Kuvalayamala Part 2

Author(s): Udyotansuri, A N Upadhye
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan

Page 205

* 30
रत्नप्रभसूरिविरचिता
[ II. § 42 : Verse 177 -
1 पुनरपि श्रीधर्मनन्दनेन भणितम् । 'भो वासव मन्त्रिवासव, यत्त्वया पृष्टं यथैतस्य चतुर्गतिलक्षणस्य 1 संसारस्य किं प्रथमं कारणम् । तत्रामी महामलाः पञ्च क्रोधमानमायालोभमोहाः प्रवृत्ता जीवं 3 दौर्गत्यपथमुपनयन्ति ।'
इत्याचार्यश्रीपरमानन्दसूरिशिष्य श्रीरतप्रभ सूरिविरचिते कुवलयमालाकथासंक्षेपे श्रीप्रद्युम्न सूरिशोधिते क्रोधमानादिकषाय चतुष्टयतथा मोहस्वरूपवर्णनो नाम प्रस्तावो द्वितीयः ॥ २ ॥
6
[ अथ तृतीयः प्रस्तावः ]
( १ ) ततः स नृपतिः प्रमुदितचेताः सदामन्दानन्दकन्द कन्दलनाम्बुदस्य श्रीधर्मनन्दनस्य मुखतः कषायादिविपाक फललक्षणदेशनावचनामृतं तृष्णातरलित इव निपीय सदसः समुत्थाय निजं धाम समा9 जगाम । इतश्च दिवसाचीश्वरे ऽस्तगिरिशिखरमुपागते सायन्तनविधिं विधिवद्विधाय वसुधाधिपतिरचि - 9 न्तयत् । ' अस्मिन् मदनमित्रे महोत्सवे ईदृशे प्रदोषे ते साधवः किं कुर्वन्ति, किं यथावादिनस्तथाविधायिनः, 'किं वान्यथा, विलोकयासि' इति विचिन्त्यालक्षितः सर्वत्र प्रसृते तमोभरे कटीतटनिबद्धरिकः कृपाण 12 पाणिरे काकी भूपतिः सौधान्निर्गत्य नगरान्तररथ्यासु मिथुनानां दूतीनामभिसारिकाणां च प्रभूतान्परस्प- 12 रालापानाकर्णयन् कस्मिँश्चिच्चत्वरे सान्धकारे स्तम्भमिव वृषभेणोद्धृष्यमाणमूर्द्धदमं कमपि मुनिं प्रतिमास्थं कृशाङ्गं दवदग्धस्थाणुसदृशं मन्दाराचलवन्निश्चलं वीक्ष्य दिवा स्तम्भो ऽत्र नाभूत् 'किं को ऽपि धर्मनन्द15 न संबन्धी व्रती, अथवान्यः कोऽपि दुष्टः पुमान्, अनेन रूपेण तावत्परीक्षामस्य रचयामि' इति ध्यात्वाकृष्ट- 15 रिष्टित हतेति वदन्नासन्नमागतः । तमक्षुब्धं मुनिं वीक्ष्य निश्चित्य स्तुतिं कुर्वन् प्रदक्षिणात्रयं पूर्वं दत्त्वा प्रणिपत्य पुरतो ऽगच्छद्विद्युदुत्क्षिप्त करणेन । ततो ऽसौ दुर्लङ्घयं प्राकार मुल्लङ्घयोद्यानासन्नसिन्दूरकुट्टिमतलमाज18 गाम । तत्र च तेन भूभुजा श्रीधर्मनन्दनाचार्यस्य के चित्साधवो मधुरस्वरेण स्वाध्यायं विरचयन्तः केचिद्धर्म- 18 शास्त्राणि पठन्तः केचित्पदस्थ पिण्डस्थरूपस्थ रूपातीत ध्यानदत्तावधानाः केचिदुरुचरणशुश्रूषापरायणाः केचिद्विचाराचारपरा विलोकिताः । ततो नृपतिर्दध्याविति । 'अहो यथाभिधायी तथाविधायी' | 'भगवान् 21 क्व पुनः, स स्वयं किं करोति ।' इति विमृशंस्तद्दिनदीक्षितानां तेषां पञ्चानामपि मुनीनां पुरो धर्ममुपदि - 21 शन्तं निशम्य किं कथयत्येषामये ।' इति विचिन्त्य नरेश्वरस्तमालतरुमूले निषण्ण इत्यश्रौषीत् । 