________________
૮૩ ષડુ દરિશણ જિન-અંગ ભણીજે, ચાસ ષડંગ જો સાધે રે, નમિ જિનવરના ચરણ ઉપાસક, પદરિશણ આરાધે રે. ષ. ૧
અર્થ: છ તત્ત્વદર્શનોને જે કોઈ વ્યક્તિ જિનેશ્વરદેવના અંગરૂપે ગણીને તેની સ્થાપના કરે છે તે વ્યક્તિ નેમિનાથ પ્રભુના ચરણ ઉપાસક તરીકે તે છ તત્ત્વદર્શનોને સાચી રીતે આરાધે છે.
નોંધઃ અનેકાંત દષ્ટિએ આ છ દર્શનોનો આંશિક સ્વીકાર જૈન દર્શન કરે છે. તેથી તેમાંના કોઈપણ દર્શનની ઉપેક્ષા કરવી તે જિનેશ્વર ઉપાસનાની વિરુદ્ધ છે તેવો ભાવ છે. (ન્યાસ = ગોઠવણ)
જિન-સુર-પાદપ-પાય વખાણું, સાંખ્ય, જોગ, દોય ભેદ રે,
આતમ સત્તા વિવરણ કરતાં, હો દુગ અંગ અખેદ રે. ૫.૨
અર્થ : જૈન કલ્પવૃક્ષ (સુર પાદપ)ના મૂળ સાંખ્ય અને યોગદર્શનો છે જે બન્ને આત્મસત્તાને સ્વીકારી તેનું વિવરણ કરે છે તેથી તેને જૈનદર્શનના બે પગ (પાયા) માની
લો.
નોંધઃ શ્રી કપિલમુનિનો સાંખ્યમત ઘણે અંશે જૈનમત સાથે મળતો આવે છે. તે નિરિશ્વરવાદી મત છે એટલે કે તે વિશ્વના કર્તૃત્વમાં માનતો નથી તેમજ કોઈ બાહ્ય ઈશ્વરી શક્તિ આપણું ભાવી ઘડે છે તેવી માન્યતાને પણ તેમાં સ્થાન નથી. આથી તે આત્મસત્તાને માને છે.
જૈનો વિશ્વને બે વિભાગમાં વહેંચે છે : (૧) જીવ, (૨) અજીવ. આ જ રીતે સાંખ્ય પણ બે ભાગમાં વહેંચે છે: (૧) પુરુષ, (૨) પ્રકૃતિ. પરંતુ જૈનો માને છે કે જીવ કર્મનો કર્તા છે અને જે કર્મ કરે છે તેના ફળનો ભોક્તા પણ છે; જ્યારે સાંખ્યમતવાદીઓ માને છે કે પુરુષ (જે જીવને સ્થાને આવે છે) કૂટસ્થ છે, જે નિર્લેપ રહે છે, અને સંસારની જે ઘટમાળ જણાય છે તે પ્રકૃતિમાં રહેલ સત્ત્વ, રજસ્ અને તમસ ગુણોના વિવિધ આવિષ્કારોથી જણાય છે. આત્મા (જીવ)નું શુદ્ધ સ્વરૂપ નિશ્ચયનયે જૈનોના મત પ્રમાણે પણ નિર્લેપ છે, પરંતુ કર્મજન્ય આવરણોથી તે શુદ્ધ સ્વરૂપનાં દર્શન થતાં નથી. તેથી વ્યવહારમાં પર્યાયે કરી આત્મા જુદા જુદા સ્વરૂપે દેખાય છે. આ રીતે સાંખ્ય અને જૈનદર્શનમાં ઘણું સામ્ય છે.
યોગદર્શન ઈશ્વરના અસ્તિત્વને જરૂર સ્વીકારે છે પરંતુ યોગની પ્રક્રિયાથી આત્મશક્તિની ખિલવણી ઉપર ભાર મૂકે છે. તેના પ્રણેતા શ્રી પતંજલિના મત મુજબ
આનંદધન-સ્તવનો
સ્તવન-૨૧
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
