________________
૪૭
વાસુપૂજ્ય જિન, ત્રિભુવન સ્વામી, ઘનનામી પરનામી રે, નિરાકાર, સાકાર, સચેતન, કરમ કરમ-ફલ કામી રે. વાસુ. ૧
અર્થઃ જિનેશ્વર દેવ વાસુપૂજ્ય સ્વામી છે. તેઓ અત્યંત પરિણામને (સિદ્ધ સ્થિતિને) પ્રાપ્ત કરનાર છે. તેઓ સિદ્ધ હોવાથી નિરાકાર છે પરંતુ મનુષ્યદેહે ચેતનવંતા સાકાર છે અને તેથી કર્મના કર્તા અને ભોક્તા પણ છે. (ઘનનામી = સિદ્ધાત્મા સ્વરૂપ, પરનામી = પરિણામી અથવા પર (પુદગલ) સ્વરૂપ).
નોંધઃ અહીં જિનેશ્વર દેવ (શુદ્ધ આત્મા)ને જુદા જુદા નયથી જોવાનો પ્રયાસ છે. આત્માને મનુષ્ય દેહ ધારણ કરેલ જોઈએ ત્યારે તેનો એક પર્યાય માત્ર જ જોઈએ છીએ, જે આત્માનું ખરું સ્વરૂપ નથી. આ પર્યાયાર્થિક નય વાળો આત્મા દેહધારી હોવાથી કર્મ કર્યા વિના રહી શકતો નથી કેમ કે આત્મા ચેતનવંતો છે. જે કર્મ કરે તેને પોતે કરેલ કર્મોનું ફળ પણ ભોગવવું પડે એટલે પર્યાય દૃષ્ટિએ કર્મનો કર્તા તેમજ ભોક્તા છે.
નિરાકાર અભેદ સંગ્રાહક, ભેદ-ગ્રાહક સાકારો રે,
દર્શન જ્ઞાન દુ-ભેદ-ચેતના, વસ્તુ ગ્રહણ વ્યાપારો રે. વાસુ. ૨
નોંધ:આત્માને જુદાં જુદાં નામોથી (દષ્ટિથી) જોઈએ તો કેવો દેખાય છે તે અહીં કહ્યું છે.
અર્થ : (એક દૃષ્ટિ જોઈએ તો) આત્માનું સ્વરૂપ સંગ્રહનયની દૃષ્ટિએ નિરાકાર અને અભેદ છે. પરંતુ ભેદ દષ્ટિએ એટલે કે વિશિષ્ટ દષ્ટિ કે જેના વડે આત્મના સામાન્ય નિરાકાર સ્વરૂપથી ભિન્ન પ્રકારની વિશિષ્ટ પરિણામી દષ્ટિએ જોઈએ તો આત્માએ આકાર ધારણ કરેલ દેખાય છે. (આ વ્યવહારનયની દૃષ્ટિ છે.) આ રીતે ચેતના પ્રથમ સર્વ સામાન્ય તત્ત્વને જુએ છે ત્યારે આત્માના સામાન્ય સ્વરૂપનું દર્શન થાય છે અને બાદમાં તેના વિશિષ્ટ સ્વરૂપનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. આત્માના આ પ્રકારના વ્યાપારથી તેના ખરા સ્વરૂપને ગ્રહણ કરી શકાય છે. (દુ-ભેદ = બે ભેદવાળી, વસ્તુ ગ્રહણ વ્યાપારો = વસ્તુનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયત્ન).
નોંધ: “સંગ્રહનય' એટલે વસ્તુને તેના સામાન્ય મૂળભૂત સ્વરૂપને જોવાની દષ્ટિ. આત્માનું મૂળભૂત સ્વરૂપ નિરાકાર છે અને ભેદ પાડી શકાય નહીં તેવું અભેદ છે. આ સ્વરૂપનું ભાન થાય ત્યારે ચેતના આત્માના સામાન્ય સ્વરૂપનું ફક્ત દર્શન જ કરે છે પરંતુ તેની વિશિષ્ટતાઓ જાણતો નથી. આવું “દર્શન' કર્યા બાદ તેના વિશે અધિક જ્ઞાન
આનંદધન-સ્તવનો * સ્તવન-૧૨
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
