Kuvalayamala Part 2

Author(s): Udyotansuri, A N Upadhye
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan

Page 231

* 56
रत्नप्रभसूरिविरचिता
[ III. § 44 : Verse 349
1 द्वात्रिंशदशनो राजा भोगी स्यादेकहीनतः । त्रिंशता मध्यमो ज्ञेयस्ततो ऽधस्तान्न सुन्दरः ॥ ३४९ स्तोकदन्ता अतिदन्ता ये नरा गर्भदन्तजाः । मूषकैः समदन्ताश्च ते च पापाः प्रकीर्तिताः ॥ ३५० 3 अङ्गुष्ठयवैराढ्याः सुतवन्तो ऽङ्गुष्ठमूलजैश्च यवैः । ऊर्द्धाकारा रेखा पाणितले भवति धनहेतुः ॥ ३५१ Taran भवेद्यस्य वामायां दिशि मस्तके । निर्लक्षणः क्षुधाक्षामो भिक्षामटति रुक्षिकाम् ॥ ३५२ दक्षिणो दक्षिणे भागे यस्यावर्तस्तु मस्तके । तस्य नित्यं प्रजायेत कमला करवर्तिनी ॥ ३५३ 6 यदि स्याद्दक्षिणे वामो दक्षिणो वामपार्श्वके । पश्चात्काले भवेत्तस्य भोगो नास्त्यत्र संशयः ॥ ३५४ संक्षेपतस्तु श्लोकेनैकेना कर्णितव्यम् ।
गतेर्धन्यतरो वर्णो वर्णाद्धन्यतरः स्वरः । स्वराद्धन्यतरं सत्त्वं सर्वे सत्त्वे प्रतिष्ठितम् ॥ ३५५
9
४५) इति श्रुत्वा तया भणितम् । रम्यमेतत् परं किं त्वयामुष्य शबरस्य सुलक्षणं ज्ञातम् ।' 9 तेनोक्तम् । 'एणिके, यानि मयोक्तानि तानि सर्वाण्यप्यस्य पुरुषस्य तनौ शुभानि लक्षणानि दृश्यन्ते तज्जाने को ऽप्येष महासत्त्वः केनापि हेतुनायं कृतशवरवेषः प्रच्छादितस्वाभाविकरूपो विन्ध्यगिरि - 12 वनान्तः स्थितः । एतदाकर्ण्य शवरेण चिन्तितम् । 'अहो, पुरुषलक्षणपरिज्ञानदक्षिणः पुमानयम् | 12 तावन्न युक्तमत्र स्थातुं किन्त्वपसरणमेव श्रेष्ठम्, यावदस्मानेष न जानाति' [ इति ] । ततो ऽभ्युत्थाय शवरः शबरी व स्वस्थानं जग्मतुः । एणिकया भणितम् । 'कुमार, तव महती दक्षता यदेष प्राप्तशबर15 वेषो ऽप्युपलक्षितः । तेनोक्तम् । 'प्रथममेव परिज्ञातः । पुनर्विशेषतो ज्ञातुमिच्छामि स्फुटं प्रकटय ।' 15 भणितमेकिया । 'कुमार, विद्याधरावेतौ ।' तेनोक्तम् 'तर्हि कथमेतद्वेषधारिणौ ।' तयोक्तम् । 'एतयोर्विद्याधरयोर्भवानपि परिज्ञाता । भगवतः प्रथमतीर्थनाथस्य सेवाहेवाकिनोर्नमिविनस्योर्धरणेन्द्रेण वह्नयो विद्या 18 दत्ताः । कियत्यो विद्याः कयापि रीत्या साध्यन्ते । सर्वासामपि पृथक् पृथक् साधनोपायः ।
काश्वित्पानीयमध्ये ऽभूः काश्चित् पर्वतमस्तके |
काश्चित् श्मशान मेदिन्यां विद्याः साध्या जितेन्द्रियैः ॥ ३५६
1
