________________
૧૨
ગયું.
પ્રબુદ્ધજીવન
તા. ૧૬-૧૧-૯૮ ' ભદ્રગુપ્તાચાર્યના અનશનવ્રત લેવામાં નિર્ધામક તરીકે આરક્ષિતે દ્વારા દબાણ આવવા લાગ્યા તેથી તેઓ નિરૂપાય થઇ ગયા. એટલે કર્તવ્ય બજાવ્યું. ભદ્રગુપ્તાચાર્ય કાળધર્મ પામ્યા, ત્યારપછી આર્યરક્ષિત આયરક્ષિતે વજૂસ્વામી પાસે એક વખત પોતાના નગરમાં જઇને વિહાર કરતા કરતા પુરી નગરીમાં પહોંચ્યા. સાંજ થવા આવી હતી પાછા આવવા માટે આજ્ઞા માંગી. વજૂસ્વામીએ પોતાના વિશિષ્ટ એટલે તેઓ વજૂદવામીના ઉપાશ્રયે ન જતાં ભદ્રગુણાચાર્યની સલાહ જ્ઞાનથી જાણી લીધું કે આર્યરક્ષિત અહીંથી ગયા પછી પાછા આવી અનુસાર નગર બહાર એક સ્થળે રાત રોકાયા.
શકશે નહિ. વળી પોતાનું આયુષ્ય પણ હવે બહુ ઓછું બાકી રહ્યું એ રાત્રે વજૂસ્વામીને એક શુભ સ્વપ્ન આવ્યું. સ્વપ્નમાં એમણે છે. એટલે દસમાં પૂર્વનો કેટલોક ભાગ ભણાવ્યા વિનાનો જ રહી જોયું કે કોઈ એક અતિથિ તેમની પાસે આવ્યો છે. એ અતિથિએ જશે. પરંતુ એ તો બનવાનું નિમયેિલું લાગે છે. વજૂવામીએ તેમના પાત્રમાંથી દૂધ પીધું, પરંતુ થોડુંક દૂધ પાત્રમાં બાકી રહી આર્યરક્ષિતને જવા માટે રજા આપી.
- વજૂસ્વામીની રજા લઇ આર્યરક્ષિત પોતાના નગરમાં પહોંચ્યા. પ્રભાતે વજૂસ્વામીએ પોતાના શિષ્યોને સ્વપ્નની વાત કરી અને એમનાં માતાપિતા અને સ્વજનોને બહુ આનંદ થયો. આર્યરક્ષિત એનું રહસ્ય સમજાવ્યું કે “કોઈ પ્રજ્ઞાશીલ સાધુ મારી પાસે અહીં રાજાને તથા પ્રજાજનોને જૈનધર્મની મહત્તા સમજાવી. એમના આવશે, તે મારી પાસેથી પૂર્વશ્રુત ગ્રહણ કરશે પરંતુ તે પોતાનું ઉપદેશથી પ્રભાવિત થઈ તેમનાં માતા કસોમાએ તથા પિતા સોમદેવે અધ્યયન પૂરું નહિ કરી શકે. છેલ્લે થોડુંક અધ્યયન બાકી રહી જશે.” એમની પાસે જૈન ધર્મની દીક્ષા અંગીકાર કરી.
આ સ્વપ્નની વાત થયા પછી થોડી વારમાં જ આર્યરક્ષિત ત્યાં છેવટે વજૂવામીએ ધાર્યું હતું તે પ્રમાણે જ થયું. આર્યરક્ષિત આવી પહોંચ્યા. વજૂસ્વામીને દ્વાદશાવર્તપૂર્વક વંદન કરીને તે તેમની પોતાના નગરમાં ગયા પછી એવા કાર્યોમાં પરોવાઈ ગયા કે તેઓ પાસે બેઠા. પોતે તોસલીપુત્રના શિષ્ય છે અને પૂર્વશ્રુતનું જ્ઞાન તરત આટલો લાંબો વિહાર કરીને આવી શક્યા નહિ, મેળવવાની ભાવનાથી આવ્યા છે એ વાત કરી. એ જાણીને આમ છતાં વજૂસ્વામીએ આર્યરક્ષિતસૂરિને નવપૂર્વનું અધ્યયન વજૂસ્વામીને અત્યંત આનંદ થયો. વાતવાતમાં ખબર પડી કે કરાવી દીધું એ એક મોટું અને મહત્ત્વનું કાર્ય થયું. આર્યરક્ષિત આર્યરક્ષિત તો આગલી સાંજે જ આવી ગયા હતા, અને નગરની દસપૂર્વધર થઈ શક્યા નહિ. એટલે વજૂવામી જ છેલ્લા દપૂર્વઘર બહાર રહ્યા હતા. વળી તેઓ ત્યાં જ રહીને રોજેરોજ ભણવા આવવા રહ્યા, ઇચ્છે છે. વજૂસ્વામીએ કહ્યું, “નગર બહાર રહીને તમે કેવી રીતે વજૂસ્વામીના