________________
Licence to post without prepayment No. 37 વર્ષ: (૫૦) + ૯૦ અંક: ૧૧૦
૦ તા. ૧૬-૧૧-૯૮૦
Regd. No. MH/MBI-South / 54 / 98 ૦૦૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર૦૦૦
પ્રH& MCA
૦૦૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ઃ૫૦ વર્ષ૦૦૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૮૦૦૦૦
તંત્રી રમણલાલ ચી. શાહ
કચરો વીણનારા દિવાળીનું પર્વ આવે એટલે અગાઉથી ઘરોમાં, દુકાનોમાં આ વિશ્વમાં દરેકે દરેક વ્યક્તિને પોતાની ઇચ્છા પ્રમાણો, પોતાની સાફસૂફી ચાલે, રંગરોગાન થાય, સ્વચ્છ અને ઊજળા થઇને તે પર્વ શક્તિ અને પાત્રતા અનુસાર વ્યવસાય મળી રહે અને દરેકને એનાથી ઊજવવાનું ગમે. દિવાળીમાં કેટલી બધી જૂની વસ્તુઓ અને નકામો સંતોષ રહે એવું બનવાનું શક્ય નથી, કારણ કે તક કરતાં ઉમેદવારો કચરો ઘરમાંથી નીકળે. કેટલાકને કચરો કાઢવાનો આનંદ હોય છે, હંમેશાં વધુ રહેવાના અને ઈચ્છામાં વઘઘટ થતી રહેવાની. અસંખ્ય તો કેટલાકને કચરો મેળવ્યાનો આનંદ થાય છે. ઉભય પક્ષે પર્વોત્સવ લોકોને તો આજીવિકા મળી, બેકાર નથી બેસી રહેવું પડતું એટલી હોય છે. આપણાં કેટલાંક પર્વો સાથે કચરો (સ્કૂલ અને સૂક્ષ્મ) વાત પણ સંતોષ-સમાધાન કરાવનાર નીવડે છે. માણસનો રસનો કાઢવાની પ્રથા સંકળાયેલી છે એમાં કેટલું બધું દૂરંદેશીપણું રહેલું છે. વિષય એક હોય ને વ્યવસાયનું ક્ષેત્ર ભિન્ન હોય એવું અનેક લોકોની આવાં પર્વો ન હોય તો જીવન અસ્વચ્છ અને પ્રમાદી બની જાય છે બાબતમાં બનતું રહે છે. થોડાક ભાગ્યશાળી માણસોને પોતાનાં
કચરો એ મનુષ્ય જીવનનું સનાતન અંગ છે. મૃત્યુની ઘટના રસ-રુચિ, ઇચ્છા, પાત્રતા અનુસાર વ્યવસાય મળી રહે છે અને તમામ જીવોના શરીરને કચરામાં રૂપાંતરિત કરી નાખે છે. પદાર્થોને એનો એમને પરમ સંતોષ પણ હોય છે. નકામા બનાવી દેવાની શક્તિ વાયુ, જલ, તેજ અને અગ્નિ ધરાવે આર્થિક દષ્ટિએ પછાત દેશોમાં જ્યાં અનેક લોકોને નોકરી ધંધો છે. ધરતીકંપ, વાવાઝોડું, પૂર, આગ વગેરેનો ઉપદ્રવ થાય ત્યારે ન મળતાં, આજીવિકાનું સાધન પ્રાપ્ત ન થતાં બેરોજગાર બનીને તો કેટકેટલી વસ્તુ ભાંગી જાય છે, તૂટીફૂટી જાય છે. આવા મોટા બેસી રહેવું પડે છે, ભીખ માગવી પડે છે, ચોરી લૂંટફાટનો આશ્રય ઉપદ્રવો ન હોય તો પણ વસ્તુને જીર્ણ કરવાની તાકાત કાળમાં રહેલી લેવો પડે છે, આપઘાત કરવો પડે છે ત્યાં પરિસ્થિતિ બહ વિષય છે. જૂની વસ્તુનો નિકાલ અને નવી વસ્તુના ઉત્પાદનમાં વિપુલ હોય છે. માણસ સશક્ત હોય, કામ કરવા માટે ઉત્સુક હોય ને છતાં માનવશક્તિ સતત વપરાતી રહે છે.
