________________
તા. ૧૬-૧૧-૯૮ પ્રબુદ્ધજીવન
૧૧ એ માટે જુંભકદેવોએ તેમને સહાય કરી. વજૂસ્વામીનું વિમાન ત્યાંથી પડશે, કારણ કે હિંદુ રાજાનો અને નગરજનોનો મારા પ્રત્યે એવો ઊડ્યું. એ વિમાનની સાથે સાથે પોતપોતાના વિમાનમાં બેસીને ગીતો અનુરાગ છે કે તેઓ મારી પાસે જૈન સાધુપણાનો ત્યાગ કરાવશે.' ગાતા, વાદ્યો વગાડતા જૂભકદેવો પણ તેમની સાથે ચાલ્યા. તેઓ ગુર તોસલીપુત્રે એ વાત સ્વીકારી લીધી. બધા પુરી નગરી પહોંચ્યા. ફૂલો મળવાથી નગરના જૈનોએ પર્યુષણ આર્યરક્ષિતને દીક્ષા આપ્યા પછી ગુરુ તોસલીપુત્ર પોતાના શિષ્યો પર્વની ભવ્ય ઉજવણી કરી. દેવોએ પણ આ મહોત્સવમાં ભાગ સાથે તરત ત્યાંથી વિહાર કરી ગયા. દીક્ષા લઇને આર્યરક્ષિતે અધ્યયન લીધો. આ અસાધારણ ચમત્કારિક ભવ્ય ઘટનાથી પુરીના રાજા માટે એવો તો પુરુષાર્થ કર્યો કે અગિયારે અંગ તેમણે ગુરુ મહારાજ પ્રસન્ન થયા એટલું જ નહિ તેમણે જૈન ધર્મનો સ્વીકાર કર્યો. પાસે ભણી લીધાં. તેઓ ગીતાર્થ બન્યા. ગુરુ પાસે હવે દષ્ટિવાદ વજુસ્વામીના પ્રતાપે જૈન ધર્મના થયેલા મહિમાથી લોકો પણ બહુ નામનું બારણું અંગ ભણવાનું ચાલુ કર્યું. તેમની યોગ્યતા જોઈને આનંદિત થયા.
તોસલીપુત્ર બહુ પ્રસન્ન થયા. દષ્ટિવાદ અંગનું જેટલું જ્ઞાન પોતાને જૈન શાસનની પરંપરામાં વજૂસ્વામી છેલ્લા દસ પૂર્વધર ગણાય હતું તે તેમણે આર્યરલિતને આપ્યું. આર્યરહિતની યોગ્યતા અને છે. તેઓ પોતે કોઇ સુયોગ્ય પાત્રને દસ પૂર્વનું જ્ઞાન આપવા ઇચ્છતા સામર્થ્ય જોઈને તેમણે કહ્યું કે “તમારામાં દષ્ટિવાદનું દસમું પૂર્વ હતા. તે વખતે આરક્ષિતસૂરિ નામના આચાર્યમાં એવી પાત્રતા ભણવાની પૂરી યોગ્યતા છે. માટે એ પણ તમારે ભણી લેવું જોઈએ. હતી. વજૂસ્વામીએ તેમને પૂર્વશ્રુતનું અધ્યયન કરાવ્યું, પરંતુ પરંતુ હાલમાં એ માત્ર ભદ્રગુપ્તાચાર્યને અને વજૂસ્વામીને એ બેને સંજોગવશાત્ આર્યરક્ષિતસૂરિ દસમું પૂર્વ પૂરું કરી શક્યા નહિ. એટલે જ આવડે છે. પરંતુ ભદ્રગુણાચાર્ય હવે વયોવૃદ્ધ થયા છે. અધ્યયન વજસ્વામીના કાળધર્મ પામ્યા પછી દસ પૂર્વનો ઉચ્છેદ થયો. કરાવવા માટે તેઓ અશક્ત થતા જાય છે. માટે તમારે એ ભણવા આર્ય રક્ષિતસૂરિનો પ્રસંગ નીચે પ્રમાણે છેઃ
વજૂસ્વામી પાસે જવું જોઈએ.' દસપુર નગરમાં સોમદેવ નામનો એક બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. આર્યરક્ષિતનો અધ્યયન માટેનો ઉત્સાહ વધતો ગયો હતો. દસમું તેની પત્નીનું નામ રૂદ્રસોમા હતું. તેમને આરક્ષિત અને ફલ્યુરક્ષિત પૂર્વ ભણવાની હવે તેમને તાલાવેલી લાગી હતી. તેથી તેમણે નામે બે પુત્રો હતા. આર્યરક્ષિત વિદ્યાભ્યાસ માટે પાટલીપુત્ર ગયા વજૂસ્વામી પાસે જવા પુરી નગરી તરફ વિહાર