________________
! પ્રાચીન
૩૧૮ ]
ઉકેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નોના ખુલાસાએ ખારવેલ” શિર્ષક નીચે પોતાના વિચાર લગભગ પા હકીકત પણ તેમાં વર્ણવી છે. એટલે પછી તેને તે કોલમ ભરીને દર્શાવ્યા છે. તેમના મુખ્ય શબ્દો આ શું, પણ તેના પુત્રને કે કઈ વંશજને હું જેનધમ પ્રમાણે છે –
ઠરાવવાનો પ્રયત્ન કરું તે તો, સસલાને શિંગડા હોવાનું “ડે. સાહેબે “પ્રાચીન ભારતવર્ષ'માંના સત્તાધીશ જણાવ્યા જેવું જ લેખાય. છતાંય એક વસ્તુ યાદ રા , પૃ. ૧૦૫ ૧૭૦, ૩૨૪ માં વેદધર્માવલંબી આવે છે, ને સંભવ છે કે તેને અનુલક્ષીને તેમણે બ્રાહ્મણ રાજા પુષ્યમિત્રને બારબાર હાથીગુંફાની “નંદવંશમાંને આઠમો નંદ ” એવા શબ્દો લખ્યા શિલાલેખને સહારો લઈ જૈનધમાં ક્ષત્રિય રાજા હોય. હકીકત એમ છે કે, હાથીગુંફાના લેખમાં નંદ વંશમાંને આઠમે નંદ' બનાવી દીધો છે. જે કલિગપતિ ચક્રવતી ખારવેલે મગધપતિ બૃહસ્પતિ સાહિત્યમાં સત્યથી વેગળું છે.”
મિત્રને તથા આંધ્રપતિ શ્રીમુખ શાતકરણિને હરાવ્યાને આ શબ્દો કેવા યથાર્થ છે તેની હકીકત તપાસીએ. ઉલ્લેખ છે. પરંતુ આ બૃહસ્પતિમિત્ર કેણુ તેની તેમણે સત્તાધીશ રાજ્યને નિર્દેશ કરેલ છે તેનું માહિતી વિદ્વાનોને મળતી ન હોવાથી, બૃહસ્પતિનું વર્ણન “પ્રાચીન ભારતવર્ષ” પુસ્તક ૧ લામાં મેં પર્યાયવાચી નામ પુષ્ય થઈ શકે છે, માટે આપ્યું છે. તે પુસ્તકના પૃ ૧૦૫, ૧૭૦ અને ૩૨૪ બહસ્પતિમિત્ર અને પુષ્યમિત્ર એક જ વ્યકિત છે માંથી એક ઉપર આ વિષયનું આલેખન જ નથી એમ ઠરાવી દીધું છે. તથા પુષ્યમિત્રને સમય કરાયું. ત્યાં તે અન્ય વિષયને અધિકાર વર્ણવા પૂ. ૧૮૮ લગભગનો હોવાથી ખારવેલ અને શ્રીમુખને છે. એટલે તેમણે ટકેલ શબ્દોની ગોત કરવી તે સમય પણ તે જ પ્રમાણે માની લીધા છે. પરંતુ બહનિરર્થક ગણાય. છતાં તેમના લેખની મિતિ તા. સ્મૃતિમિત્ર, તે મગધ સામ્રાજ્ય ઉપર અધિકાર ભોગવી ૧૩-૨-૩૮ ની હોવાથી, તે મુદત સુધીમાં પ્રાચીન રહેલ નંદવંશી નવ નંદ રાજાઓમાંને આઠમ નંદ હતો; ભારતવર્ષની મારી ગુજરાતી શ્રેણીના ભાગ ૨-૩ ને તેને રાજકાળ ઈ. સ. પૂ. ૪૧૫ થી ૪૧૨નો, તેને અને અંગ્રેજી શ્રેણી (Ancient India) નો હરાવનાર ખારવેલો સમય ઈ. સ. પૂ. ૪ર પ્રથમ ભાગ બહાર પડી ગયા હતા. તેમાંના કેઈમાંથી ૩૯૩ ને, અને તેના સમકાલીન આંધ્રુવંશના સ્થાપક કદાચ ઉતારે લેવાયો હોય તે ગણત્રીએ મજકુર શ્રીમુખને ઈ. સ. ૪૭ થી ૪૧૪નો છે એમ તે ત્રણે પુસ્તક પણ જઈ વાળ્યાં; તે તે તે પૃએ પ્રત્યેકનાં જીવનવૃત્તાંત લખતી વખતે અનેક પૂરાવાઓ તેમાં પણ અન્ય વિષયે જ સમજાવેલ દેખાયા. એટલે અને પ્રમાણો આપી મેં સાબિત કર્યું છે. મતલબ મૂળ શબ્દ મેં ક્યા લખેલ છે અને તેમની ટીકા કે મારા મંતવ્ય પ્રમાણે ખારવેલ, શ્રીમુખ અને કેટલી વાજબી છે તે તપાસવાનો મારો હેતુ અફળ આઠમ નંદ ઉર્ફે બહસ્પતિમિત્ર એ ત્રણે જણે થયો. પરંતુ તેમણે ટાંકેલ શબ્દને ભાવાર્થ તે સ્પષ્ટ સમકાલીન હતા જ, પરંતુ પુષ્યમિત્ર તે તેમના પછી છે એટલે તે ઉપર મારે ખુલાસો રજુ કરી શકીશ, લગભગ અઢી વર્ષ થયા છે. આ ચાર વ્યકિતઓ
વેદધર્માવલંબી બ્રાહ્મણ રાજા પુષ્યમિત્રને મેં માની, પ્રથમની ત્રણ જૈનધર્મો છે જ્યારે પુષ્યમિત્ર કદાપી જૈનધમ કહ્યો નથી; એટલું જ નહિ પણ વૈદિકધમ છે. એટલે જ બહસ્પતિમિત્ર ઉફે આઠમા તે કિંચિત પ્રયાસ પણ કર્યો નથી. ઉલટું પુષ્યમિત્ર નદને મેં જેનધર્મી કહ્યો છે અને બહસ્પતિમિત્ર શુંગવંશી ગણાતો હોવાથી તેને એકલાને નહિં, પણ તથા પુષ્યમિત્રને ભિન્ન ભિન્ન માન્યા છે. છતાં તેમની તેના આખાયે શુંગવંશને ચુસ્ત વૈદકમતાનુયાયી મેં પિતાની માન્યતાની પેઠે હું પણ પુષ્યમિત્રને લેખ છે. તેમનો આખાયે ઈતિહાસ પૃ. ૩ માં બહસ્પતિમિત્ર જે લેખું છું તેવી ક૯૫ના ૫. શર્માજીએ
અપાયેલ છે. વળી તેણે તથા તેના પુત્ર અગ્નિમિત્રે ઘડી કાઢી છે તથા પિતાના ત્રાજવે બીજાની માન્યતાને પિડિત પતંજલિના નેતૃત્વ નીચે અશ્વમેધ યજ્ઞો કર્યાની ન્યાય ઉપર પ્રમાણે તેળી કાઢો દેખાય છે, કોણ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
