________________
૨૬
છે. તેમાનાં પ્રથમ ચાર ઘાતિ કર્મ કહેવાય છે કેમ કે તે આત્માના અંતરંગ ગુણોનો ઘાત કરનારા હોય છે. બાકીના ચાર ‘અધાતિ’ છે.
જૈનદર્શનની આ પરિભાષા જાણ્યા બાદ આ સ્તવન સમજવું સરળ થશે.
પદમપ્રભુ ! જિન ! તુજ મુજ આંતરૂ રે ! કિમ ભાંજે ભગવંત ? કર્મ-વિપાકે કારણ જોઈને રે, કોઈ કહે મતિમંત. પદમ. ૧
-
અર્થ : હે પદમપ્રભુ જિનેશ્વર દેવ ! તારી અને મારી વચ્ચે જે અંતર છે - તું પરમાત્મ સ્થિતિમાં વર્તે છે જ્યારે હું બહિરા સ્થિતિમાં છું - તે અંતર કેમ કરીને ભાંગે? વિદ્વાનો (મતિમંત) તો કહે છે કે આ અંતરનું કારણ કર્મ ફળ છે (એટલે હું કર્મવર્ગણાથી ઘેરાયેલ છું જ્યારે તું તેનાથી મુક્ત છે)
પયઈ ઠિઈ અણુભાગ પ્રદેશથીરે, મૂલ-ઉત્તર બહુ ભેદ,
ઘાતી-અઘાતી હો બંધોદય-ઉદીરણા રે, સત્તા કર્મ-વિચ્છેદ. પદમ. ૨ નોંધ : આ ગાથામાં કર્મના ભેદો, કર્મ-બન્ધ, કર્મ-ઉદય, કર્મ-ઉદીરણા, કર્મસત્તા અને કર્મ-વિચ્છેદનો ઉલ્લેખ છે. જૈન પરિભાષામાં આ શબ્દોનો અર્થ ઉપરની નોંધમાં આપ્યો છે.
અર્થ : અવધૂશ્રી આ ગાથામાં કહે છે કે, પ્રકૃતિ બંધ (પયઈ), સ્થિત-બંધ (ઠિઈ), અણુભાગ (રસ) બંધ અને પ્રદેશ-બંધ વગેરે કર્મ-બન્ધના ભેદો શાસ્ત્રમાં કહ્યા છે. મુખ્ય (મૂલ) આઠ કર્મો છે અને બીજા તેના પેટા ભેદો (ઉત્તર) શાસ્ત્રમાં વર્ણવ્યા છે. આઠ મુખ્ય કર્મોના બે ભેદ – ધાતી અને અઘાતી કહ્યાં છે. તેમજ કર્મનો આત્માને થતો બંધ તે કર્મોનો ઉદય (ફલપ્રાપ્તિ) તથા ફલપ્રાપ્તિના સમય પહેલાં તેનો ભોગવટો (ઉદીરણ), કર્મોનો ભોગવટો ન થાય ત્યાં સુધી આત્મા ઉપર તેની રહેતી સત્તા અને પ્રયત્ન કર્મનો વિચ્છેદ આ તમામ વસ્તુઓ જૈન ચિંતકોએ સમજાવી છે તેનો અહીં ટૂંકમાં ઉલ્લેખ છે.
કનકોપલવત્ પયડી પુરૂષ તણી રે, જોડી અનાદિ સ્વભાવ
અન્ય સંયોગી જિહાં લગી આતમા રે, સંસારી કહેવાય. પદમ. ૩
અર્થ : સોનુ (કનક) અને પથ્થર (ઉપલ) એના અસલ સ્વરૂપે મિશ્રિત હોય છે.
તે જ રીતે પ્રકૃતિ (પયડી) તથા પુરુષ (આત્મા) અનાદિથી મિશ્રિતરૂપે જ હોય છે. (જુઓ નોંધ) આ રીતે આત્મા કર્મરૂપ બીજા પદાર્થો (પ્રકૃતિ)થી સંલગ્ન હોય છે ત્યાં સુધી સંસારની ઘટમાળ ચાલે છે.
આનંદધન-સ્તવનો * સ્તવન-૬
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
