________________
પ્રબુદ્ધજીવન
તા. ૧૬-૪-૯૮
કરનારી વ્યક્તિએ પાદરીને જોયા નથી હોતા. આમ કોણે કોની પાસે જેઓ ત્યાગી છે, નિસ્પૃહ છે તેઓ તો બધી વાત હૃદયમાં રાખી એકરાર કર્યો તેની ખબર નથી પડતી. (એકબીજાને જોઇ-જાણી શકે શકે છે. પોતાના હૃદયમાં બીજાની ખાનગી વાત છે એવો અણસાર એ રીતે પણ એકરાર થાય છે.) આવી એકરાર કરવાની પ્રથામાં પણ તેઓ બીજા આગળ આવવા દેતા નથી. સાધુને કોઇની ખાનગી પણ એકરાર સાંભળનાર પાદરી કાચી ઉંમરનો ન હોવો જોઇએ, તે વાત બીજાને કહી દેવાનું પ્રયોજન જ ન હોવું જોઇએ. વસ્તુતઃ જે એકરાર કરનાર પાપી સ્ત્રી-પુરુષનો તન, મન, ધનથી ગેરલાભ સાધક છે તેનું તો એ દિશામાં લક્ષ્ય જ હોતું નથી. એક દષ્ટિએ ઊઠાવનાર ન હોવો જોઇએ, એકરારની વાતને છતી કરી દે એવો જોઈએ તો બીજાની ગુપ્ત વાતને પોતાની પાસે જીવનના અંત સુધી ક્ષુલ્લક મનનો કે અભિમાની તે ન હોવો જોઇએ, પાપીને અકારણ ગુપ્તપણે સાચવી રાખવી એ પણ ઘણી કઠિન સાધના છે. કેટલાક વધારે પડતી સજા કરનાર ન હોવો જોઇએ, પાપીને માનસિક રીતે તો પ્રાણ જાય પણ વાત જવા ન દે એવી કોટિના હોય છે. સાચા ત્રાસ આપનાર કે ગુલામ બનાવી દેનૉર ન હોવો જોઈએ - વગેરે સાધકો તો એથી પણ ઘણા આગળના તબક્કાની સાધના કરવાવાળા બાબતો વિશે બહુ જ ચીવટ રાખવામાં આવે છે. રોજે રોજ કેટલાયે હોય છે. પોતાની પાસે કોઇની ગુપ્ત વાત છે એટલી સભાનતા પણ માણસોનાં પાપોનો એકરાર સાંભળનાર પાદરીના મુખમાંથી ક્યારેય તેમને રહેતી નથી. કોઈ પ્રસંગે ખાસ એ વાત કરવાની આવશ્યકતા ક્યાંય એક શબ્દ પણ નીકળતો નથી કે પોતાને ઘણાંનાં પાપોની ઊભી ન થાય તો એ વાત એમના જીવનમાં વિસ્મરણ જેવી બની ખબર છે એવી સભાનતાનો ભાસ એમના ચહેરા પર આવતો નથી. જાય છે. તેઓની પાસે ઘણાંની ઘણી નબળી વાતો ગુપ્તપણે આવતી આ જ એમની મહત્તા છે.
રહેતી હોય છે તો પણ તેઓ તો સંસારની વિષમતા વિશે અને સંતની સંતપણાની કસોટી આવી ગુપ્ત વાતોના પ્રગટીકરણ જીવોનાં શુભાશુભ કર્મોના ઉદય વિશે, સાક્ષીભાવે ચિંતન કરતા વખતે થતી હોય છે. ગમે તેવી વિપરીત પરિસ્થિતિમાં પણ સંત હોય છે. જેઓ જ્ઞાતાદાની દશા સુધી પહોંચે છે તેમને માટે આવું મહાત્માઓ બીજાની પ્રચ્છન્ન વાત કોઈને કહેતા નથી. સમાજમાં ભાવચિંતન સહજ અને સાધનામય બની જાય છે.
