Kuvalayamala Part 2

Author(s): Udyotansuri, A N Upadhye
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan

Page 247

रत्नप्रभसूरिविरचिता
[ IV. § 13 : Verse 55
सुपर्वपर्वत भ्रष्टैस्तैरेव परमाणुभिः । स सुपर्वापि नो कर्तुं समर्थस्तं पुनर्यथा ॥ ५५ ॥ दुष्कर्मवशतो भ्रष्टस्तथा मानुषजन्मनि । निस्तुषं मानुषं जन्म जन्मी न लभते पुनः ॥ ५६ ॥
3
परमाणुदृष्टान्तः । ३ ततः स राजर्षिर्द्विविधशिक्षा विचक्षणः चारुचारित्रं समाचरन् गुरुणा सह विजहार । कुवलयचन्द्रस्यापि निखिल भूपालमण्डलीमुकुट कोटिनिघृष्टचरणारविन्दस्य विपुलामासमुद्रमेखलां पालयतः प्रभूता वासरा 6 व्यतीयुः ।
१४) अत्रान्तरे पद्मकेसरसुरः स्वानि च्यवनचिह्नानि परिज्ञाय दुर्मनाश्चिन्तयामास ।
'खेदं माव्रज जीव त्वं दीनत्वं हृदि मा व्यधाः । तावदेव हि भुज्येत यावदायुरुपार्जितम् ॥ ५७ ॥ १ ततः संप्रति कालोचितं क्रियत इत्यागत्यायोध्यायां सुरः कुवलयचन्द्र - कुवलयमालयोः पुरः कथ- 9 यामासेति । 'यथामुकमासे ऽमुकदिवसे युवयोः सूनुर्भविष्यामि तावदिमानि पद्मकेसरनामाङ्कितानि कटककुण्डलहारार्धहारादीनि भूषणानि स्वीक्रियन्ताम् । तानि च प्रसृतबुद्धिविस्तरस्य मम तनौ 12 निवेश्यानि येनैतानि चिरपरिचितानि प्रेक्षमाणस्य मम जातिस्मृतिरुत्पद्यते' इत्युदित्वार्पयित्वा च 12 त्रिदशः स्वस्थानमागतः । ततः क्रियद्भिर्दिनैः सुरश्रयुत्वा कुवलयमालाया गर्भं सुतत्वेनोदपद्यत । ततः सापि समये पवित्रं पुत्रं प्रासूत । पित्रा मध्ये पुरं विरचय्य वर्धापनकमहोत्सवे संजाते द्वादशे दिवसे 15 तस्य मुनिना पूर्वमुदितमभिधानं 'पृथ्वीसारः' इति विदधे । स कुमारः कलाकलापेन यौवनेन च 15 स्वीच । तस्य पितृभ्यां तान्याभरणानि समर्पितानि । तानि पश्यत एव तस्य प्रागपि क्वापि दृष्टान्येतानीत्यूहापोहवतो मूर्छाजनि, जातिं च सस्मार । ततः शीतेन तोयेन वायुना चाश्वासितो लब्धचैतन्यो 18 दध्याविति । 'अहो, तत्र तानि सुखान्यनुभूय पुनरीदृशानि तुच्छानि मनुजजन्मजातानि जीवो ऽभिलषति, 18 इति धिर मोहं धिक् च संसारावासं यत्र निरन्तरमाधिव्याधिव्यथितो जनः, तदहं संसारदुःख परंपरापराभवविधायिनीं प्रव्रज्यां गृहीत्वात्मानं साधयिष्ये' इति चिन्तयन् स वयस्यैर्भणितः । 'कुमार, तव 21 स्वस्थशरीरस्य किमेतदत्याहितम् ।' तेनोक्तम् । 'ममाजीर्णविकारेणैषा भ्रमिरत्पन्ना, तेन न पुनरात्म- 21 स्वभावो निवेदितः ।' एवं व्रजत्सु दिनेषु कुवलयचन्द्रेणोक्तम् । 