________________
તા. ૧૬-૧૦-૯૮ પ્રબુદ્ધજીવન
1 ૫. પ્રદેશપિંડને જણાવે છે તે તારું નામકરણ કરનાર હું છું, કેમકે તારી રાગાદિ ભાવોએ કરીને તે આત્મપ્રદેશે ચોંટી જઈ શકે છે અને કર્મરૂપે તારાપણાની ઓળખ મારા (ગુણ) વડેછે. તો ઉત્તરમાં વળી દ્રવ્ય પરિણમી શકે છે. પણ ગુણને જણાવે છે કે તને (ગુણને) સ્થાન મેં (દ્રવ્ય) મારામાં
તને ગુણન) સ્થાન મે દ્રિવ્ય) મારામાં સૂક્ષ્મ સૂક્ષ્મ પુદ્ગલનું ઉદાહરણ છે “એક પુદ્ગલ પરમાણુ' જે આપ્યું છે. તને ગુણને) આધાર મેં (દ્રવ્ય) આપ્યો છે. જોવું, જાણવું, દેખી શકાતો નથી, સ્પર્શી શકાતો નથી એટલે પકડી શકાતો નથી. વેદવું. ચેતવું એ જ્ઞાનધર્મ છે, એ આત્મધર્મ છે. આગ લાગતાં જીવે ઇન્દ્રિયોથી અનુભવી શકાતો નથી અને એક પુદ્ગલ પરમાણુ ભાગંભાગી, દોડાદોડી કરશે અને બચવાના સર્વ પ્રયત્નો કરશે. સ્વતંત્રપણે અન્ય પદુગલ પરમાણુ સાથે ભળ્યા વગર આત્મ પ્રદેશ ઘરનું રાચરચીલું કાંઇ દોડાદોડી કરવાનું નથી. દર્શન પણ જ્ઞાનમૂલક ચોંટી શકતો નથી. એક પુદગલ પરમાણને માત્ર કેવળજ્ઞાની ભગવંતો છે. મૂળમાં જ્ઞાન ન હોય તો દર્શન નહિ હોય. સાકર અને ફટકડી જ તેમના કેવળજ્ઞાનમાં જોઇ શકે છે અને જાણી શકે છે એટલે કે એ બે દ્રવ્યોને જોઈએ છીએ તે દર્શનનું કાર્ય છે. પરંતુ સાકરને સાકર કેવળીગમ છે. તરીકે તેની મીઠાશથી અને ફટકડીને ફટકડી તરીકે તેની તુરાશથી
- પુદગલ દ્રવ્ય ઉત્પાદ-વ્યય, સંયોગ-વિયોગ, સર્જન-વિસર્જન અને જાણવાનું અને જુદા પાડવાનું જે કાર્ય છે તે જ્ઞાનનું કાર્ય છે. આજ
સંકોચ-વિસ્તારના ગુણધર્મો ધરાવે છે. પુદ્ગલનો ઉત્પાદ થાય છે વાત આનંદઘનજી મહારાજશ્રીએ વાસુપૂજ્ય સ્વામિના સ્તવનમાં બે
અને વ્યય પણ થાય છે. દેહનો જન્મ થાય છે અને દેહનું મૃત્યુ પણ લીટીમાં કહી દીધી છે કે..