હાથે જે એક બીજું મહત્ત્વનું કાર્ય થયું તે શત્રુંજય ભણશો ? અધ્યયન માટે તો અહીં મારી પાસે જ આવીને રહો તો તીર્થના ઉદ્ધારનું હતું. શત્રુંજય તીર્થનો અધિષ્ઠાતા દેવ કદર્પ યક્ષ વધુ અનુકૂળતા રહે.” આરક્ષિતે તરત જ ભદ્રગુણાચાર્યે આપેલી પ્રભુનો ભક્ત હતો. પરંતુ મોહનીય કર્મના કારમા ઉદયને કારણે શિખામણની વાત કહી. સાધુ મહાત્માઓને કશું છુપાવવાનું ન હોય. તેની બુદ્ધિ ભ્રમિત થઈ ગઈ હતી. જે રક્ષક હતો તે જ ભક્ષક બની તેમનામાં માયાચાર ન હોય. આર્યરક્ષિતે જ વજૂસ્વામીને ગયો હતો. તેનાં અપકૃત્યો વધવા લાગ્યાં. તીર્થભૂમિમાં મદ્યપાન, 'ભદ્રગુપ્તાચાર્યના કાળધર્મના સમાચાર આપ્યા. ભદ્રગુપ્તાચાર્યે જ પોતાને માંસભક્ષણ, શિકાર જેવી ઘણી પાપલીલાઓ ચાલવા લાગી. એટલે બહારના ઉપાશ્રયમાં રહેવાની ભલામણ કરી છે એ પણ જણાવ્યું. લોકોની ત્યાં યાત્રાએ જવાની હિંમત ચાલતી નહિ. જેઓ હિંમત ભદ્રગુપ્તાચાર્યે આવી સલાહ કેમ આપી હશે તે વજૂસ્વામીને તરત કરીને ત્યાં જવાનો પ્રયત્ન કરતા તેઓ જીવતા પાછા આવતા નહિ. સમજાયું નહિ. એટલે આ વાતનું રહસ્ય સમજવા માટે વજૂસ્વામી વજૂસ્વામીએ જ્યારે આ જાણ્યું ત્યારે તેમને થયું કે હવે તીર્થના અંતર્મુખ બની ગયા. એમને પોતાની જ્ઞાનલબ્ધિથી તરત જાણવા ઉદ્ધારનો સમય પાકી ગયો છે. તેઓ પંચ મહાવ્રતધારી સાધુ મહાત્મા મળ્યું કે પોતાના જીવનનો અંતકાળ હવે નજીકમાં છે અને પોતાને હતા. તેમની ઉમ્મર પણ વધતી જતી હતી. વળી, આવા ભગીરથ જો અનશન કરવાનો ભાવ જાગશે તો આર્યરક્ષિતને પણ પોતાની કાર્ય માટે સુપાત્ર અને સમર્થ ગૃહસ્થ એવા કોઈ સહાયકની જરૂર. સાથે રહેવાથી એવો ભાવ જાગશે. જો એમ થાય તો આર્યરક્ષિત રહે. એવી વ્યક્તિ કોણ છે તેનો વિચાર કરતાં તેમની નજરમાં પોતે મેળવેલા પૂર્વશ્રુતના જ્ઞાનનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરી શકે ? ભાવડશાના પુત્ર જાવડશા જણાયા. પરંતુ તે સમયે જાવડશાને મ્લેચ્છો યુવાન આયરક્ષિત દીર્ઘજીવન જીવે તો જ તેઓ બીજાઓને પૂર્વશ્રુત ઉપાડી ગયા હતા અને બંદીવાન બનાવ્યા હતા. તેથી તેમની મદદની ભણાવી, શાસનની સેવા સારી રીતે કરી શકે. માટે ભદ્રગુપ્તાચાર્યે કોઈ આશા નહોતી. વળી આર્યરલિતને નવ પૂર્વ સુધી ભણાવવામાં આ કારણથી જ આર્યરક્ષિતને પોતાનાથી જુદા રહેવાનું કહ્યું છે એમ પણ ઘણો સમય વીતી ગયો હતો. છેવટે અનુકૂળ સંજોગો પ્રાપ્ત થતાં તેમને તરત સમજાઈ ગયું. ભદ્રગુણાચાર્યની આવી દીર્ધદષ્ટિથી વજસ્વામીએ સંઘ લઈને જાવડશાની નગરી મધુમતી તરફ પ્રયાણ વસ્વામીને ઊલટાનો આનંદ થયો. આર્યરક્ષિતના નિર્ણયથી તેઓ કર્યું. પ્રસન્ન થયા અને આરક્ષિતને રાત્રિ મુકામ બીજે કરવા માટે સહર્ષ જૈન ઇતિહાસમાં જાવડશા નામના બે મહાન શ્રેષ્ઠી થઈ ગયા. સંમતિ આપી.
