________________
૧૬
સાંભળી જંબુકુમાર પ્રતિબોધ પામ્યા અને દીક્ષા લેવા માતા-પિતાની રજા લેવા ગયા. માતાએ પરણવા માટે આગ્રહ કર્યો. જંબુકુમારે નિશ્ચય કર્યો કે પરણ્યા પછી બીજે જ દિવસે પોતે દીક્ષા લેવી. આઠ કન્યા સાથે જંબુકુમારનાં લગ્ન આરંભાયા અને એકેક કન્યા દસ દસ ક્રોડ કરિયાવર લઇ જંબુકુમારને ત્યાં આવી, આમ એક જ દિવસમાં જંબુકુમાર એંશી ક્રોડ સોનૈયાનો સ્વામી થયો, પરંતુ નિર્મોહી, નિર્વીકારી, ત્યાગી થવાની જીજ્ઞાસાવાળા ત્યાગ-વૈરાગ્ય સભર ક્થાઓ દ્વારા આઠે કન્યાઓને પ્રતિબોધી. તે જ રાત્રે પ્રભવાદિ પાંચસો ચોરો, પોતાના માતા-પિતા અને આઠે કન્યાના માતા-પિતા એમ પાંચસો સત્યાવીસને પ્રતિબોધ પમાડી જંબુકુમારે એ બધાં સાથે દીક્ષા લીધી. ૧૩. આખ્યાતા દીક્ષા : બીજાએ કહેલાં ધર્મને સાંભળીને જે દીક્ષા લેવાય તે આખ્યાતા દીક્ષા. પ્રભવની જેમ.
પ્રબુદ્ધજીવન
તા. ૧૬-૧૦-૯૮
મુતિ ત્યાં જ આહાર વાપરવા બેઠા. તે બંને ભાઇઓએ જ્યારે મુનિઓને નિર્દોષ આહાર કરતા જોયા ત્યારે પોતે વિચાર કરવા લાગ્યા કે, ‘આવું આપણે ક્યાંક જોયેલું છે.' એમ વિચારતાં બંનેને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. તેઓએ પૂર્વના એક જન્મમાં સાધુપણું પાળેલું અને તેના પ્રભાવે તેઓ પોતે દેવ થયેલા. તે સર્વ તેમના જોવામાં આવ્યું. તરત વડની નીચે ઊતરી મુનિઓને વંદન કર્યા. પોતે મુનિ માટે જે અશુભ કલ્પના કરી હતી તે માટે ક્ષમા યાચી અને દીક્ષા લેવાની પોતાની અભિલાષા જણાવી. ત્યાર પછી માત્ર એમણે જ નહિ એમના માતા-પિતા તથા રાજા-રાણી એમ છએ જીવોએ વૈરાગ્યવાસિત બની સાથે દીક્ષા લીધી,
૧૫. વૈયાકરણી દીક્ષા : સંદેહવાળા અર્થને જિનાદિક કહ્યા છતાં જે દીક્ષા લેવાય તે વૈયાકરણી નામની દીક્ષા કહેવાય. ગૌતમ સ્વામીની
દીક્ષા એનું ઉદાહરણ છે.
જયપુરના રાજા વિંધ્યને બે પુત્ર હતા. એક પ્રભવ અને બીજો પ્રભુ. પ્રભવ મોટો હતો છતાં વિંધ્ય રાજાએ પ્રભુને રાજ્ય આપ્યું આથી પ્રભુવનું મન દુભાયું. તે નગર છોડી એક લૂંટારાની પલ્લીમાં ભળ્યો. ધીમે ધીમે તે મોટો લૂંટારો થયો. તેણે કોઇના મુખેથી સાંભળ્યું કે રાજગૃહીના ઋષભદત્ત શેઠનો પુત્ર એંશી ક્રોડ સૌનૈયા કરિયાવરમાં જેમને મળેલ એવી આઠ શ્રેષ્ઠી પુત્રીઓને પરણી પોતાના મહેલમાં આવી ગયો છે. તે જાણી પ્રભવ ચોર પોતાના પાંચસો