________________
૮૫
મીમાંસક - લોક-અલોકમાં એટલે કે સમસ્ત વિશ્વનાં અવલંબન એટલે કે ટેકા અગર આધારરૂપ છે તેમ સમજીએ અને તે સમજવા માટે શ્રી સદગુરુની મદદ લઈએ. ઉપરના બન્ને દર્શનો લોક-અલોકના અવલંબન રૂપ શા માટે છે? તેવા પ્રશ્નનો જવાબ ઉપરની નોંધમાં આવી જાય છે. તે નોંધ મુજબ નિશ્ચય-નયે મીમાંસકોની માન્યતા બરાબર છે કારણ કે નિશ્ચય-નયે આત્મા તેના શુદ્ધ સ્વરૂપે સર્વવ્યાપી છે એટલે કે નિશ્ચયની દષ્ટિએ આત્માને જોઈએ તો સારુંયે જગત્ બ્રહ્મરૂપ છે અને તે જ સત્ય છે. પરંતુ વ્યવહારની દષ્ટિએ જોઈએ તો તેવું જણાતું નથી. આથી ફક્ત નિશ્ચયની દૃષ્ટિએ એકાંતિક છે અને વ્યવહારની ઉપેક્ષા કરે છે. જ્યાં જ્યાં આત્મા તેના શુદ્ધ સ્વરૂપે આવિષ્કત નથી થતો ત્યાં ત્યાં તેનું રૂપાંતર દષ્ટિગોચર થાય છે. તે રૂપાંતરને પર્યાય કહે છે. એટલે વ્યવહારમાં આત્મા દષ્ટિગોચર થાય છે તેને વ્યવહાર નય અગર તો પર્યાયાર્થિક નય કહે છે. બૌદ્ધો આ રૂપાંતરિત સ્થિતિ ઉપર જ નજર રાખીને કહે છે કે આત્મા નિત્ય નથી – આ માન્યતા પણ એકાંતિક છે કેમ કે તે આત્માની અસલ સ્થિતિની ઉપેક્ષા કરે છે. આ બન્ને માન્યતા - બૌદ્ધ તથા મીમાંસક-એકાંતિક દૃષ્ટિની છે કેમ કે બન્નેમાં એકાંતિક સત્ય છે. પરંતુ બન્નેનો સમન્વય કરીએ અને કોઈ સદ્ગુરુની મદદથી બન્નેનો સત્યાંશ સમજીએ તો જણાશે કે સારાયે વિશ્વની રચના અને તેનું રહસ્ય સમજવા બન્ને દૃષ્ટિબિંદુઓની જરૂર છે. તેથી તે બન્નેને જિનેશ્વરના શુદ્ધ ચૈતન્ય શક્તિના) હાથ કહ્યાં.
લોકાયતિક કૂખ જિનવરની, અંશ વિચારી જો કીજે રે. તત્ત્વવિચાર સુધા રસ ધારા, ગુરૂગમ વિણ કિમ પીજે રે. પ.૪
અર્થ લોકાયતિક એટલે ચાર્વાક દર્શન. તે જિનવરની કૂખ- કુક્ષી, બંગલ - છે. જૈન તત્ત્વજ્ઞાનનો તે પણ એક અંશ છે (ભાગ છે). તે સમજવા માટે તાત્ત્વિક વિચાર રૂપ અમૃત રસની ધારા ગુરુના માર્ગદર્શન વિના પી શકાય તેમ નથી.
નોંધઃ ચાર્વાક દર્શન માને છે કે આત્મા જેવી કોઈ ચીજનું અસ્તિત્વ નથી અને સારુંય વિશ્વ ફક્ત પંચ મહાભૂતોનું જ બનેલ છે, અને વિશ્વની તંત્ર વ્યવસ્થા આ મહાભૂતોની રાસાયણિક પ્રક્રિયાથી જ ચાલે છે. આમ હોવાથી વર્તમાન જીવન જ તેનું સાતત્ય છે અને મૃત્યુ બાદ જીવનું કોઈ પુનરાગમન શક્ય નથી. માટે પાપ-પુણ્યની દરકાર કર્યા વિના જરૂર જણાય તો દેણું કરીને પણ મોજ, શોખ અને આનંદ કરો. (28{ ઋત્વા વૃતમ્ વત્ ) આ પ્રકારની નાસ્તિકતાને પણ જૈનદર્શને નયવાદના સિદ્ધાંત પ્રમાણે યોગ્ય સ્થાન આપેલ છે. આ ગાળામાં જણાવ્યું છે તેમ આ જાતની વિચારસરણીને જિનેશ્વર દેવની કૂખ કહી છે.
આનંદધન-સ્તવનો
સ્તવન-૨૧
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