'भो भो देवानांप्रियाः, कथमपि जीवा इमे पृथिव्यप्तेजो वायुवनस्पतिष्वनन्तकालं भ्रान्त्वा द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रि24 यतामवाप्य तिर्यक्पञ्चेन्द्रियत्वं च ततश्चातीवदुर्लभं मनुष्यजन्म लभन्ते । तत्राप्यार्यदेशप्रशस्यजातिसुकुल- 24 सर्वेन्द्रियपटुत्वनीरोगताजीवितव्यमनोवासनासहरुसमायोगतद्वचः श्रवणानि दुष्प्रापाणि । इयत्यां सामग्र्यां संपन्नायामपि जिनप्रणीतबोधिरत्नमतीव दुर्लभम् । तच्च लब्ध्वा धर्म प्रति संशयेन अन्यान्यधर्माभिला27 षेण फलं प्रति संदेहेन कुतीर्थिकप्रशंसया तत्परिचयेन चतुर्भिः कषायैः पञ्चभिर्विषयैर्व्यामूढा वृथा 27 निर्गमयन्ति सम्यक्त्वम् । एके च 'ज्ञानमेव प्रधानम्' इति वदन्तः क्रियाहीनाः पडुवत् । अपरे च 'क्रियैव प्रशस्या' इति मन्यमाना अन्धवद्भवदवान्तर्विनश्यन्ति मोहमोहिताः ।' इति कथयति भगवति 30 नृपतिर्ध्यातवान् । 'तावत्सर्वमपि सत्यमेतत् । किं पुनरिदं दुर्लभं राज्यं महिलाप्रभवं शर्म परिजनसुखं 30 चानुपालय पश्चाद्धर्ममाचरिष्यामि, इति चिन्तयतस्तस्य महीभृतः श्रीधर्मनन्दनगुरुणा ज्ञानेन भावमुपलक्ष्य तेषामेव पञ्चानां पुरः प्रोवे । 'यदेतद्राज्य सौख्यं स्त्रियश्च लोके सर्वमेतदनित्यं तुच्छं चेति । पुनः सिद्धि33 भवं सुखमनन्तमक्षयमव्याबाधं चेति ।'
१२) अस्ति समस्त पुरवरं पाटलीपुत्रं पुरम् । तत्र धनो धनेन धनद इव वणिगुत्तमः । सो ऽन्यदा यानपात्रेण रत्नद्वीपं प्रति प्रचलितः । तस्य संचरतः समुद्रान्तः प्रचण्डेन वायुना समुल्लसताभ्रंलिह36 कल्लोलमालाभिः प्रेर्यमाणं यानपात्रं पुस्फोट । स धनस्तदा क्षुधाक्षामकुक्षिराहारमिव, हिमार्तो वैश्वानर- 36 मिव, तृषाकान्तस्तोयसिव फलकमेकं प्राप्य सप्तभिर्वासरैः कटुकफलसमाकुलपादपशतसंकुलं संसारमिवालब्धपारं विषमिव महाविषमं कुडङ्गद्वीपमाशिश्राय । तत्र तेन स्वैरं परिभ्रमता सहसापरः पुरुषो 39 दद्दशे । धनस्तं निरीक्ष्य हर्षितवदनो भव्यजीव इव जैनधर्मं स्वच्छमनाः पप्रच्छ । 'कुत्रत्यः केन हेतुनात्र 39
7) B adds on the margin गुरो befor मुखत: 8 ) B puts No. 1 on फल and No. 2 on विपाक, Badds on the margin चेता after तरलित. 10 ) B मित्रमहोत्सवे. 14 ) PB om. कोऽपि after किं. 15 ) P रूपे तावत्. 16 ) PB om. दत्त्वा 19 ) o inter. पदस्थ and पिण्डस्थ. 21 ) Pom. तेषां B trans. तेषां after मुनीनां. 25 ) PB ● तद्वचनश्रवणानि 33 ) P नंतक्षयम 37 ) B adds मरुपांध: शाखिनमिव after वैश्वानरमिव, B तृष्टा for तृषा
3
6
33