________________
XX
X
તા. ૧૬-૭-૯૮
પ્રબુદ્ધજીવન અનુષ્ઠાન અને (૫) અમૃતાનુષ્ઠાન. ભક્તની ભક્તિ પ્રથમ બે ' અમીયભરી મૂરતિ રચી રે, ઉપમા ન ઘટે કોય; પ્રકારની તો ન જ હોવી જોઇએ. એની ભક્તિ પરાભક્તિ સુધી
શાંત સુધારસ ઝીલતી રે, નિરખત તૃપ્તિ ન હોય, પહોંચે તો જ તે મોક્ષપ્રાપક બની શકે. સામાન્ય ભક્તિ તો પુણ્યબંધનું
વિમલ જિન, દીઠાં લોયણ આજ નિમિત્ત બની શકે અને તે સ્વર્ગનું સુખ અપાવી શકે. ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ શ્રી અરનાથ ભગવાનના સ્તવનમાં કહ્યું છે :
મારાં સીધ્યાં વાંછિત કાજ. ભક્તને સ્વર્ગ, સ્વર્ગથી અધિકે
ધાર તલવારની સોહ્યલી, દોહ્યલી જ્ઞાનીને ફળ દેઇ રે.
ચૌદમા જિનતણી ચરણસેવા. કાયાકષ્ટ વિના ફળ લહીએ મનમાં ધ્યાન ધરે રે.
જગજીવન જગવાલો, મરુદેવીનો નંદ લાલ રે, આમ હોવા છતાં સાચા ભક્તનું મન તો ભક્તિમાં જ લીન મુખ દીઠે સુખ ઊપજે, દરિશણ અતિથી આણંદ, લાલ રે રહેવાનું, એને શ્રદ્ધા છે કે ભક્તિ દ્વારા મુક્તિ મળવાની જ છે. માટે ભક્તિને છોડવાની જરૂર નથી. ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ સેવો ભવિયાં વિમલ જિનેસર, દુલહા સજન સંગાજી, ઋષભદેવ ભગવાનના સ્તવનમાં કહ્યું છે :
એહવા પ્રભુનું દરિશણ લહેવું, તે આલસમાંહિ ગંગાજી. મુક્તિથી અધિક તુજ ભક્તિ મુજ મન વસી.
તોરણથી રથ ફેરી ગયા રે હાં, જેહશું સબળ પ્રતિબંધ લાગો; ચમક પાષાણ જેમ લોહને ખેંચશે,
પશુઆ શિર દેઈ દોષ મેરે વાલમા. મુક્તિને સહજ તુજ ભક્તિ રાગો.
ગિરુઆરે ગુણ તુમ તણાં, શ્રી વર્ધમાન જિનરાય રે; એટલે જ તેઓ શ્રી શ્રેયાંસનાથ ભગવાનના સ્તવનમાં કહે છેઃ '
સુણતાં શ્રવણે અમી ઝરે, મારી નિરમલ થાએ કાયા રે. નિરાગીશું રે કિમ મિલે,
_x
x પણ મળવાનો એકાન્ત;
તાર હો તાર પ્રભુ મુજ સેવક ભણી, વાચક જશ કહે મુજ મિલ્યો,
જગતમાં એટલું સુજસ લીજે. - ભક્તિએ કામણ તંત. સાચી જિનભક્તિમાં એટલું બળ છે કે પ્રથમ દર્શનવિશુદ્ધિ અપાવે ભલું થયું મેં પ્રભુ ગુણ ગાયા, " છે અને અનુક્રમે મુક્તિ પણ અપાવે છે. જિનેશ્વર ભગવાનનાં રસનાનો ફલ લીધો રે ગુણગ્રામનું કીર્તન કરતાં કરતાં એવા ગુણ પોતાનામાં પણ અવશ્ય 1 x x x આવે જ છે જે મુક્તિ અપાવ્યા વિના રહેતા નથી. આમ ભક્તિ હું તો માગું છું દેવાધિદેવા, પરંપરાએ જ્ઞાનનું કારણ બને છે અને જ્ઞાન પરંપરાએ મોક્ષનું કારણ ભવોભવ તુમ ચરણોની સેવા. બને છે.
