Kuvalayamala Part 2

Author(s): Udyotansuri, A N Upadhye
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan

Page 249

* 74
[ IV. § 17 : Verse 681 पुर्यां प्रणतजनकुमुदामन्दप्रमोद कौमुदीशस्य शत्रुजनकुञ्जरकण्ठीरवस्य सत्पथजाङ्घिकस्य काञ्चनरथस्य 1 पृथ्वीपतेरिन्दीवरलोचनाभिधानप्रणयिनीकुक्षिभवो मणिरथकुमारस्तनयः समभवत् । स च क्रमेण प्राप्तयौवनो गुरुजनैः प्रतिषिद्धो ऽपि वयस्यैर्निवारितो ऽपि सद्भिर्निन्द्यमानो ऽपि कर्मोदयेन नक्तंदिवा 3 पापार्द्धं कुर्वन्न विरमति । अन्यदा च तस्यारण्ये प्रविष्टस्य श्रीवर्धमान जिनः केवलज्ञानशाली जगत्रयपतिः पवित्रितत्रिभुवनतलः काकन्द्यां समवसृतः । ततश्चतुर्विधदेवनिकायैः समवसरणं चक्रे । तत्र च श्रीमहा'वीरः स्वयं गौतमादीनां गणभृतां सौधर्माधिपतेरपरस्य च सुरासुरनिकरस्य सपरिजनस्य काञ्चनरथस्य 6 नरेशितुः पुरः सम्यक्त्वमूलं धर्म द्विविधं निवेदितुमारेभे ।
रत्नप्रभसूरिविरचिता
शङ्कादिदोषरहितं स्थैर्यादिगुणभूषितम् । पञ्चभिर्लक्षणैर्लक्ष्यं सम्यक्त्वं शिवशर्मणे ॥ ६८
आर्जवं मार्दवं क्षान्तिः सत्यं शौचं तपो यमः । ब्रह्माकिञ्चनता मुक्तिर्यतिधर्मः प्रकीर्तितः ॥ ६९ 9 अहिंसादीनि पञ्चाणुव्रतानि च गुणत्रयम् । शिक्षापदानि चत्वारि गृहिधर्मः कुकर्महृत् ॥ ७० (१८) इतश्चावसरं मत्वा तत्त्वानुगामिना प्रभूतजन्तुवधजातपातकाशङ्किना कृताञ्जलिना काञ्चनरथेन 12 राज्ञा पृष्टम् । 'नाथ, मणिरथकुमारो भव्यः किमभव्यश्च' इति । भगवतादिष्टम् । 'अयं भव्यश्चरमशरीरश्च' 12 इति । नृपेण विज्ञप्तम् । 'भगवन्, यद्ययमन्तिमतनुस्ततः कथमनेकधा निषिध्यमानो ऽव्याखेटकव्यसन्तो निवर्तते, कदा पुनस्तस्य जिनधर्मे बोधिः ।' तीर्थकृतोक्तम् । 'भद्र, त्वत्सूनुः प्रवुद्धः प्राप्तसंवेगरङ्ग इहैव 15 प्रस्थितः' इति । नृपेणोक्तम् । 'नाथ, केन वृत्तान्तेन तस्य वैराग्यमजायत ।' जगन्नाथेन समादिष्टम् । 15 'इतोऽस्ति योजनप्रमाणे भूमिभागे कौशाम्त्रं नाम वनम् । तत्र च बहवः कुरङ्गशूकरशशक संघाताः परिवसन्तीति मत्वा कुमारः पापर्द्धिनिमित्तमागतः । तत्र च तेन भ्रमता एकस्मिन् प्रदेशे सारङ्गयूथमा18 लोक्य कोदण्डमारोप्य यावच्छरः सज्जीकृतस्तावत्सर्वमपि मृगकुलं काकनाशं ननाश | परं तदैकाकिनी 18 मृगी कुमारं चिरमभिवीक्ष्य दीर्घ निःश्वस्य निष्पन्दलोचना संजातहृदयविश्रम्भा निःशङ्का स्थिता । तां च तथावस्थितां दृष्ट्वा कुमारेण चिन्तितम् । 'अहो, महत्कौतुकम् एतस्मिन् हरिणयूथे प्रनष्टेऽपि 21 परमियं मृगी मदभिमुखं पश्यन्ती तथैव तिष्ठति' इति चिन्तयतस्तस्याभ्यासं सा समुपेयुषी । ततः 21 सानेकश्वापदजीवान्तकरमर्धचन्द्रमालोक्यापि स्नेहनिर्भरहृदयेव स्थिता । ततः कुमारेण शरासनं शरश्चाभाञ्जि । 'यो ऽपराधरहितान् जन्तून्निहन्ति स महापापी' इत्येवं चिन्तयता प्रादुर्भूतजन्तुजात24 कारुण्य मैत्री पूरितचेतसा तेन सा हरिणी सहर्ष करतन पस्पृशे ।