4 ) B रूक्षिकां. 6) P स्यादक्षिणो वामपार्श्वके, B originally स्यादक्षिणे वामो दक्षिणो वामपार्श्वके, but it is improved thus (with some marginal addition : स्यादक्षिणे वा मस्तके वा वामपार्श्वके । 8 ) B inter. सर्व & सवे. 19 ) P अंब for अमू:, Poom. काश्चित् पर्वतमस्तके. 21 ) PB om. वन्येन 23 ) P Bom. [ किंतु ], PB पौषधा भगवतो. 24 ) B adds गता before फलपत्र', Bom. न गता, Bom. स च. 26 ) PB om. ते 32 ) B केवलिमहिमायै. 35 ) Pom. इमे. 36 ) नरवरा for नरा. 40 ) B शाबरविद्याया.
6
21 ततः कुमार, एतावनेन वन्येन वेषेण शाबरी विद्यां साधयन्तौ तिष्ठतः । तथैष विद्याधरः सपत्नीको 21 वनान्तः स्वेच्छया परिभ्रमन्नस्ति ।' कुमारेणोक्तम् । कथं त्वं पुनर्जानासि यथैष विद्याधरः ।' तया भणितम् । 'न जानामि' [ किंतु ] मयैकदा कीरमुखतः श्रुतमेतत् । एकस्मिन् दिने स्वीकृतदुरितौषधपौष24 धाहं भगवतो नाभिभवस्य पूजार्थे फलपत्रकुसुमानां ग्रहणाय वनान्तरं न गता, कीरः पुनर्गतः । स च 24 मध्याह्नसमये व्यतिक्रान्ते समायातः सन् मया पृष्टः 'अद्य कथमेतावतीं वेलामतिक्रम्य भवान् समायातः । तेन निगदितम् । 'अद्य त्वं वञ्चितासि, यल्लोचनानामाश्चर्यभूतं न किमपि दृष्टिपथमवतीर्णे ते, 27 यतो द्रष्टव्यफलानि हि लोचनानि ।' ततो मयोक्तम् । 'राजकीर, त्वं कथय किं तदाश्चर्यम् ।'
27
६४६ ) ततस्तेन ममा निगदितम् । 'यथाद्याहं वनान्तर्गतः । तत्र च सहसा शङ्खतूर्यभेरीमृदङ्गभवो महान्निनदः श्रुतः । ततो मया सहर्षोद्धान्तचेतसा कर्णः प्रदत्तः । कतरस्यां दिशि ध्वनिविशेषः । 30 ततस्तदनुसारेण यावद्गच्छामि तावद्भगवतो नाभिसूनोः प्रतिमायाः पुरो दिव्यं नरनारीजनं प्रणाम - 30 मादधानं, तथाहार्य वाचिकमाङ्गिकं सात्त्विकं चेति चतुर्विधमभिनयं वितन्वन्तं विलोक्य मया चिन्तितम् । 'पते न तावदेवा अवश्यम्, यतो मयैकदा भगवतः केवलिनः केवलमहिमायै समेतानां देवानां 33 चरणा भूमितले न लगन्ति, लोचनान्यनिमिषाणि चैतद्दृष्टमासीत् । एतेषां पुनश्चरणा महीपृष्ठे लग्ना अ लक्ष्यन्ते, सनिमिषाणि नयनानि च । तेन जाने नैते त्रिदशाः, अतिसश्रीकतया न मानुषा अपि, किंतु गगनाङ्गचारिणो विद्याधरा इमे । 'तावत्पृच्छामि किमेतैः प्रारब्धम्' इति चिन्तयंश्चतपादपाधः क्षणं 36 निषण्णः । अत्रान्तरे यथास्थानमासीना विद्याधरनरा विद्याधर्यश्च । ततस्तेषामन्तः स्थितेनैकेन विद्याधर- 36 तरुणेनानेकरत्ननिर्मितो विमलदिव्यजलपूर्णकलशो जगृहे, तादृश एव द्वितीयो विद्याधरीणां मध्ये ऽत्यन्तरूपशोभया विद्याधर्यैकया च । ताभ्यां प्रमुदितचित्ताभ्यां भगवतः श्रीयुगादिभर्तुः स्नात्रं विधाय 39 सुमनोभिः पञ्चवर्णैर्जलस्थलभवैरर्चा रचयांचक्रे । ततस्तौ स्तुत्वा भगवन्तं धरणेन्द्रस्य नागभूपतेरा- 39 राधनाविधौ कायोत्सर्गमेकं द्वितीयं तद्ग्रमहिष्यास्तृतीयं शाबरविद्यया विरचय्य शरीराद्विभूषणान्युत्तार्य
18