કર્યો. હતા. ત્યાં ચૌદ વિદ્યા, છ અંગ, ચાર વેદ, મીમાંસા, ન્યાય, પુરાણ, આર્યરક્ષિત વિહાર કરતા પુરી નગરી તરફ જતા હતા ત્યાં ધર્મશાસ્ત્ર વગેરેનું અધ્યયન કરીને તેઓ પાછા આવતા હતા. આટલી માર્ગમાં તેમને જાણવા મળ્યું કે વજૂસ્વામીને દસ પૂર્વ ભણાવનાર બધી વિદ્યાઓમાં પારંગત થવા માટે પોતાનો આનંદ દર્શાવવા રાજાએ વયોવૃદ્ધ સ્થવિર ભદ્રગુપ્તાચાર્યે તબિયતના કારણે હવે એક સ્થળે તેમને હાથી પર અંબાડીમાં બેસાડી, બહુમાનપૂર્વક તેમનો નગરપ્રવેશ સ્થિરવાસ કર્યો છે. એની તપાસ કરી તેઓ દસપૂર્વી ભદ્રગુપ્તાચાર્ય કરાવ્યો. તેમના સ્વાગત માટે રાજાએ તોરણો બંધાવ્યાં અને તેમને પાસે પહોંચ્યા. તેમને વંદન કરી ત્યાં રોકાયા. આર્યરક્ષિત દસ પૂર્વ ઘણી ભેટસોગાદો આપી. નગરમાં પ્રવેશતાં જ આવા સન્માન ભણવા નીકળ્યા છે એ જાણીને ભદ્રગુપ્તાચાર્યને બહુ જ આનંદ થયો. સમારંભમાં રોકાવાને કારણે આર્યરક્ષિત પોતાને ઘરે પહોંચવામાં તેમણે આર્યરલિતતું શાસ્ત્રજ્ઞાન માટેનું સામર્થ્ય તરત પારખી લીધું. મોડા પડ્યા. વળી કિંમતી વસ્ત્રાદિ અલંકારો ભેટ મળવાને લીધે અને તેમની જ્ઞાનોપાસનાની ખૂબ અનુમોદના કરી. તેમણે તેઓ સારી રીતે સજ્જ થઇને પોતાને ઘરે ગયા કે જેથી તે જોઇને આયરક્ષિતને ભલામણ કરતાં કહ્યું, “મારું આયુષ્ય હવે પૂરું થવા પોતાનાં માતાપિતા બહુ રાજી થાય. પરંતુ ઘરે ગયા ત્યારે માતાએ આવ્યું છે. મારે અનશનવ્રત લેવું છે. આ વ્રત માટે નિર્ધામણા એટલું જ કહ્યું, “બેટા, તું કુશળ છે ને? આયુષ્યમાન થજે !' માતાએ કરાવનાર કોઈ હોય તો તે વધારે સારી રીતે પાર પડે. તમે ગીતાર્થ હર્ષ ન બતાડ્યો તેથી આર્યરક્ષિતને આશ્ચર્ય થયું. તેમણે માતાને તેનું સાધુ છો. એટલે તમારામાં એ યોગ્યતા મને જણાય છે. તમે અહીં કારણ પૂછ્યું. માતાએ કહ્યું, “બેટા, તું ઘણી સરસ વિદ્યા ભણીને જો થોડા દિવસ વધુ રોકાઈ જાવ તો હું અનશનવ્રત સારી રીતે લઈ આવ્યો છે. પરંતુ તું જે વિદ્યા ભણીને આવ્યો છે તે વિદ્યાનો ઉપયોગ શકું.” બરાબર સમજીને નહિ કરે તો તે તને દુર્ગતિમાં લઇ જશે. માટે ભદ્રગુણાચાર્ય જેવા મહાન દસપૂર્વી વિરાચાર્યની પાસે એમના તારા જીવનને જો ખરેખર સાર્થક કરવું હોય તો તારે જૈન ધર્મના અંતકાળે રહેવા મળે એ પણ મોટું સદભાગ્ય ગણાય. આર્યરક્ષિત બાર અંગ પણ ભણવાં જોઈએ. એમાં પણ દષ્ટિવાદ નામનું છેલ્લું અત્યંત ભક્તિભાવથી ભદ્રગુણાચાર્યની વિનંતીનો સ્વીકાર કર્યો. તેઓ બારમું અંગ ભણી લેવું જોઈએ, કારણ કે એ અત્યંત કઠિન મનાતું તેટલો સમય ત્યાં જ રોકાયા. અંગ ભણવાની તારામાં શક્તિ અને યોગ્યતા છે. પરંતુ એ ભણવા ભદ્રગુપ્તાચાર્યે એક દિવસ આર્યરક્ષિતને એક એવી શિખામણ માટે તારે શ્રાવક બનવું પડશે.”
