________________
જ છે જે છોડવો જોઈએ. ગૌતમને ખ્યાલ આવ્યો કે ભગવાન તેમના સ્થળ જીવન દરમ્યાન પણ આવો જ બોધ આપતા હતા. તેમણે તુરત જ અંતરનિરીક્ષણ કર્યું અને ખુદ ભગવાન પ્રત્યેના મોહની છેલ્લી કડી પણ તોડી નાંખી અને કૈવલ્ય પ્રાપ્ત કર્યું.
અગિયારમા ગુણસ્થાનકે પહોંચેલ તપસ્વી મહાત્માઓને પણ જો “મોહના અંશો રહી ગયા હોય તો તેમનું પતન છેક બીજા ગુણસ્થાનકે થાય છે તેમ તત્ત્વજ્ઞો કહે છે. દરેક કષાયનું ઉદ્ભવસ્થાન આપણું મન છે, જે મન મોક્ષની સીડીના અગિયારમાં પગથિયે લઈ ગયું તે જ મન ત્યાંથી પછાડીને બીજા ગુણસ્થાનકે લઈ જાય છે. મનની ચંચળતા આવી છે. તે બંધ અને મોક્ષના કારણભૂત આ રીતે બને છે તેવો ગુહ્યાર્થ આ ગાથામાં છે.
આ મન કેવી રીતે અંકુશમાં આવતું નથી તે દર્શાવતાં હવે કહે છે:
આગમ આગમ-ધરને હાથે, ના-વેકિણ-વિધિ કું, કિહાંકણે જો હઠ કરી હટકું, તો વ્યાલ તણી પર વાકું. હો કુંથુ. ૪
અર્થ શાસ્ત્રોના જાણકાર મહાન પંડિતોને હાથે પણ તે કોઈપણ રીતે અંકુશમાં (કુ) આવતું નથી અને હું જો આગ્રહપૂર્વક હઠ કરીને કોઈ એક સ્થાને લગાડવા પ્રયત્ન કરું છું તો સર્પ (બાલ)ની પેઠે વાંકુંચૂંકું થઈને સરકી જાય છે!! (કિહાં કણે = કોઈ એક સ્થાને, હટકું = લગાડું)
જો ઠગ કહું, તો ઠગતો ન દેખું, શાહુકાર પણ નહિ સર્વ માંહે, ને સહુથી અળગું, એ અચરિજ મન માંહિ. હો કુંથુ. ૫
અર્થ એ દશ્યમાન નથી તેથી તે બીજાને છેતરતો હોવા છતાં પણ તે ઠગારો છે તેમ પણ કહી શકાતું નથી અને શાહુકાર છે તેમ પણ નહીં. તે બધાની અંદર છે છતાં બધાથી જુદું છે (કેમ કે દશ્યમાન નથી) અને એ જ મનની બાબત મોટું આશ્ચર્ય છે.
નોંધઃ ઉપર કહ્યું તેમ દરેક કષાયોનું ઉદ્ભવસ્થાન મન છે. મને પોતાનું કામ ઇન્દ્રિયો મારફત કરાવે છે તેથી તે હંમેશા અદશ્ય રહે છે અને માનવીના મનોવ્યાપાર પકડાઈ શકતા નથી. આથી આશ્ચર્યજનક ઘટના એ છે કે મન બધામાં રહીને બધું કામ કરાવે છે છતાં પોતે અલિપ્ત હોય તેવો દેખાવ કરી શકે છે.
આનંદધન-સ્તવનો જ સ્તવન-૧૭
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