જ્યારે કોઈક વ્યક્તિ પોતાની ટીકાનિંદા કરવાનું ચાલુ કરે છે ત્યારે જેઓ સરળ છે, નિસ્પૃહ છે, નિરભિમાની છે, સ્વસ્થ છે, માણસને એની વર્ષોથી સાચવેલી ગુપ્ત વાત પ્રગટ કરીને એને સીધો સત્યનિષ્ઠ છે, ઉચ્ચત્તમ આધ્યાત્મિક ધ્યેયને વરેલા છે, તેઓને કરી દેવાનું મન થાય છે. પોતાને કોઈ આર્થિક નુકસાન થયું હોય, પોતાના જીવનમાં કશું છુપાવવા જેવું હોતું નથી. જેમને કશું છુપાવવાનું બીજા દ્વારા અપકીર્તિ થતી હોય, ખોટા આક્ષેપો પોતાના પર થતા નથી હોતું તેઓ નિર્ભય હોય છે. જેઓ બીજાની અનેક ખાનગી હોય, જાતજાતની ધમકીઓ મળતી હોય ત્યારે વેર લેવાના ભાવથી, વાતો જાણવા છતાં નિર્લોભી છે, નિરાકાંક્ષી છે, ક્ષમાશીલ છે, બીજાને પરાજિત અને શાન્ત કરી દેવાના આશયથી એની મોટી હિતેચ્છુ છે, સંસારના સ્વરૂપનું ચિંતનમનન કરવાવાળા છે તેઓને ગુપ્ત વાત પ્રકાશિત કરી દેવાની લાલચ માણસ રોકી શકતો નથી. બીજાની ગુહ્ય વાત પ્રકાશિત કરવાનું કોઈ પ્રયોજન હોતું નથી. એમ કરવાથી પરિસ્થિતિ તરત જ પોતાને અનુકળ થઇ જવાની બીજાની ગુહ્ય વાતોને પોતાના પેટમાં આજીવન સમાવી દઈને સંભાવના હોય છે. પરંતુ એવે વખતે જ માણસના સત્ત્વની કસોટી સંત બનવું એ સરળ કાર્ય નથી. થાય છે.
T રમણલાલ ચી. શાહ
સ્વ. વસનજી લખમશી શાહ
| રમણલાલ ચી. શાહ મારા મિત્ર અને જૈન સમાજના એક આગેવાન તથા સંનિષ્ઠ ત્યારપછી અમારો પરિચય થયો હતો. તેઓ પર્યુષણ વ્યાખ્યાન- માળામાં કાર્યકર શ્રી વસનજી લખમશી શાહનું ૬૯ વર્ષની વયે તા. ૧૨મી આવતા. અનેક જાહેર કાર્યક્રમોમાં તેઓ ઉપસ્થિત હોય, એ રીતે એમને ફેબ્રુઆરી ૧૯૯૮ના રોજ મુંબઈમાં અવસાન થયું.
વારંવાર મળવાનું થતું. તેમના સરળ, નિખાલસ અને મળતાવડા શ્રી વનસજીભાઇ છેલ્લા કેટલાક વખતથી કિડનીના રોગથી પીડાતા સ્વભાવનો આ રીતે સરસ પરિચય થયો હતો અને ઉત્તરોત્તર એ હતા. અઠવાડિયામાં ત્રણ વખત ડાયાલિસિસ માટે હોસ્પિટલમાં જતા વિકસતો ગયો હતો. હતા. ત્યાર પછી દાક્તરોએ સલાહ આપી કે કિડની ટ્રાન્સપ્લાન્ટ અમારી મૈત્રી વધુ ગાઢ થતી ગઇ ૧૯૮૦ના ગાળામાં. ઈ.સ. કરાવવી. એમનાં ધર્મપત્ની શ્રી કાન્તાબહેનની કિડની યોગ્ય જણાઈ. ૧૯૮૩માં પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા પૂર્ણ થઈ ત્યાર પછી વસનજીભાઈ તે ટ્રાન્સપ્લાન્ટ થઇ. થોડા મહિના સારું રહ્યું, પણ પછી તબિયત બગડતી એક દિવસ ઘરે આવી પહોંચ્યા. તેમણે કહ્યું કે “તમે શ્રી મહાવીર જૈન ગઈ અને હોસ્પિટલમાં દાખલ થયા. દિવસે દિવસે શરીર ઘસાતું ગયું વિદ્યાલય તરફથી જૈન સાહિત્ય સમારોહ યોજો છો. તે હવે અમારા અને એમ કરતાં છેવટે એમના જીવનનો દીપ બુઝાઈ ગયો. કચ્છમાં યોજવા માટે નિમંત્રણ આપવા આવ્યો છું.’ એમની દરખાસ્તથી . ૧૯૯૭નું વર્ષ વસનજીભાઈ માટે બહુ ભારે રહ્યું. વારંવાર મને હર્ષ થયો. અચલગચ્છ તરફથી અને પોતાના તરફથી બધો જ હોસ્પિટલમાં ડાયાલિસિસ, ઓપરેશન, સારવાર માટે જવાનું રહ્યા કર્યું. ખર્ચ આપવાની તત્પરતા એમણે બતાવી. વધુમાં વધુ લેખકોને નિમંત્રણ
દરમિયાન એમનાં માતુશ્રી રતનબાઇનું અવસાન થયું. તદુપરાંત આપવા અને રાજસ્થાન તથા ઉત્તર પ્રદેશમાંથી પણ લેખકોને બોલાવવા ' 'જમાઈનું પણ ઘણા દિવસ બેભાન રહ્યા પછી અવસાન થયું. જમાઇના એમણે સૂચન કર્યું. પરંતુ એટલે દૂરથી આવતા લેખકોને ભાડુંભર્યું - તે અવસાનના સમાચાર વસનજીભાઇને આઘાત ન લાગે એ માટે આપતાં બજેટ કેટલું બધું વધી જાય ! પણ એમની ભાવના ઘણી ઊંચી '', આપવામાં આવ્યા ન હતા. તો પણ એમની લાંબા સમય સુધીની હતી. વળી એમણે કહ્યું કે આટલે દૂર દૂરથી લોકો કચ્છ આવતા હોય " બેભાન અવસ્થાને કારણે તેઓ ચિંતિત હતા.
અને કચ્છમાં તીર્થોની યાત્રા કર્યા વગર જાય તે કેમ ગમે? પોતાના , ', ' વસનજીભાઇના કટુંબ સાથે મારો પરિચય તો ઠેઠ ૧૯૫૫ના તરફથી ભદ્રેશ્વર અને પંચતીર્થીની યાત્રા પણ ગોઠવાઇ. (બોંતેર જિનાલય • ગાળામાં થયો હતો, કારણ કે એમનાં નાનાં બહેન શ્રી સુશીલાબહેન માટે ત્યારે જમીન લેવાઈ ગઈ હતી, એ સ્થળની પણ મુલાકાત ગોઠવાઈ તથા ભાઈ શ્રી મૂળચંદભાઇ ઝેવિયર્સ કોલેજમાં મારા વિદ્યાર્થી હતાં. હતી.) આમ, કચ૭માં માંડવી ખાતે યોજાયેલો જૈન સાહિત્ય સમારોહ, ત્યારે તેઓ ઘાટકોપરમાં રહેતાં. પરંતુ એ સંબંધ અધ્યાપક અને વિદ્યાર્થીને સર્વ સમારોહમાં સૌથી વધુ યાદગાર બની ગયો હતો. શ્રોતાઓની અને હોય તેવો ઔપચારિક હતો. વસનજીભાઇ સાથે ત્યારે મારો પરિચય સાધુસાધ્વીઓની સંખ્યા પણ ઘણી જ મોટી હતી. સમારોહમાં નિબંધો નહિ. એ થયો ૧૯૭૫ના ગાળામાં.'
સારી સંખ્યામાં વંચાયા. ભોજન, ઉતારો વગેરેની વ્યવસ્થા પણ સુંદર વનજીભાઈએ માતાપિતા અને ભાઇઓની સંમતિથી પારિવારિક હતી. કચ્છમાં ફરવામાં ગામેગામ વાજતેગાજતે મોટું સામૈયું થતું. વ્યવસાય છોડી જાહેર જીવનમાં, સેવાકાર્યના ક્ષેત્રમાં ઝંપલાવ્યું. સ્થાનિક આગેવાનો બધા હાજર રહેતા. સભાઓ થતી. પ્રાસંગિક
