________________
૬૧
અર્થ : જે વ્યક્તિમાં ફળ વિશેની આસક્તિમય શંકા-કુશંકા હોય નહીં (અનાસક્ત ભાવ હોય), જે તીર્થકરના શબદોનો અર્થ અપેક્ષાવાદની દૃષ્ટિએ જ કરી શકે અને તે રીતે સંપૂર્ણ નયવાદની અનેકાંત દષ્ટિએણે કેળવી હોય તેવી વ્યક્તિને શાશ્વત શાંતિમય મોક્ષની પ્રાપ્તિનો યોગ થાય છે.
નોંધ: ઉપરની ગાથામાં શુદ્ધ આલંબનની વાત કરી, પરંતુ આ અંગેની તમામ ક્રિયા અનાસક્ત ભાવે ફળપ્રાપ્તિની અપેક્ષા વિના જ થવી જોઈએ. શ્રી તીર્થંકરના શબ્દોનું શુદ્ધ આલંબન ક્યારે મળે? અંધશ્રદ્ધાથી નહીં પરંતુ નયવાદજન્ય અનેકાંત દષ્ટિથી જ મળે. શ્રી તીર્થકરે જ્યારે જયારે જે જે શબ્દો વાપર્યા છે તે તે શબ્દોનો અર્થ સંદર્ભની અપેક્ષાએ અનેકાંત દૃષ્ટિએ સમજવાથી જ મળે અને તેમ થાય તો જ મોક્ષપ્રાપ્તિનો યોગ બંધાય છે.
શાસ્ત્રોના શબ્દાર્થને વળગી ન રહેતાં જે સ્થળ, કાળ અને સંજોગોના સંદર્ભમાં શાસ્ત્રવચનો વપરાયાં હોય તે ધ્યાનમાં લઈ શાસ્ત્રાર્થ કરવાનો અહીં બોધ છે. તેથી તે શબ્દોને હાલ પ્રવર્તતી સ્થિતિમાં કેવી રીતે બંધ બેસડી શકાય તે જોવું જોઈએ.
વિધિ પ્રતિષેધ કરી આતમા-પદારથ અવિરોધ રે,
ગ્રહણ-વિધિ મહાજને પરિગ્રહ્યો, ઈસ્યો આગમે બોધ રે. શાંતિ. ૭ નોંધ: ઉપર શાસ્ત્રોની પણ નયવાદની અનેકાંત દષ્ટિથી જોવાની અને સમજવાની વાત કહી. તેના જ અનુસંધાનમાં આ ગાથામાં કહે છે કે આત્મા શું છે અને શું નથી તે સમજવાથી જ આત્માનું ખરું સ્વરૂપ સમજાય. તર્કની ભાષામાં કહીએ તો - વિધિ એટલે અન્વય-વિધાન કરવું. આત્મામાં અમુકચિહ્નો દેખાય છે તેથી તેના અમુક ગુણો હશે તે જાતની છણાવટ એટલે “અન્વય”. “પ્રતિષેધ” એટલે નિષેધ કરવો. દા.ત. અમુક ગુણો છે તે આત્માના નથી પુગલોના છે તેવું નક્કી કરવું. આવી તાર્કિક પદ્ધતિથી આત્મના અસ્તિત્વને સમજવું.
અર્થ આત્મા શું છે તે નયવાદની અનેકાંત દષ્ટિએ પ્રબુદ્ધ પુરુષોએ (મહાજને) અવિરોધપણે સ્વીકારેલ છે કે અમુક ગુણો આત્મામાં છે વિધિ) અને અમુક ગુણો આત્માના નહીં પરંતુ પુદ્ગલના છે, આત્મા તેનાથી ભિન્ન છે (પ્રતિષેધ). આ જાતનો બોધ શાસ્ત્રોએ પણ કર્યો છે. તે રીતે આત્માની ઓળખ કરવી જોઈએ.) (ઈસ્યો=એવો)
નોંધ: આ ગાથાનો ફક્ત શબ્દાર્થ કરીએતો એવો થાય કે. મહાજનોએ શાસ્ત્રવચન ઉપર આધાર રાખી જે વિધિ-વિધાન નક્કી કર્યા છે તે સ્વીકારીને ચાલવું.
આનંદધન-સ્તવનો જ સ્તવન-૧૬
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
