________________
૭૭ સ્તવનઃ ૨૦: શ્રી મુનિસુવ્રત જિન સ્તવન
(રાગ : કાફી) નોંધઃ ભારતીય દર્શનોમાં આત્મતત્ત્વનું સ્વરૂપ જુદી જુદી પદ્ધતિથી રજૂ કરવામાં આવેલ છે.
સાંખ્યદર્શન માને છે કે પ્રકૃતિની ત્રિગુણાત્મક (સત્ત્વ, રજસ અને તમસ) પ્રવૃત્તિથી સાંસારિક ક્રિયાઓ થયા કરે છે, પરંતુ આત્મતત્ત્વ તો કુટસ્થ અને અબંધ રહે છે.
અદ્વૈતવાદીઓ માને છે કે સારુંયે વિશ્વ બ્રહ્મમય છે અને જડ-ચેતનના ભેદ ભ્રામક છે, જે જડ પદાર્થ જણાય છે તે તો ફક્ત માયારૂપ છે – મિથ્યા છે.
કેવલાદ્વૈતવાદીઓ એમ માને છે કે આત્મતત્ત્વ એકાંતે નિત્ય છે એટલે કે તેમાં કોઈપણ સંજોગોમાં ફેરફાર દેખાતો નથી અને તે તમામ ફેરફારોથી અલિપ્ત રહી પોતાના સ્વરૂપમાં લીન છે.
બૌદ્ધમત માને છે કે આત્માં પણ ક્ષણિક છે. નદીના વહેતા પાણીનું એક એક બુંદ ક્ષણિક હસ્તી ધરાવી વહી જાય છે તે જ રીતે આત્મજીવન વહી જાય છે. આ રીતે સતત ચાલતું વહેણ તેને નિત્યતાનો ભાસ આપે છે પરંતુ વસ્તુત: તે અનિત્ય છે.
આ બધાથી વિરુદ્ધ રીતે ચાર્વાકો તો આત્મતત્ત્વનો સ્વીકારજ કરતા નથી અને કહે છે કે વિશ્વની તમામ પ્રવૃત્તિ ચાર મહાભૂતોની રાસાયણિક ક્રિયાથી જ ચાલે છે.
આ રીતે દાર્શનિકોનો આત્મતત્ત્વ વિશેનો મત ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે વ્યક્ત થાય છે. આથી આ સ્તવનમાં અવધૂશ્રી જિનેશ્વર દેવને વિનંતી કરે છે કે પ્રભુ! આ બધામાં સાચું શું તે મને સમજાવો.
જુદા જુદા મતો વ્યક્ત કરીને અવધૂથી તેનું ખંડન પણ કરે છે અને કહે છે કે, ચિત્ત-સમાધિ માટે હું આ પ્રશ્ન પૂછું છું. પ્રશ્ન પૂછયા બાદ ગાથા ૮, ૯માં પોતે જ, જિનેશ્વરદેવના મુખમાં જવાબ મૂકે છે.
શ્રી મુનિ સુવ્રત જિનરાજ! એક મુજ વિનતિ નિસુણો. શ્રી મુનિ. આત્મતત્ત્વ કયું જાણું? જગત-ગુરૂ! એહ વિચાર મુજ કહિયો, આતમતત્ત્વ જાણ્યા વિણ નિર્મળ ચિત્ત-સમાધિ નવિ લહિયો? શ્રી મુનિ. ૧
અર્થ: હે મુનિ સુવ્રત જિનેશ્વર ! મારી એક વિનંતી સાંભળો. જગતગુરુ! મને સમજાવો કે આત્મતત્ત્વ શું છે? કેવું છે? કેમ કે તે જાણ્યા વિના શુદ્ધ ચિત્તસમાધિ
આનંદધન-સ્તવનો * સ્તવન-૨૦
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