સાથીદારો સાથે જંબુકુમારની હવેલીએ આવ્યો. હવેલીમાં પેસતાં જ એણે બધા ઉપર અવસ્વાપિની વિદ્યાનો પ્રયોગ કર્યો. એથી બધાને ઊંઘ આવવા લાગી, પણ જંબુકુમારને તે વિદ્યા મૂર્છિત ન કરી શકી. પ્રભવે પાંચસો સાથીદારો સાથે ધનનાં પોટલા બાંધવા લાગ્યા. તે જોઈને જંબુકુમારે તે બધાંની સામે સ્તંભિની વિદ્યાથી નજર નાંખી એટલે તે બધા હતા ત્યાં ને ત્યાં સ્થંભિત થઇ ગયા. પ્રભવે જંબુકુમારને કહ્યું, ‘ભાગ્યવંત મારે તમારે ત્યાં ચોરી નથી કરવી, પણ મને તમે તમારી આ સ્તંભિની વિદ્યા આપો તો હું તમને બદલામાં અવસ્વાપિની અને તલોદ્ઘાટિની બે વિદ્યા આપું.' જંબુકુમારે કહ્યું, ‘ભાઇ ! હું તો કાલે દીક્ષા લઇશ. મારે કોઇ વિદ્યાની જરૂર નથી. પરંતુ હે પ્રભવ । વિષયસુખ દુ:ખદાયક છે અને તે દેખાવમાં મીઠું અને પરિણામે ભયંકર છે એમ સમજ.' જંબુકુમારે મધુબિન્દુ, અઢારનાતરાં, મહેશ્વરદત્ત વગેરેનાં દૃષ્ટાંતો આપી પ્રભવ ચોરને પ્રતિબોધ પમાડ્યો. આમ પ્રભવ ચોર જંબુકુમારનાં ઉપદેશથી પ્રતિબોધ પામ્યો ને દીક્ષા લીધી. એથી એ દીક્ષાનો પ્રકાર ‘આખ્યાતા દીક્ષા'નો કહેવાય.
ગોબર ગામમાં ઈન્દ્રભૂતિ નામના વેદાદિના જાણકાર પંડિત હતા. તેમને પોતાના જ્ઞાનનું અભિમાન હતું. તે પોતાને સર્વશ માનતા. કોઈ વખતે પ્રભુ મહાવીર તે ગામ બહાર સમવસર્યા હતા. સમવસરણમાં દેવોને જતા જોઇને ઇન્દ્રભૂતિએ પૂછ્યું તો જાણવા મળ્યું કે કોઇ સર્વજ્ઞ આવ્યા છે ત્યાં દેવો જાય છે. ‘અરે, સર્વજ્ઞ તો હું છું. એ પણ દેવોને ખબર નથી. હું એ ધૂર્તની પાસે જઇ વાદ કરીને પરાજિત કરી આવું' એમ વિચારી સંકલ્પ કરી ઇન્દ્રભૂતિ પાંચસો શિષ્ય સાથે પ્રભુ પાસે આવ્યા. પ્રભુએ ઇન્દ્રભૂતિનું નામ લઇ બોલાવ્યા અને કહ્યું કે, ‘હે ગૌતમ ! તમને આત્માના અસ્તિત્વ સંબંધી, વેદના પરસ્પર વિરુદ્ધ વાક્યોથી ઘણા વખતથી શંકા છે. તે શંકાનું મૂળ વેદના વાક્યના અર્થને યથાર્થ રૂપે ન સમજવામાં રહેલું છે.’ એવી રીતે પ્રભુએ તેમના અનેક સંશયો ટાળ્યા. એટલે પાંચસો શિષ્ય સહિત એ જ વખતે તેમણે પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી.
૧૬. સ્વયંબુદ્ધા દીક્ષા ઃ સર્વ તીર્થંકરો ભગવાન સ્વયંબુદ્ધા નામની દીક્ષા ગ્રહણ કરે છે.
૧૪. સંગરા દીક્ષા : પૂર્વ ભવમાં કરી રહેલા સંકેતથી જે દીક્ષા લેવાય તે, સંગરા દીક્ષા કહેવાય.
