________________
सूत्र ९०६-०८ रात्रि भोजन निषेध
चारित्राचार ४७९ नेव सयं राई भुजेज्जा, नेवन्नेहिं राई भंजावेज्जा, राई હું કોઈ પણ વસ્તુ રાત્રિ-સમયે સ્વયં ખાઈશ નહીં, भंजते वि अन्ने न समणजाणेज्जा, जावज्जीवाए બીજાને ખવડાવીશ નહીં કે રાત્રિભોજન કરનારનું तिविहं तिविहेणं मणेणं वायाए काएणं न करेमि न અનુમોદન કરીશ નહીં, જીવન પર્યન્ત ત્રણ કરણ અને कारवेमि करेंत पि अन्नं न समणुजाणामि ।
ત્રણ યોગે કરી અર્થાતુ મન, વચન અને કાયા દ્વારા રાત્રિભોજન કરીશ નહિ, કરાવીશ નહિ કે
રાત્રિભોજન કરનારનું અનુમોદન પણ કરીશ નહિ. तस्स भंते ! पडिक्कमामि निंदामि गरिहामि अप्पाण ભંતે ! (પૂર્વે જે રાત્રિભોજન સંબંધી પાપ કર્યું હોય वोसिरामि ।
તેનાથી) હું નિવૃત્ત થાઉં છું. આત્મસાક્ષીએ તે પાપને નિંદું છું. આપની પાસે તે પાપની ગહ કરું છું. અને હવેથી તે પાપકારી કર્મથી મારા આત્માને સર્વથા
અલગ કરું છું. छट्टे भंते ! वए उवडिओमि सव्वाओ राईभोयणाओ ભંતે ! હું છઠ્ઠા વ્રતમાં ઉપસ્થિત થાઉં છું. જેમાં સર્વ वेरमणं ।
પ્રકારનાં રાત્રિભોજનનો ત્યાગ હોય છે. इच्चेयाई पंच महव्वयाई राइभोयणवेरमणछट्ठाई
આ પ્રમાણે એ પાંચ મહાવ્રતો તથા રાત્રિભોજન ત્યાગ अत्तहियट्ठयाए उवसंपज्जित्ताणं विहरामि |
રૂપ છઠ વ્રત મારા આત્મહિતાર્થે અંગીકાર કરીને -૩. ૩, ૪, સુ. ૨૬-૧૭ વિહરું છું. राइए असणाइ गहण-णिसेहो
રાત્રે અશનાદિ ગ્રહણનો નિષેધ : ९०६, नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा,
૯૦૬. સાધુઓ અને સાધ્વીઓને રાત્રિના સમયે અથવા राओ वा वियाले वा,
સંધ્યા સમયે માત્ર પ્રતિલેખિત શપ્પા સંસ્મારક છોડીને असणं वा-जाव-साइमं वा पडिग्गाहेत्तए,
અન્ન યાવતુ સ્વાદિમ પ્રહણ કરવા કલ્પતાં નથી. नऽन्नत्थ एगेणं पुव्वपडिलेहिएणं सेज्जासंथारएणं ।
-ઋty. ૩. ૬, મુ. ૪૪ राइभोयण-णिसेह कारणं
રાત્રિભોજન-નિષેધનું કારણ : ९०७. संतिमे सुहमा पाणा, तसा अदुव थावरा ।
૯૦૭. જે ત્રસ અને સ્થાવર સૂમ પ્રાણીઓ હોય છે जाई राओ अपासंतो, कहमेसणियं चरे ? ।।
તે રાત્રિના સમયે (અંધારામાં) જોઈ શકાતાં નથી. તેથી રાત્રિ સમયે સાધુ આહારની શુદ્ધ ગવેષણા કેવી
રીતે કરી શકે ? उदओल्लं बीयसंसत्तं, पाणा निव्वडिया महि ।
પાણીથી ભિંજાયેલી પૃથ્વી હોય કે પૃથ્વી પર બીજ दिआ ताई विवज्जेज्जा, राओ तत्थ कहं चरे? ।।
વેરાયાં હોય તેમ જ (બીજાં કીડી, કુંથવા વગેરે) ઘણાં પ્રાણીઓ માર્ગમાં ચાલ્યા જતા હોય છે. તેઓને દિવસે તો જોઈ શકાય અને હિંસાથી બચી શકાય, પરંતુ રાત્રે
ન દેખાવાથી કેમ ચાલી શકાય ? एयं च दोसं दळूणं, नायपुत्तेण भासियं ।
આવા આવા અનેક હિંસાત્મક દોષ થવાનું જાણીને सव्वाहारं न भुजति, निग्गंथा राइभोयणं ।।२।।
જ્ઞાતપુત્ર ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે કે, 'નિર્ઝન્થ
પુરુષો રાત્રિના સમયે કોઈ પણ પ્રકારનાં આહારને - સ. મ. ૬, , ૨૨-૨૬
ભોગવતા નથી.” राइभोयणस्स सव्वहा णिसेहो
રાત્રિભોજનનો સર્વથા નિષેધ : ૨૦૮. અત્થામ આઘે, પુરસ્થા ૨ ગg || + ૯૦૮. સૂર્યાસ્ત થયા બાદ જ્યાં સુધી સૂર્યોદય ન થાય ત્યાં आहारमाइयं सव्वं, मणसा वि न पत्थए ।।
સુધી સર્વ પ્રકારનાં આહારાદિ પદાર્થોને ભોગવવાની - સ. મ. ૮, 1. ૨૮ મનથી પણ ઈચ્છા ન કરે.
વિદેવિ આહાર, રામોથU[વન | નિયમો પૈવ, વન્થયળ્યો મુહુવર | | ઉત્તરા. આ. ૯, ગા.૩૧. રાત્રિભોજન- વિરમણ વ્રત પ્રથમ અહિંસાવ્રતમાં જ અંતર્ભત છે, આથી ચતુર્યામ ધર્મ અને પંચયામ ધર્મમાં આ વ્રતનો સ્વતંત્રરૂપે
ઉલ્લેખ નથી થયો. શ્રતસ્થવિરોએ સરળતા ખાતર આ વ્રતનું સ્વતંત્ર વિધાન પાછળથી કરેલ છે. ૨, આ સૂત્રમાં અત્યંત ઉગ્ર મરણાન્ત વેદના થવા છતાં ઔષધિ આદિના ઉપયોગનો સર્વથા નિષેધ છે. Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