વજૂવામીના સમયના જાવડશાનો પરિચય આ પ્રમાણે છેઃ મધુમતી વજૂસ્વામીએ આર્ય રક્ષિતને અભ્યાસ કરાવવાનું શરૂ કરી નગરીના મુખ્ય શ્રેષ્ઠી ભાવડશા શેઠ અને સૌભાગ્ય શેઠાણીના પુત્ર દીધું. બુદ્ધિમાન અને તેજસ્વી આર્યરક્ષિતે ઝડપથી નવપૂર્વનો અભ્યાસ જાવડશા સંસ્કારી, શીલવાન, શૂરવીર, પ્રજાવત્સલ અને પ્રબળ પૂરો કરી લીધો. ત્યારપછી દસમાં પૂર્વના યમકોનો અભ્યાસ શરૂ ધર્મભાવનાવાળા હતા. તેમના જન્મ સમયે જ્યોતિષીઓએ એવું કર્યો. આ અભ્યાસ ઘણો જ કઠિન અને દીર્ઘકાળ ચાલે એવો હતો. ભવિષ્ય ભાખ્યું હતું કે આ બાળક ભવિષ્યમાં મોટો થઈને એમાં વાચના લેવામાં, અર્થ સમજવામાં તથા સૂક્ષ્મ રહસ્યો પ્રહણ માનવકલ્યાણનાં મોટાં મોટાં કાર્યો કરશે; તે લોકોનો બહુ આદર કરવામાં ઠીક ઠીક વાર લાગતી હતી.
પામશે અને તે શત્રુંજય તીર્થનો ઉદ્ધારક બનશે.” - આર્યરક્ષિતને અહીં આવ્યાને ઘણો વખત થઈ ગયો હતો. બીજી જાવડશા યુવાન થતાં સુશીલા નામની સંસ્કારી કન્યા સાથે. બાજુ એમનાં માતાપિતા તથા ગુરુ મહારાજ તોસલીપુત્ર આતુરતાપૂર્વક તેમનાં લગ્ન થયાં. પિતા ભાવડશાએ જાવડશાની અપ્રતિમ વીરતા, તેમના પાછા ફરવાની રાહ જોતાં હતાં. આર્યરક્ષિતને પોતાના મુકામે વ્યવહારકુશળતા, કારભાર ચલાવવાની દક્ષતા અને માનવકલ્યાણ, પાછા ફરવા વારંવાર તેઓ સંદેશા મોકલાવવા લાગ્યા. પરંતુ દસમા માટેની ભાવના જોઇને પોતાની પછી મધુમતીના વારસદાર તરીકે પૂર્વનો અભ્યાસ પૂરો કરાવવાની ભાવનાથી ગુરુ વજૂસ્વામી રજા જાવડશાને જાહેર કર્યા હતા. તેમના કારભાર દરમિયાન મ્લેચ્છો આપતા નહોતા, કારણ કે ભદ્રગુપ્તાચાર્યના કાળધર્મ પછી દસપૂર્વધર બાહુબલીજીએ ભરાવેલી ઋષભદેવ ભગવાનની પ્રતિમાને ઉપાડી. તરીકે હવે માત્ર વજૂસ્વામી પોતે એકલા જ રહ્યા હતા. છેવટે ગયા હતા અને જાવડશાને પણ બંધનમાં રાખ્યા હતા. પરંતુ આર્યરક્ષિતને લેવા એમના ભાઈ ફલ્યુરક્ષિત જાતે આવ્યા. તો પણ જાવડશાએ ઉગ્ર તપશ્ચર્યા સહિત ચકેશ્વરીદેવીની આરાધના કરી. આર્યરક્ષિત ગયા નહિ, પરંતુ ત્યારપછી તો ઉપરાઉપરી સંદેશાઓ એથી ચકેશ્વરીદેવી પ્રસન્ન થયા. તેમની સહાયથી જાવડશાએ તક્ષશિલા
સલાહ કેમ
પણ કરી છેઆચાર્યું જ પોતાને ગયો હતો. તે
એ તે વાજી કરાવ્યું. સભા, કાર
