________________
૪૬
સ્તવનઃ ૧૨ : શ્રી વાસુપૂજ્ય જિન સ્તવન
(રાગ : ગૌડી તથા પરજ) નોંધઃ જૈન દૃષ્ટિએ દરેક વસ્તુની ઓળખ અનેકાંત સિદ્ધાંતથી જ કરવી જોઈએ. કોઈપણ વસ્તુની શક્ય તેટલી સારી ઓળખ કરવી હોય તો જેટલાં દષ્ટિબિંદુથી તેને જોઈ શકાય તેટલાંથી જોવું જોઈએ.
અગિયારમા સ્તવનમાં ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે જ્યાં લગી આત્મતત્ત્વને ઓળખ્યો નથી ત્યાં સુધી અધ્યાત્મને પામી શકાશે નહીં. તો પ્રશ્ન સહેજે ઊભો થાય છે તે એ છે કે આ આત્મતત્ત્વને કેવી રીતે ઓળખવું? ઉપર કહ્યું તેમ દરેક વસ્તુની પેઠે આત્મતત્તવને પણ અનેક દૃષ્ટિબિંદુથી જોઈએ - અનેકાંત દષ્ટિએ જોઈએ -- તો જ તેના ખરા સ્વરૂપની જાણ થાય.
આ સ્તવન આત્માની ઓળખાણ માટે હોઈને વિવિધ દષ્ટિબિંદુથી આત્માની ઓળખ આમાં આપી છે.
સાદુવાદનો પાયો નયવાદ છે. “નય એટલે દષ્ટિબિંદુ. દરેક વસ્તુને જુદા જુદા દષ્ટિબિંદુથી જોઈ શકાય તેથી નયના મુખ્ય સાત પ્રકારો કહ્યા છે તે (૧) નૈગમનય, (૨) સંગ્રહનય, (૩) વ્યવહાર, (૪) ઋજુસૂત્ર, (પ) શબ્દ, (૬) સમભિરૂધ અને (૭) એવમ્ ભૂત. આ નામોના અર્થની ચર્ચા અત્રે અપ્રસ્તુત છે. પરંતુ કોઈપણ વસ્તુની ઓળખ માટે બીજી એક વાત ખ્યાલમાં રાખવાની જરૂર છે તે એ કે વિશ્વની દરેક વસ્તુ રૂપાંતરને પાત્ર છે. આ રૂપાંત્તરોમાં જે કાયમી તત્ત્વ છે તેને વિવિધ રૂપોથી અલગ તારવીને ઓળખીએ તો કાયમી તત્વ અને તેણે ધારણ કરેલ રૂપ તેમ બે વિભાગો થઈ શકે. દા.ત., સોનું અને તેમાંથી બનેલ ઘરેણાં. તેમાં સોનું કાયમી તત્ત્વ છે અને તેમાંય બનેલ ઘરેણાં રૂપાંતર છે. આ કાયમી તત્ત્વને દ્રવ્ય' કહે છે અને રૂપાંતરને “પર્યાય' કહે છે. આથી કોઈ એક વસ્તુને દ્રવ્યની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો તેને “દ્રવ્યાર્થિક' નય કહેવાય, જે “નિશ્ચય નય' તરીકે પણ ઓળખાય છે અને જો “રૂપાંતરની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો તેને “પર્યાયાર્થિકન” કહેવાય, જે વ્યવહારનય તરીકે પણ ઓળખાય છે. આત્મા આ રીતે જન્મોજન્મનાં અનેક રૂપાંતર પામે છે. પરંતુ તેનું મૂળ સ્વરૂપ તેનું તેજ રહે છે. તેથી આત્માને તેના પર્યાયાર્થિક નયથી જોઈએ તો તે ક્ષણિક માલૂમ પડશે પરંતુ જો તેને દ્રવ્યાર્થિક’નયથી જોઈએ તો તે ધ્રૌવ્ય' એટલે શાશ્વત માલૂમ પડશે.
આ સ્તવનમાં વાસુપૂજય જિનેશ્વરને શુદ્ધ આત્માનું સ્થાન આપી તેમની ઓળખ જુદા જુદા નામથી કરી છે.
આનંદધન-સ્તવનો સ્તવન-૧૨
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