થાય છે, રાખ બની જાય છે કે પછી માટી, માટીમાં ભળી જાય છે. નિરાકાર અભેદ સંગ્રાહક, ભેદગ્રાહક સાકારો રે;
પુદ્ગલદ્રવ્યની બનેલ સાધન સામગ્રી, ભોગ્ય પદાર્થો આદિ આવી દર્શન જ્ઞાન દુભેદ ચેતના, વસ્તુગ્રહણ વ્યાપારો રે. મળે છે એટલે કે સંયોગ થાય છે અને એ સઘળું ચાલી પણ જાય
વાસુપૂજ્ય જિન ત્રિભુવન છે. અર્થાત ટળી જાય છે એટલે કે વિયોગ થાય છે. પુદગલદ્રવ્યનું પુદ્ગલ પરમાણુ સ્કંધમાં ભળે પણ છે અને સ્કંધથી છૂટો પણ સર્જન પણ થાય છે અને વિસર્જન પણ થાય છે. માંડવાનું મંડપારોપણ પડે છે. પુદ્ગલ પરમાણુ સ્કંધમાં ભળતાં તેના દેશ-પ્રદેશ- સ્કંધ પણ થાય છે અને માંડવાનું વિસર્જન-ઉત્થાપન પણ થાય છે. મૂર્તિનું એવાં વિભાગ પડે છે. તેમ પુગલ પરમાણુ જે સૂક્ષ્મ છે અને સર્જન પણ થાય છે અને વિસર્જન પણ થાય છે. ગણપતિ, દુગદિવી કેવળીભગવંતના કેવળજ્ઞાનનો વિષય છે, એ પરમાણુ સ્કંધમાં ભળતાં આદિનું સર્જન, સ્થાપન પણ થાય છે અને ઉત્થાપન, વિસર્જન પણ પૂલ બને છે. આમ સ્થૂલ અને સૂક્ષ્મ એ પુદ્ગલના ભેદ છે. જ્યારે થાય છે. એ જ પ્રમાણે પુદ્ગલદ્રવ્યનો સંકોચ વિસ્તાર પણ થાય છે. આત્મા એના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં શૂન્ય છે. પરંતુ વર્તમાનમાં આપણે કળી ખીલી ફૂલ પણ બને છે જે વળી કરમાય, ચીમળાઈ પણ જાય છબસ્થ સંસારી જીવો પુદ્ગલ સંયોગે સ્કૂલ અને સૂક્ષ્મ છીએ. કારણ છે. બાળક, કિશોર, યુવાન, પ્રૌઢ અને પછી વૃદ્ધ પણ થાય છે.
કે સંસારી જીવ કર્તા-ભોક્તા ભાવે પુદ્ગલના અર્થાત્ કર્મના બંધનથી શરીર વધી વધીને, ફૂલી જઇ, સોજા ચઢી જઇ સ્કૂલ, જાડું પણ - બંધાયો છે. જીવ પુદગલથી બંધાયો છે તેથી પુદ્ગલના બધાય થાય છે અને શોષાઈ જઈને, ગળી જઇને પાતળું પણ થઈ જાય છે.
ગુણધર્મો જીવને લાગુ પડે છે. જીવની કાયા પુદ્ગલથી બનેલી છે ફળ વધે છે, પાકે છે અને પાછું પડ્યું પડ્યું શોષાઈ પણ જાય છે. માટે જીવનું ઔદારિક કે વૈક્રિય શરીર સ્કૂલ છે જ્યારે તેજસ, કાર્મણ આમ પુદગલ પોતે પોતામાં અને પોતામાં પણ પરિવર્તનને પામે છે, અને આહારક શરીર સૂક્ષ્મ છે. ઔદારિક શરીરથી વૈક્રિય શરીર રૂપાંતર થયાં કરે છે અને પાછું પુદ્ગલ એક ક્ષેત્રથી બીજા ક્ષેત્રમાં સૂક્ષ્મ છે. વૈક્રિય શરીરથી આહારક શરીર, આહારક શરીરથી તેજસ પરિભ્રમણ, સ્થાનાંતર કર્યા કરે છે. રૂપરૂપાંતરતા, ક્ષેત્રક્ષેત્રાંતરતા શરીર અને તેજસ શરીરથી કાર્પણ શરીર ઉત્તરોત્તર વધુ સૂક્ષ્મ છે. એટલે કે પરિવર્તનશીલતા અને પરિભ્રમણશીલતા એ પુદ્ગલાસ્તિકાય - સ્થૂલ અને સૂક્ષ્મ એ જે પુદ્ગલના ભેદ છે તેના પાછા વિશેષે અર્થાત્ પુદ્ગલદ્રવ્યના ગુણ છે. અસ્થિરતા, અનિત્યતા, ચંચળતા, પેટભેદ પડે છેઃ (૧) સ્થૂલ-ચૂલ, (૨) સ્થૂલ, (૩) સ્કૂલ-સૂક્ષ્મ, ક્ષણિકતા, બહુરૂપીપણું, વિનાશિતા, વિચિત્રતાનું જ નામ છે (૪) સૂક્ષ્મ-સ્કૂલ, (૫) સૂક્ષ્મ અને (૬) સૂ-સૂક્ષ્મ.