यथा यथा तदङ्गं स सरङ्गं स्पृशति स्फुटम् । तथा तथासौ जायेत बाष्पाविलविलोचना ॥ ७१ Marati विलोकनेन कुमारस्य दृग्भ्यां विकसितं सर्वाङ्गं रोमाञ्चकञ्चुकः प्रससार । चेतसि परमः प्रमोदः 27 प्रवृत्तः । ज्ञातं यथा काप्येषा मम पूर्वसंबन्धिनीति ।
9
ज्ञानं मन्ये दृशोरेव नापरस्य च कस्यचित् । प्रमोदेते प्रिये दृष्टे दृष्टे संकुचतो ऽप्रिये ॥ ७२ 'जन्मान्तरे का ममैवासीत्' इति ध्यायतस्तस्य हृदि स्थितम् । अद्यैव तातः काकन्दीं चम्पापुर्या 30 आयातः । अत्र च किल भगवान् श्रीमहावीरः समवसृतः । 'तस्य वन्दनानिमित्तं तत्राहमपि गमिष्यामि, 30 येनैतद्वृत्तान्तं पृच्छामि, कैषा मृगवधूः, अस्माकं जन्मान्तरे कीदृशि संबन्धे आसीत्' इति ध्यायंश्चलितः । 'समृगी च सांप्रतं समवसरण बाह्यप्राकार गोपुरान्तरे द्वावपि वर्तेते' इति वदतस्तीर्थकृतः पुरो 33 मणिरथकुमारः समागतश्च प्रदक्षिणात्रयं दत्त्वा भगवन्तं नत्वा प्रपच्छेति च । 'भगवान्, निवेदय कैषा 33 कुरङ्गी ममोपरि परमप्रेमधारिणी ।' ततो भगवान् ज्ञातकुलतिलकः सकलजन्तुसंघातबोधाय पूर्वभवं तं तयोराख्यातुमारेभे ।
11 ) B तत्त्वतत्त्वानुगामिना 14 ) P सबुद्ध: for प्रबुद्धः the margin). 23 ) P B शरश्वाभाजि 31 ) Pom, अस्माकं
24
36 ९१९) अत्रैव भरते साकेत पुरम् । तत्र नाम्ना कान्त्या च मदनो नृपः । तत्सूनुरनङ्गः कुमारः । तत्राढ्यो 36 वैश्रमण इव वैभ्रमणः श्रेष्ठी । तदङ्गजः प्रियंकराख्यः, स च सौम्यः सुजनः कुशलस्त्यागी दयालुः श्रद्धातुः । अन्यदा वैश्रमणेन प्रातिवेश्मिकप्रिय मित्रपुत्र्या सुन्दर्या सह तनयस्य पाणिग्रहणमकार्यत । 39 द्वयोरपि प्रीतिर्महती जाता । परस्परं स्तोके ऽपि विरहे तन्मिथुनं सोत्सुकचित्तं भवति । अन्यदा च 39 भवितव्यतया पतरशरीरे प्रियंकरे सा सुन्दरी बहुतरशोकशङ्खव्यथिता न भुनक्ति न स्नाति न जल्पति न गृहकृत्यं करोति, केवलं संभावितदयितपञ्चताधिकाभ्यन्तर तापलोचनप्रवर्तमानबाष्पजललवा विषीदन्ती 42 स्थिता । ततस्तथाविधकर्मसंयोगेन क्षीणे प्राणिते प्रियंकरः परलोकमियाय । ततस्तं मृतं विलोक्य 12
27
21 ) P तिष्ठत इति. 22 ) B स्नेहभरनिर्भर ( भर added on 37 ) B inter. वैश्रमणः & श्रेष्ठी.