ઇયુકાર અધ્યયનમાં વર્ણવેલા પુરોહિતના બે પુત્રની દીક્ષા એવી હતી. ઇષુકાર નગરના ઇષુકાર રાજાને ભૃગુ પુરોહિત મંત્રી હતો. મોટી ઉંમર થવા આવી છતાં ઘરે સંતાન ન હોવાના કારણે તે ખેદ કરતો. એક વખત દેવે આવીને ભૃગુ પુરોહિતને કહ્યું કે તમારે ઘરે બે પુત્ર ઉત્પન્ન થશે, તમે ચિંતા ન કરો. પણ તે નાની વયમાં દીક્ષા લઇ આત્મકલ્યાણ કરશે.' પુત્ર થવાની વધામણીથી પુરોહિત રાજી થયો. અનુક્રમે તેના ઘરે બે પુત્રોનો જન્મ થયો. પુત્રો સમજણા થયા. એટલે પિતાએ એમના મનમાં ભય બેસાડી દીધો કે તમારે જૈન સાધુનો પરિચય કરવો નહીં. તેઓ છોકરાઓને લઇ જઇ મારી નાંખે છે.’ તેથી પુત્ર ડરવા લાગ્યા. કોઇવાર બન્ને પુત્રો ફરવા ગયા હતા. ત્યાં પુરોહિતને ત્યાં જૈન મુનિઓ ગોચરીએ આવ્યા. ગોચરી લઈ
જગતમાં સર્વોત્કૃષ્ટ સૌંદર્યવાળા અને બાલ્યવયમાં પણ અબાલ બુદ્ધિવાળા પ્રભુ જિતેન્દ્રિય અને સ્થિર આત્માવાળા હોય છે. જન્મથી ત્રણ જ્ઞાનયુક્ત એવા પ્રભુ સંસારના સુખમાં આસક્ત બનતા નથી. તીર્થંકર પરમાત્મા જ્ઞાનથી પોતાની દીક્ષાનો સમય જાણે છે છતાંય તે સમયે લોકાંતિક દેવતા તેમની પાસે આવીને નમસ્કાર કરીને ત્રણ લોકના કલ્યાણ માટે ધર્મતીર્થ પ્રવર્તાવવા માટે વિનંતી કરે છે. દીક્ષા લેવાના સમયને એક વરસ બાકી હોય ત્યારે તીર્થંકર પરમાત્મા વાર્ષિક દાન આપે છે. દાન દીધા પછી માતા-પિતાની અનુજ્ઞા લઇને જેમનો શકેન્દ્ર તથા રાજા વગેરેએ ભક્તિથી મહાભિનિષ્ક્રમણોત્સવ કરેલો છે, એવા પ્રભુ સ્વહસ્તે દીક્ષા લે છે. શિબિકામાં બેસી પ્રભુ દીક્ષા લેવા નીકળે છે ત્યારે મનુષ્યો તેમની વિવિધ પ્રકારે સ્તુતિ કરે છે અને સૌ પ્રભુ સાથે વનમાં આવે છે ત્યાં અશોકવૃક્ષ નીચે પાલખી ઉતારે છે. પ્રભુ તેમાંથી બહાર નીકળી આભૂષણો ઉતારે છે. તે સમયે કુળની વડિલ સ્ત્રી હંસ લક્ષણવાળા વસ્ત્રમાં તે આભૂષણો લઇ લે છે. આભૂષણો ઊતર્યા પછી એક મુષ્ટિથી દાઢી-મૂછના અન ચાર મુષ્ટિથી મસ્તકના કેશનો એમ પંચમુષ્ટિ લોચ કરે છે. શકેન્દ્ર તે કેશને લઇને પ્રભુને જાણ કરીને ક્ષીરસાગરમાં પધરાવી દે છે. પછી ઇન્દ્ર પ્રભુના સ્કંધ ઉપર દેવદૃષ્ય નાંખે છે. ત્યારબાદ પ્રભુ ‘નમો સિદ્ધાણં' બોલી સામાયિકનો પાઠ ભણે છે. (આ પાઠમાં
મુનિઓ ગામ બહાર જતા હતા ત્યાં આ બે પુત્રોએ તેમને જોયા‘ભંતે’ એ પદ જિનેશ્વર ભગવંત બોલતા નથી.) દીક્ષિત થતાં એ પુત્રો મુનિને જોઇ ગભરાયા. તેઓ એક વડ વૃક્ષ પર ચડી સંતાઇ
સમયે જ પ્રભુને ચોથું જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે.
ગયા. મુનિઓ પણ એ જ વડ નીચે આવ્યા. અનુકૂલ જગ્યા જાણી
આમ દીક્ષાના આવા સોળ પ્રકાર શાસ્ત્રકારોએ બતાવ્યા છે. +++
માલિક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ ” મુદ્રક, પ્રકાશક - શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ ફોનઃ ૩૮૨૦૨૯૬, મુદ્રણસ્થાન · રિલાયન્સ ઑફસેટ પ્રિન્ટર્સ, ૬૯, બાંડિયા સ્ટ્રીટ, મુંબઈ-૪૦૦૦૦૮. લેસરટાઈપસેટિંગ : મુદ્રાંકન, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૯૨,
પ્રકાશન સ્થળઃ ૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪.