પ્રથમ જિનેશ્વર પ્રણમીએ, જાસ સુગંધી રે કાય. આટલા બધા કવિઓએ આટલાં બધાં સ્તવનોની રચના કરી
x x છે અને એમાંની કેટલીક કૃતિઓ તો કાવ્ય તરીકે પણ ખરેખર ઉત્તમ સુણો ચંદાજી ! સીમંધર પરમાતમ પાસે જાજો. કોટિની છે. તેમ છતાં છેલ્લાં ત્રણસો-ચારસો વર્ષની સ્તવનપરંપરા
x x નિહાળીશું તો જૈન મંદિરોમાં મુખ્યત્વે યશોવિજયજી, આનંદધનજી,
માતા મરુદેવીના નંદ, દેવચંદ્રજી, પાવિજયજી, મોહનવિજયજી, માનવિજયજી, દેખી તાહરી મૂરતિ મારું મન લોભાણું જી. ઉદયરત્નજી, જિનહર્ષજી, વિનયવિજયજી વગેરેનાં સ્તવનો અત્યંત લોકપ્રિય રહ્યાં છે. એનાં કેટલાંક કારણોમાંનું એક મુખ્ય કારણ તે
શેત્રુંજા ગઢના વાસી રે, મુજરો માનજો રે. એની રચના પ્રચલિત લોકપ્રિય ઢાળમાં છે. સુગેયતા એ પણ
અંતરજામી સુણ અલસર, મહિમા ત્રિજગ તુમહારો રે. ઊર્મિગીતનું એક મહત્ત્વનું લક્ષણ છે. ગેયત્વથી ભાવની વૃદ્ધિ થાય છે. મધુર કંઠે ગવાયેલી ૨ચના હૃદયને સ્પર્શી જાય છે. ભક્તિગીતોનાં પ્રીતલડી બંધાણી રે અજિત જિર્ણોદશું. સૂર, લય, ઢાળ વગેરે સંવેદનાઓને આંદોલિત કરીને એને ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ કરાવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. મધ્યકાલીન
શ્રી અનંત જિનશું કરો સાહેલડિયાં, જૈન સ્તવનોમાં (અને રાસ, ફાગુ, બારમાસી વગેરેમાં પણ) જે જે ચોલ મજીઠનો રંગ, રે, ગુણવેલડિયાં. દેશીઓ પ્રયોજાઇ છે તેના પર નજર કરવાથી એ વાતની પ્રતીતિ થશે કે શાસ્ત્રીય અને સુગમ સંગીતની દષ્ટિએ પણ આપણાં
મારો મુજરો લ્યો ને રાજ, સાહિબ, શાંતિ સલૂણા !
x x x ભક્તિગીતો કેટલાં બધાં સમૃદ્ધ છે. જૈન મંદિરોમાં તીર્થંકર પરમાત્માની સિદ્ધિરથના રે નંદન વિનવું, વિનતડી અવધારો. સન્મુખ બેસી મધુર, ભાવવાહી સ્વરે કોઇ સ્તવન ગાતું હોય તે
'આ તો ઉદાહરણરૂપ કેટલીક પંડિતઓ છે. આવી તો સેંકડો સાંભળીએ તો હૃદય ભાવવિભોર બની જાય છે. મધુર સંગીતમાં મનોમ પંક્તિઓ જૈન સ્તવન ગાડામાંથી સાંપડ્યો જેમાં વિના જન્માન્તરના સંસકાર જગાડવાની શક્તિ છે એની ત્યારે પ્રતીતિ થાય છે
અંતરની સ્વાભાવિક સઘન ઊર્મિઓ લયબદ્ધ શબ્દદેહ પામી હોય ! છે. આનંદઘનજી, યશોવિજયજી, દેવચંદ્રજી વગેરેની નીચેની પંક્તિઓ ક્યારેક સાંભળવા મળે તો હૈયું ભક્તિરસથી ઉભરાય છેઃ .
જૈન સ્તવન સાહિત્યનો ખજાનો ભરપૂર છે. જૈન સ્તવનસાગરમાં 8. ઋષભ જિનેશ્વર પ્રીતમ માહરો રે,
વર્ણ, જાતિ, સંપ્રદાયના ભેદ ભૂલીને જે કોઈ ડૂબકી લગાવે એના
હાથમાં સાચાં મૌકિક આવ્યા વગર રહે નહિ. ઓર ન ચાહું કે કંથ.
..
. .. .
થશે
તો કેટલાં બતાવવાહી સ્વરે જાય છે. મરીતિ થાય અંતર
.
.
.
!
.