'कुमार, राज्यं गृहाण, अहं प्रव्रज्यां ग्रहीष्ये । कुमारेणोक्तम् । 'महाराज, त्वमेव राज्यं प्रतिपालय, अहं पुनर्दीक्षां स्वीकरिष्ये ।' राज्ञादिष्टम् । 24 'अद्यापि बालस्त्वं राज्यसुखमनुभव, वयं पुनर्भुक्तभोगा दीक्षां ग्रहीष्यामः' इति कुमारं प्रतिबोध्य 24 भूपतिर्निर्विण्णकामभोगः प्रव्रज्याग्रहणमनाः कस्यापि गुरोरागमनमभिलषंस्तस्थौ । अन्यदिने दत्तमहादानः संमानिता शेषपरिजनः कुवलयमालया समं धर्मवार्ता वितन्वानः क्षमाधनः सुत्वा पाश्चात्यया27 मिनीयामे प्रथममेव प्रबुद्धश्चिन्तयामासेति ।
* 72
1
30
27
१५) 'दुष्प्रापं प्राप्य मानुष्यं दक्षिणावर्तशङ्खवत् । विचारचतुरैश्चिन्त्या हेयोपादेयहेतवः ॥ ५८ ॥ मानुषत्वमतिश्रेष्ठं कुले जन्म विशेषतः । धर्मः कृपामयो जैनस्त्रयमेतद्धि दुर्लभम् ॥ ५९ ॥ धन्यास्ते पुण्यभाजस्ते निस्तीर्णस्तैर्भवार्णवः । ये संगमपरित्यागनिगमाध्वगतां ययुः ॥ ६० ॥ त एव कृतिनो ऽभूवन् भुवनश्री विशेषकाः । जिनेन्द्रजल्पिता सर्वविरतियैरलंकृता ॥ ६१ ॥ धन्यानि तानि क्षेत्राणि यत्र जैनमुनीश्वराः । भ्रमन्ति विभ्रमत्यक्ता मुक्ताहाराः शुभाशयाः ॥ ६२ ॥ पुण्यतिथिस्तिथिः सा का सा वा वारो ऽपि कः स च । तन्मुहूर्त च किं भावि ममामोदप्रमोदकृत् ॥६३॥ 33 यस्मिन् पवित्र चारित्र चित्रभानुप्रभोदद्यात् । मन्मनः सर सीजन्म स्मेरतामुपयास्यति ॥ ६४ ॥ युग्मम् ॥ प्रधानधान्यतो येन दीक्षाशिक्षाशिलोपरि । क्षालयिष्ये मनोवासः कुवासमलिनं कदा ॥ ६५ ॥ 36 इति चिन्तयतस्तस्य भूपतेः प्राभातिकमङ्गलपाठकः पपाठ ।
33
39
नमस्ते लोकनिर्मुक्त नमस्ते द्वेषवर्जित । नमस्ते जितमोहेन्द्र नमस्ते ज्ञानभास्कर' ॥ ६७ ॥ इति वदन् भूपतिः शयनीयादुत्तत्स्थौ । ततो 'नमो जिनेन्द्रेभ्यः' इति वदन्ती संभ्रमपरा त्रिदशतटिनी
1
36
'हत संतमसानीकः पातितनक्षत्र सुभटसंघातः । प्रसृतप्रतापनिकरः शूरः पृथिवीपतिरुदेति' ॥ ६६ ॥ एतदाकर्ण्य राज्ञा चिन्तितम् । 'अहो, सुन्दरोपश्रुतिः सुतराज्याय |
6
30
2 ) B मानुषजन्मनः (partly on the margin ) 5 ) c चरणारवृन्दस्य, Badds समुद्रं before समुद्रमेखलां, P चालयतः for पालयतः. 13) B inter. पवित्रं & पुत्रं. 14 ) B महोत्सवं. 24 ) PB om. दीक्षां ग्रहीष्यामः. 25 ) P महादान - सन्मानिताशेष, P वितन्वत for वितन्वावः, B adds सुष्वाप before सुप्तवा, 33 ) Pc स for सा वा.
39