Kuvalayamala Part 2

Author(s): Udyotansuri, A N Upadhye
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan

Page 182

-I. § 13 : Verse 36 ]
कुवलयमालाकथा १
* 7
1 क्षमापरिवृढो दृढवर्मा दृढप्रतिज्ञ आस्थानादुत्थाय देव्यै वृत्तान्तमचीकथत् । देव्यपि हृष्टमानसा समज - 1 निष्ट । राज्ञा समग्रे ऽपि नगरे वर्धापनमहोत्सवश्चक्रे । इतश्च धर्माशुरपि कर निकर प्रसरेण तमःसमूहं 3 निराकृत्यास्तसमस्त किरणदण्डो ऽस्ताचलचूलावलम्बी बभूव ।
6
सति प्रभापताव न प्रभा तनयस्य मे । इति ध्यात्वास्तदम्भेन रविग्रस्तः सरस्वता ॥ २८ विना जीवितनाथं तं किमन्यैरवलोकितैः । इतीव नलिनी जज्ञे निद्राणनलिनेक्षणा ॥ २९ तदन्धकारं समभूद्भैरवादपि भैरवम् । यत्र वर्णश्रियां लोपो ज्ञायते स्वः परश्च न ॥ ३० ततः शय्यागृहान्तर्धौतधवलपदप्रच्छादिते मन्दाकिनी पुलिनत लिने तलिनोदरी प्रियङ्गुइयामा समाराधितदेवगुरुचरणकमला प्रमीलामीलितचारुलोचना पाश्चात्ययामिनीयामे स्वप्ने ज्योत्स्नाप्रवाहसंभृतदि१ क्वक्रममन्दकुमुदानन्दप्रदं कलङ्कविकलं बहल परिमलाकर्षितालिकुलकलितया कुवलयमालया परिवृतं 9 कलाभृतमद्राक्षीत् । तावत्प्राभातिकप्रहतमङ्गलमृदङ्गसंगत संरावेण प्रबुद्धा । ततः स्वभावानुसदृशस्वप्नदर्शनरसवश प्रहर्ष समुच्छलद्रोमाञ्चकवचितया देव्या विनयावनतोत्तमाङ्गया यथादृष्टः स्पष्टः स्वप्नः 12 क्षभिर्तुः पुरो न्यवेदि । राजा तद्वाक्यमाकर्ण्य विस्मयस्मेरमनाः सुधासागरान्तस्थमिवात्मानं मन्य - 12 मानः प्रोवाच । 'प्रिये, यो राज्यलक्ष्म्या पुत्रवरः प्रदत्तः स सांप्रतं फलिष्यति ।' ततो देवी 'देवताना - मनुग्रहेण राज्यश्रियो वरप्रभावेन गुणगुरूणां गुरूणामाशीर्वादेन च वाञ्छितं भवतु' इति जल्पन्ती 15 कवीनामप्यगोचरं प्रमोदं प्रतिपेदे |
36
१२ ) अथो महीनेता कृतावश्यकः समस्तसचिवाधीशैरलंकृतां स्वप्नपाठकैरन्वितां राजहंस इव सरसी सभामलंकृत्य देव्या दृष्टं स्वप्नं निवेद्येति पप्रच्छ 'को ऽमुष्य फलविपाकः' । ततः 18 स्वप्नपाठकैरुक्तम् । 'यथा किल महाराज, महापुरुषजनन्यः शशिसूर्यवृषभहरिगजप्रभृतीन् स्वप्नान् 18 पश्यन्ति । तेन तस्येदृशस्य सकलकलाभृद्दर्शनस्य प्रधानपुरुषजन्म सूच्यते ।' राज्ञा भणितम् । 'देव्याः पुत्रजन्मफलं राज्यश्रिया वरेणैव निवेदितम् । यः पुनः शशी कुवलयमालया कलितस्तद्वयं पृच्छामः ।' 21 ततो गदितं स्वप्नकोविदैः । 