પુગલદ્રવ્ય ! સ્કૂલ એવી સીગારેટનો ધૂમાડો થઇ સૂક્ષ્મ બની જાય છે સ્થૂલ સ્કૂલ પુદગલનું ઉદાહરણ છે “પથ્થર', કે જે દેખી શકાય છે તો સૂથમ એવા પુદ્ગલ પરમાણુ બાવા, જાળા, કચરારૂપે પરિણમતા છે, સ્પર્શી શકાય છે અને તે પથ્થરના બે ટૂકડા કરવામાં આવે તો આપણે બારી બારણા બંધ રાખવામાં આવેલા અવાવરુ ઘરમાં જોતા ફરી એક કરી શકાતા નથી.
આવ્યા છીએ. એ ક્યારે જમા થઈ જાય છે તેનો પત્તો જ લાગતો સ્થૂલ પુદગલનું ઉદાહરણ છે “પાણી' કે જે દેખી શકાય છે. નથી. સ્પર્શી શકાય છે પરંતુ તેના બે ભાગ પાડ્યા બાદ, એ બે ભાગ
છે .
ન જે સ્કૂલ છે તે સખત છે, કડક છે, કઠણ છે અને સૂક્ષ્મ છે તે
જ છે તે સ ભેગાં કરવામાં આવે તો ભેળાં થઈ શકે છે.
- મૃદુ છે, મુલાયમ છે, વ્યાપક છે એ આપણે ચિદાદિત્યાદિથી સ્થૂલ-સૂક્ષ્મ પુદ્ગલનું ઉદાહરણ છે “પડછાયો' જે દેખી તો
કેવળજ્ઞાનની સમજણના પ્રકરણમાં “ચિદાદર્શ' અંતર્ગત જોઈ ગયા શકાય છે પણ સ્પર્શી શકાતો નથી અને પથ્થર કે પાણીની જેમ ?
છીએ. ઉપાડી શકાતો નથી.
(૧) એક સમય (૨) એક પુદ્ગલ પરમાણુ અને (૩) ચૈતન્યમય સુક્ષ્મ-સ્થલ પદગલનું ઉદાહરણ છે. ભોગ્ય પદાર્થનો ભોગ જીવનું લણક મન એટલે કે ચિદશક્તિ એ ત્રણે ય તત્ત્વ ને સમજાય ભોગ-સ્વાદ એ સૂક્ષ્મ-સ્થૂલ છે જે અનુભવી-માણી શકાય છે- આસ્વાદી
તો સમસ્ત જગત-સચરાચર સમજાઈ જાય. સમસ્ત વિશ્વ આ ત્રણેય
તત્ત્વોનો વિસ્તાર છે. એકમાત્ર કેવળજ્ઞાની ભગવંતો જ આ ત્રણ શકાય છે પણ દેખી શકાતો નથી. ભોગ્ય પદાર્થ પોતે સ્કૂલ છે પણ એનો ભોગ સૂક્ષ્મ-સ્થૂલ પ્રકારનો છે. વેદી તો શકાય છે પણ એને
તત્ત્વને સમજી શકે છે. આકાર આપી શકાતો નથી. માત્ર ઇન્દ્રિયોથી જ તે પકડી શકાય આત્માનું દર્શન એ જ આત્માનું વેદન; આત્મ સાક્ષાત્કાર ! છે. એક વ્યક્તિનું વેદન, તે કર્મજનિત તો છે, પણ બીજી વ્યક્તિ ઉભય સમકાળ, યુગપદ છે. અભેદ છે. જ્યારે પુગલદ્રવ્ય બાબતમાં તે વ્યક્તિનું વેદન કરી શકતી નથી.
પ્રથમ પુદ્ગલપદાર્થનું દર્શન છે અને પછી જીવ તેનું વેદન કરે છે.
પુદ્ગલદર્શન ઈન્દ્રિયગ્રાહ્ય છે જે બધાંય કરી શકે છે. આત્મદર્શન સૂક્ષ્મ પુદગલનું ઉદાહરણ છે કર્મવર્ગણા', જે દેખી શકાતી નથી, પકડી શકાતી નથી. અનુભવી શકાતી નથી છતાં જીવાત્માના
ઇન્દ્રિયાતીત અર્થાતુ અતીન્દ્રિય છે. જે દર્શન કરે છે તે જ વેદન કરે છે. જેને આત્મદર્શન થયું છે તે બીજાને આત્મદર્શન કરાવી શકતો,
નર થયાં કરે છે અને
હિરક શરીરથી તે
તજસ શરીરથી કામણ ની
