________________
૪
)
સ્યાદ્વાદના આ સિદ્ધાંતને સાપેક્ષવાદ પણ કહે છે, જેને અંગ્રેજીમાં Theory of Relativity કહે છે. મહાન વૈજ્ઞાનિક આઈન્સ્ટાઈને તેની પ્રયોગશાળામાં ભૌતિકશાસ્ત્રથી જે સિદ્ધ કર્યું તે આ જ સિદ્ધાંત છે.
શીતલ-જિન-પતિ લલિત ત્રિભંગી, વિવિધ ભંગી મન મોહે રે, કરૂણા કોમલતા તીણતા, ઉદાસીનતા સા હ રે. શીતલ. ૧
અર્થ: જિનપતિ જિનેશ્વર દેવ શીતલનાથ ભગવાનની સુંદર ત્રિભંગીઓ તેમજ બીજી અનેક પ્રકારની ભંગીઓ મનમોહક છે. તે ભગવાનના ત્રણ ગુણો - કરુણામય કોમળતા, કઠોરતા અને ઉદાસીનતા તેમને શોભે છે.
નોંધઃ આ ત્રણ ગુણો બાહ્ય દષ્ટિએ પરસ્પર વિરોધી છે કેમ કે જે કોમળ છે તે કઠોર કેમ હોઈ શકે? અને જે કોમળ અગર કઠોર હોય તો તે ઉદાસીન કેમ હોઈ શકે? ઉદાસીનતા તો તટસ્થતાનું સૂચક છે.
સ્યાદ્વાદના સિદ્ધાંતથી આ દેખાતા વિરોધાભાસને અવધૂશ્રી હવે સમજાવે છે:
સર્વ જંતુ હિત-કરણી કરુણા, કર્મ-વિદારણ તીણ રે, હાના-દાન રહિત પરિણામી, ઉદાસીનતા વક્ષણ રે. શીતલ. ૨
અર્થ: ભગવાનના ઉપર જણાવેલ ત્રણ ગુણોને એ રીતે જોઈ શકાય કે ભગવાનની કરણા સંસારના સમસ્ત જીવોને લાભ પહોંચાડનારી છે. ભગવાનનો બીજો ગુણ તીક્ષ્ણતાનો છે. તે કષાયજન્ય તમામ કર્મોનો નાશ કરવા તેઓની જે કઠોરતા છે તેની અપેક્ષાએ છે અને તજવા-લેવા (હાનાદાન)ની પ્રવૃત્તિથી ઉત્પન્ન થતા કષાયોથી દૂર રહી તટસ્થતા તેઓશ્રી કેળવે છે. તેની અપેક્ષાએ તેમનો ઉદાસીનતાનો ગુણ છે.
નોંધ: આ રીતે સાપેક્ષ દષ્ટિએ જોઈએ તો કરુણા, તીક્ષ્ણતા અને ઉદાસીનતાનો પ્રથમ દષ્ટિએ નજરે પડતો વિરોધાભાસ અદશ્ય થાય છે. મહાત્માઓ માટે સંસ્કૃતમાં એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે તેઓનાં મન પારખવાં મુશ્કેલ છે. કેમ કે તેમના મન ઈન્દ્રના વજથી પણ કઠોર અને ફૂલથી પણ કોમળ હોય છે. (વઝાપોર મૃદુનિ સુમાપિ) અહીં તે જ ભાવ દર્શાવેલ છે.
આનંદધન-સ્તવનો
સ્તવન-૧૦
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