'देव, नूनमेषा तव दुहिता भविष्यति' इति । अथ देवगुरुणा मन्त्रिणा 21 भणितम् | 'देव, युज्यत एतत् । यदि कुवलयमालैव चन्द्रतो विभिन्ना भवति ततः संभाव्यत एतत् । एषा पुनस्तमेव मृगाङ्कमवगृह्य स्थिता । तेनैषा काप्येतस्य राजपुत्रस्य पूर्वजन्मस्नेहप्रतिबद्धा कुवलयमालेव 24 सर्वजनमनोहरा प्रियतमा भाविनी' इति । भणितं भूपेन 'संगतमेतत्' । ततः किंचित्कालं विद्वगोट्या - 24 सुपविश्य विशांपतिर्दिवसकृत्यकृते कृत्यवेदी समुदतिष्ठत् । अथ देवी तद्दिनमारभ्य लावण्यपुण्यावयवा परिजनस्य बहुमता साधुजनस्यानुकूला सर्वप्राणिगणे सानुकम्पा संपूरितदोहद सौहृदा सामोदा गर्भ 27 द्यौरवोद्वहन्ती विरराज ।
27
1 ) B also दृढधर्मा. 2 ) B महोत्सवश्च चक्रे. 4) B प्रभावतावत्र न. 6 ) B has a marginal note (on भैरवादपि ) thus : ईश्वरादपि । ईश्वरपक्षे वर्णा ब्राह्मणादयस्तेषां श्रियस्तासां लोपः । अंधकारपक्षे वर्णा नीलपीतादयः ।. 7 ) P पट्टप्रच्छादिते, P पुलिनवदत लिने, Cadds देवी after प्रियङ्गुश्यामा 9 ) B बहुल 14 ) P गुणगुरूणां आशी 16 ) 0 कृतावश्यकः प्रभाते सचिवैः समं सभामुपविश्य स्वप्नपाठकानाहूय तेभ्यः स्वप्नफलं पप्रच्छ कोऽमुष्य. 19) og ततोऽनेन स्वप्नेन प्रधान for तेन etc. 21 ) B देवगुरुमन्त्रणा. 22 ) P कुवलयमाला चैव चंद्रतो, B adds on the margin कदाचित् between कुवलयमाला and चन्द्रतो. 23) P मृगांगकमवगदा स्थिता. 25 ) B has a marginal gloss कार्यस्थानं on कृत्यवेदी. 26 ) P संपूरितदेहसोहदा, Bhas a gloss मेद्यं गर्भ on गर्भ. 34 ) cg वर्ध्यते, B इत्युक्त्वा नृपति 35 ) PB C दृढधर्मा or दृढधर्म्मा, but the spelling दृढवर्मा is uniformly adopted here. (36) P भवेद्वर्ष: प्रकर्ष भाक्
3
$ १३ ) अथ कियति काले व्यतीते तिथिकरणनक्षत्रसुन्दरे वासरे शुभे लग्ने होरायामूर्ध्वमुख्यामुच्चस्थानस्थिते ग्रहच वृद्धाङ्गनाभिरनेकाभिः सततं रक्षाभिरुपचर्यमाणा, ताम्रपर्णीव मौक्तिकम्, रोहण30 भूरिव रत्नम्, वैडूर्यभूमिरिव वैडूर्यम्, प्राचीव चित्रभानुम्, मलयाचलाचलेव चन्दनपादपम्, वारि- 30 धिवेलेव विधुम, राजहंसीव विशदच्छदम्, प्रभापहतप्रदीपप्रभम्, विकस्वरवदनकमलम्, कुवलयदललोचनयुगलम्, सा पवित्रं पुत्रमसूत ।
33 ततो देव्यनुजीविन्यो हर्षोत्फुल्लदृशो भृशम् । अहंपूर्विकया श्रीमदृढवर्मान्तिकं ययुः ॥ ३१ 33 वर्ध्य से सुतरत्नस्य जन्मना देव संप्रति । इत्युक्त्वा भूपतिस्तासामभूत् प्रमोदमेदुरः ॥ ३२
वर्मा महीपालस्तदा दानमदान्मुदा । तथा ताभ्यो यथा तासां दारिद्र्ये ऽभूद्दरिद्रता ॥ ३३ यथा प्राप्य निधि को ऽपि भवेद्वर्षप्रकर्षभाक् । तथा तदा तनूजन्मजन्म भूपतिरप्यभूत् ॥ ३४ भूपः प्रवर्तयामास निःसामान्यं महोत्सवम् । महार्हा मर्हता मह कारयामास च स्वयम् ॥ ३५ तन्मात्रा युवती जातिस्तथोत्कर्षमनीयत । यथा दूर्वा नरेशो ऽपि शिरसा तृणमप्यधात् ॥ ३६
6
15
36