રોજી ન મળતી હોય એ વખતનું નૈરાશ્ય તો જેણે અનુભવ્યું હોય જગતમાં સમાજવ્યવસ્થા અને અર્થવ્યવસ્થા હંમેશાં એવી તેને જ વધુ સમજાય. સુશિક્ષિત માણસોની આવા કપરા કાળની ત્રુટિવાળી રહેવાની કે જેથી એક માણસનો કેટલાક પ્રકારનો કચરો સંવેદના વધુ ઘેરી હોય છે. જ્યાં ગરીબી અને બેરોજગારીનું પ્રમાણ તે બીજાને માટે ઉપયોગની વસ્તુ બની રહે છે. જૂનાં કપડાં, જૂના વધુ હોય છે ત્યાં ગુનાખોરીનું પ્રમાણ પણ વધુ હોય છે. પેટનો ખાડો વાસણો, જનું રાચરચીલું, જનાં સાધનો, જની મોટરકાર, અરે જનાં પૂરો કરવા માટે ગમે તેવું હલકું, ગંદુ, જોખમભરેલું કામ માણસ વિમાનો સુદ્ધાં એકને કાઢી નાખ્યાનો આનંદ છે તો બીજાને તે સ્વીકારી લે છે અને પછી એનાથી ટેવાઈ જાય છે. મેળવ્યાનો આનંદ છે. ક્યારેક તેમાં નાણાંની લેવડદેવડ હોય છે. માણસ ઘરબાર વગરનો હોય, લાચાર હોય, ભૂખે મરતો હોય ક્યારેક નહિ.
તો એ આજીવિકા મેળવવા માટે કચરામાંથી પણ બીજા કોઈકને કામ ફેંકી દેવાયેલો કચરો ફેંદીને તેમાંથી પોતાને કામની વસ્તુ
લાગે એવી વસ્તુ શોધી કાઢે છે, એકઠી કરે છે અને એ વેચીને
નજીવી કમાણી કરી લે છે. બેસી રહેવું અને ભૂખે મરવું એના કરતાં * મેળવનારા પણ પછાત દેશોમાં ઘણા બધા માણસો જોવા મળશે.
એટલું કરીને પણ પેટ ભરવું એ સારું છે એમ તે સમજે છે. બીજાના એઠવાડમાંથી ખાનારા ભૂખ્યા ગરીબ માણસો પણ ઘરતી
દરેક દેશમાં દરેક વખતે કચરાને લગતા આવા જુદા જુદા te પર ઓછા નથી. રસ્તા પર રાખવામાં આવેલા કચરાના ડબ્બામાંથી દાણા વીણીને ખાનારા માણસો પણ ક્યાંક જોવા મળશે. સભ્ય
કામધંધા લોકો શોધી કાઢે છે. લશ્કરી તાલીમ કેન્દ્રોમાં તાલીમ લેતી
વખતે રાઇફલ કે મશીનગનના ફાયરિંગ પછી એ જગ્યાએ ફૂટેલાં સંસ્કૃતિને માટે કલંકરૂપ આવી ઘટનાઓ છે. એ નથી બનતી એવું
કારતૂસોના ઘાતુના ઝીણા ટુકડા વીણવા માટૅ આસપાસના ગરીબ નથી.
સ્ત્રીપુરુષો જાનના જોખમે પડાપડી કરતાં હોય. રોજેરોજ એકઠા ફેંકી દેવા લાયક કચરામાંથી વસ્તુઓ મેળવીને તેમાંથી કલાત્મક કરેલા ધાતુના ટુકડા પછી ભંગારવાળાને તેઓ વેચીને ગુજરાન વસ્તુઓ બનાવનારો વર્ગ પણ દુનિયામાં ઘણે સ્થળે છે, પણ તેનો ચલાવતા હોય. કોલસાથી ચાલતા રેલવેના એન્જિનોમાંથી પડેલી આશય નિરાળો છે. જૂની-પુરાણી ચીજ વસ્તુઓની લે-વેચનું ક્ષેત્ર કોલસાની ભૂકી કે રાખ વીણનારા પણ કેટલા બધા હોય છે. ઢોરોનું પણ અત્યંત વિશાળ છે. તેનો વિષય પણ મોટો છે. અહીં તો આપણે છાણ વીણી છાણાં થાપનારાં માણસો હજુ પણ વસે છે. ફેંકી દેવાયેલો કચરો વીણીને આજીવિકા રળનાર (Rag-Pickers) જૂના વખતમાં ધૂળધોયાનો ધંધો કરનારા માણસો ઘણા ગામોમાં વિશે થોડું વિચારીશું.
રહેતા. આજે પણ એવો વ્યવસાય કરનારા ક્યાંક ક્યાંક હોય છે.
