ મહારાજે જેમ મંતવ્ય રજુ કર્યું છે તેમ, પાંચ છ હાથની છે; જો કે તે મુશ્કેલી પણ બહુ ભારે ન હોવાથી અને ઉંચાઈ તે કાળે મનુષ્યની હતી જ. જેના પુરાવામાં કારિગર કુશળ હોવાથી પાર તો ઉતારી શકાય. પરંતુ કહેવાનું કે ભગવાન મહાવીરની કાયા, સાતહાથ હોવાનું તેવડા મોટા પત્થરને પાછો ઉભા કરવા જેટલું કૌશલ્ય જૈન શાસ્ત્રમાં પ્રસિદ્ધ છે. શ્રી મહાવીર અને ભદ્રબાહુ કે કળા કયાંથી લાવવી? તેના કરતાં તો પત્થર ઉભે સ્વામી વચ્ચેનું અંતર ૧૫૦ વર્ષનું છે એટલે બનેની રાખીને ઘડી કાઢવો તેજ વિશેષ સુગમ કહેવાય; ભલે ઊંચાઈ લગભગ એકજ સરખી હોય અથવા બહુ જરા ખર્ચ વધારે પડે પરંતુ તેને ઉપાય તે સહેલ બહુ તે ભદ્રબાહુની ઊંચાઈ સહેજ નાની હોય. એટલે છે. એટલે આ બીજી સ્થિતિમાં સમાયેલી સર્વ સાબિત થઈ ગયું કહેવાશે કે તે સ્તંભલેખ ઈ. બધી મુશ્કેલીઓનો વિચાર કરતાં, પ્રથમ સ્થિતિ પ્રમાણે જકતિઓ, જેમ પ્રિયદર્શિનની છે તેમ આ કચડકાય પત્થરને ઉભો રાખીને જ-કામ કરાયું હોવાનું માનવું મૂર્તિઓ પણ તેની જ બનાવટની છે. તેમ મનુષ્યની રહે છે. પછી સવાલ એ રહે છે કે જો પ્રિયદર્શિને કાયા પણ તે સમયે લગભગ પાંચ છ હાથની હતી. તે પત્થર ઘડાવ્યું હતું, તે પિતાની જ હૈયાતિમાં કાં તેમજ જે સ્થાને આ મુર્તિ ઉભી કરવામાં આવી છે તેની પ્રતિષ્ઠા ન કરાવી ? અથવા તે એમને એમ ઉભી તેને આખાયે ઇતિહાસ શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી સાથે રખાઈ હતી તે તેવડી મોટી મૂર્તિ, લગભગ હજાર સંકળાયેલ હોવાથી તે મૂર્તિ પણ તેમની જ છે. ઉપરાંત બારસો વર્ષ સુધી કાં કોઈની નજરે પડ્યા વિના જ રહી પ્રિયદર્શને જેમ પોતાનાં સગાંવહાલાંનાં મયુસ્થાને ગઈ ? તે પછી ઠેઠ ઈ. સ. ની દસમી સદીમાં ચામુંડહિંદ ભરમાં નાના ખડકેલે (માઈનોર રોક એડી. રાયે તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ઉત્તર એ છે કે, પ્રિયદર્શિને કટસ) ઉભા કરાવ્યા હોવાનું આપણે સાબિત કરી અન્ય પ્રદેશમાં પ્રચંડકાયી મૂર્તિઓ અને સ્તંભલેખે ગયા છીએ (જીઓ પુ. ૨ માં તેનું વૃત્તાંત) તેમ આ ઉભાં કરાવીને એમને એમ ભવિષ્યની ઓલાદ માટે શ્રવણ બેલગોલ તીર્યના ચંદ્રગિરિ પહાડ ઉપર પિતાની જેમ મૂકી રાખ્યા છે, તેમ આ મૂર્તિને પણ રાખી પ્રપિતામહ ચંદ્રગુપ્તનું તથા તેમના ગુરૂવર્ય શ્રીભદ્રબાહુ મૂકી હશે અને પ્રતિષ્ઠા કરાવવાની ઉપયોગિતા નહીં સ્વામીનું સ્વર્ગગમન થયેલ હોવાથી સમ્રાટ પ્રિયદર્શિને લાગી હોય; કદાચ કરાવી હેય, છતાં જેમ તેના તેવાજ ખડકલે (સિદ્ધાગિરિ-બ્રહ્મગિરિના) ઉભા જીવનના કેટલાય બનાવ અણનાંખ્યા રહી ગયા છે કરાવ્યાનું સમજવું. એટલે આડકતરી રીતે અને તેમ આ વિશે પણ બન્યું હોય. ગમે તે સંજોગો અરસ્પરસના પુરાવાથી સાબિત થઈ ગયું કહેવાશે કે પ્રતિષ્ઠાને અંગે બનવા પામ્યા હોય, પરંતુ બારસે. ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યે દીક્ષા લઇને આ પહાડ ઉપર પિતાના વર્ષ સુધી તે મૂર્તિ અદશ્ય કેમ રહેવા પામી તેજ ગુરુમહારાજ સાથે શેષ જીવન ગાળ્યું હતું. તાજુબી ભર્યું છે. ખુલાસો એ હોઈ શકે કે પ્રિયદર્શિન
આવડી મોટી મૂર્તિ શી રીતે પર્વત ઉપર ગઠ- પછીના કઈક સમયે ધર્મક્રાંતિ થતાં, જુલ્મગારના હાથે વવામાં આવી તે પ્રશ્નને ખુલાસે ચેકસપણે આપવો તે મૂર્તિની અનુપમ કળા અને ઘડતરનો વિનાશ થતો. જરા કઠિન તો છે જ, છતાં સંભવ છે કે, અન્ય અટકાવવા જૈનધર્માવલંબીઓએ તેની આસપાસ. ખડકલેખની પ્રાપ્તિના સ્થાનની પેઠે મળે અત્ર મોટો માટી, મટેડ કે પત્થરો નાંખીને એક મોટા ટેકરા ઊચો પહાડ જ હશે. પછી તેને ઘડી કરીને બે પ્રકારે જેવો દેખાવ કરી દીધું હોય. આ સ્થિતિમાં તે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