પણ આપી કે “હે વત્સ! તમે પાંચસો શિષ્યો સાથે વિચરતા વજુસ્વામી આર્યરક્ષિત વિદ્યાપ્રેમી હતા. માતાની સૂચનાનુસાર તેઓ શ્રાવક પાસે જઇ દસ પૂર્વનું જ્ઞાન પામો તે અત્યંત આવશ્યક છે. હાલ થયા. તે સમયે બારમું અંગ કોઈકને જ આવડતું હતું. તોસલીપુત્ર મારા પછી દસ પૂર્વધર એકમાત્ર તેઓ જ છે. પરંતુ તમે વજૂસ્વામી નામના આચાર્ય દષ્ટિવાદ નામનું બારણું અંગ ભણાવતા હતા. એટલે પાસે એમના ઉપાશ્રયમાં રાત્રે સંથારો કરવાનું રાખશો નહિ, બીજા તેમની પાસે ભણવા જવાની આર્યરક્ષિતે તૈયારી કરી. તોસલીપુત્ર જુદા ઉપાશ્રયમાં રાખજો.” દષ્ટિવાદના નવ પૂર્વ સંપૂર્ણ જાણતા હતા પરંતુ દસમું પૂર્વ તેમને પૂરું આચાર્યના આવા સૂચનથી આર્યરક્ષિતને બહુ આશ્ચર્ય થયું. આવડતું નહોતું. આચાર્ય તોસલીપુત્ર પાસે જઈને આર્યરક્ષિતે એમને તેમણે ભદ્રગુણાચાર્યને એનું કારણ પૂછ્યું. ભદ્રગુણાચાર્યે કહ્યું કે અત્યંત ભાવથી, વિનયથી વંદન કર્યા અને પોતે દષ્ટિવાદ ભણવા “વજૂસ્વામીનો આત્મા એટલી બધી ઊંચી કોટિનો છે, તથા એવી આવ્યા છે તેમ જણાવ્યું. તો લીપુત્રે કહ્યું, “ભાઇ, એ ભણવાનો લબ્ધિવાળો છે કે સોપક્રમ આયુષ્યવાળી કોઇપણ વ્યક્તિ એક રાત અધિકાર માત્ર સાધુઓનો જ છે. એટલે એ માટે તમારે પહેલાં જૈન પણ વજૂસ્વામી સાથે રહે તો વજૂસ્વામીને જેવા ભાવ જાગે તેવા ધર્મમાં સાધુ તરીકે દીક્ષા ગ્રહણ કરવી પડે, ત્યારપછી તમારે સાધુ ભાવ એ વ્યક્તિમાં પણ જાગે. વજૂસ્વામીને હવે ઉંમર થતાં રાત્રે જીવનના આચારનું પાલન કરવા સાથે શાસ્ત્રસિદ્ધાન્તોનું અધ્યયન સંથારો કરતી વખતે અનશન કરી દેહ છોડવાના ભાવ રહે છે. કરવાનું રહે. ત્યાર પછી મને તમારી યોગ્યતા બરાબર જણાય તે એટલે તેમની નજીક સૂનાર વ્યક્તિને પણ એવા જ અનશન કરવાના પછી જ હું તમને દષ્ટિવાદ ભણાવી શકું.”
ભાવ જાગે. તેમની સાથે જ તે કાળધર્મ પામે. પરંતુ તમે હજુ યુવાન આર્યરક્ષિતે એમની પાસે દીક્ષા લેવાની અને શાસ્ત્રો ભણવાની છો. તમે શાસનના મહાન કાર્યો કરી શકો તેમ છો. માટે તમારે પૂરી તૈયારી બતાવી, પણ સાથે સાથે અંગત વિનંતી કરી કે “દીક્ષા તમારા દીર્ઘ આયુષ્યનો વિચાર કરીને એમની સાથે રાત્રે સંથારો ન લીધા પછી આ સ્થળ તરત જ છોડીને મારે બીજે વિહાર કરવો કરવો એવી મારી ભલામણ છે.” આર્યરક્ષિતે એ ભલામણનો સ્વીકાર
થયા તે સમયે બાર નામનું બારણું અંધારી કરી. તોરલી
