Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 3

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 276

गर्हतप्रवृत्तित्यागनिरूपणम्
८५७
'अविरुद्धकुलाऽऽचारपालनं मितभाषिता । अपि कण्ठगतैः प्राणैरप्रवृत्तिश्च गर्हिते ।। १५ ।।
अविरुद्धेति । अविरुद्धस्य = धर्माद्यप्रतिपन्थिनः कुलाऽऽचारस्य पालनं = अनुवर्तनं (= अविरुद्धकुलाचारपालनं) । मितभाषिता = प्रस्तावे स्तोक - हितजल्पनशीलता । कण्ठगतैरपि प्राणैर्गर्हिते लोकनिन्दिते कर्मणि अप्रवृत्तिश्च ।। १५ ।।
•
तथा 'अविरुद्धे 'ति । धर्माद्यप्रतिपन्थिनः धर्मपुरुपार्थ-देश-काल-लोक - राजाद्यविरोधिनः कुलाऽऽचारस्य = स्वकीयकुलपरम्पराऽऽगताऽऽचारस्य अनुवर्तनम् । परतन्त्राऽवस्थितस्याऽप्यपुनर्वन्धकादेः पालनीये कुलाचारे धर्माद्यप्रतिपन्थित्वसम्पादनं यान्यनवद्यानि कर्माणि तानि सेवितव्यानि, नो इतराणि ← (तै. उप. १ ।११/२) इति तैत्तिरीयोपनिषदादितः सम्भवति । अनेन पापभीरुताऽभिधानः चतुर्थी मार्गानुसारिताण द्योतितः । वियागरेज्जा समया सुपने ← (सूत्र १/१४ / २२), अप्पं भासेज्ज सुव्वए ← (सूत्र. १/८/२५ ) इति सूत्रकृताङ्गवचनानुसारतः महीयांसः प्रकृत्या मितभाषिणः ← (शि.व. २/१३ ) इति शिशुपालवधप्रभृतिवचनतश्च प्रस्तावे = भाषणावसर उपलब्धे स्तोक-हितजल्पनशीलता = परिमित-पथ्य-प्रियाऽऽभापणशीलता । एतेन दीर्घदर्शितारूपः पड्विंशतितमो मार्गानुसारितागुणः प्रकटीकृतः । इत्थञ्च लोकवल्लभताऽपि सम्पद्यते । यथोक्तं योगबिन्दौ ' प्रस्तावे मितभाषित्वमविसंवादनं तथा । प्रतिपन्नक्रिया चेति कुलधर्माऽनुपालनम् ।।' (यो.विं. १२८) इति ।
=
प्राणैः उच्छ्वासरूपैः कण्ठगतैरपि = गलस्थानप्राप्तैः, किम्पुनः स्वभावस्थैरित्यपिशब्दार्थः, लोकनिन्दिते कुत्सिते कर्मणि = परदारोपसेवन - कुलदूपणादौ अप्रवृत्तिश्च । इयं बौद्धतन्त्राऽवस्थितस्याऽपुनर्वन्धकस्य → उस्सूरसेय्या परदारसेवा वेरप्पसवो च अनत्थता च । पापा च मित्ता सुकदरियता च एते छ ठाना पुरिसं धंसयन्ति ।। ← ( दी.नि.३/८/२) इति पूर्वोक्त (पृ. ५०८) दीघनिकायवचनतः, न तं कम्मं तं साधु यं त्वा अनुतप्पति ← (ध. प. ५/८) इति धम्मपदवचनतः यं चे जीवे अधम्मिकं ← ( थे.गा. १४ / ६७०) इति थेरगाथावचनतः, चजे नरो धम्ममनुस्मरन्तो ← (वि.म. १ । १३३ ) इति विसुद्धिमग्गवचनतः, ← (वि.पि.म.व.९/४/१० ) इति विनयपिटकान्तर्गतमहावग्गवचनतश्च भव
=
१. हस्तादर्शे 'अविरुद्धसदाचार..' इत्यशुद्धः पाठः ।
•
अकम्मं न च करणीयं
।
वैदिकतन्त्रस्थाऽपुनर्वन्धकस्य तु यशो मा प्रतिमुच्यताम् ← (सा. वे. ६/३/१०) इति सामवेदवचनतः → परदार- परद्रव्य-परहिंसासु यो रतिम् । न करोति पुमान् भूप ! तोप्यते तेन केशवः ।।
अंगं
गाथार्थ :- (१२) अविरुद्ध मेवा दुसायारनुं पालन, (१३) अल्पभाषिता, (१४) गणामां प्राएा આવી જાય તો પણ નિંદનીય બાબતમાં પ્રવૃત્તિ ન કરવી- આ સદાચાર કહેવાયેલ છે. (૧૨/૧૫)
ટીકાર્થ :- ધર્મપુરુષાર્થ વગેરેમાં તકલીફ ન પડે તેવા કુલાચારનું પાલન કરવું એ પૂર્વસેવાગત સદાચાર કહેવાયેલ છે. અવસરે હિતકારી એવા પણ અલ્પ શબ્દો બોલવાનો સ્વભાવ કેળવવો એ પણ સદાચાર જાણવો. પોતાના પ્રાણ ગળામાં આવી જાય, મરણતોલ કષ્ટ આવે તો પણ લોકમાં નિંદિત એવા કાર્યમાં પ્રવૃત્ત ન થવું એ પણ સદાચારનો એક પ્રકાર છે. (૧૨/૧૫)
વિશેષાર્થ :- આદિધાર્મિક જીવ પોતાના કુળાચારનું પાલન કરે. પરંતુ ધર્મવિરુદ્ધ કુલાચારને તે
मरणं धम्मिकं सेय्यो, धनं जीवितञ्चापि सव्वं