________________
४४ નિજ સ્વરૂપ જે કિરિયા સાધે, તે અધ્યાતમ લહિયે રે,
જે કિરિયા કરી ચઉગતિ સાધે, તે ન અધ્યાતમ કહીએ રે. શ્રેયાંસ. ૩
અર્થ : જે ક્રિયા મારફત આત્મસ્વરૂપને પામી શકાય તે જ ક્રિયાને અધ્યાત્મક કહેવાય. પરંતુ જે ક્રિયા કરવાથી ચાર ગતિ - દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નારકી - સધાય તે ક્રિયા અધ્યાત્મ નથી.
નોંધ: મોક્ષની ગતિ જ તમામ સાધનાનું લક્ષ્ય છે અને તે આત્મસ્વરૂપને પામ્યા સિવાય મળતી નથી તેમ કહેવું છે.
નામ અધ્યાત્મ ઠવણ અધ્યાત્મ, દ્રવ્ય અધ્યાતમ છેડો રે.
ભાવ અધ્યાતમ નિજ ગુણ સાધે, તો તેહ શું રઢ મંડો રે. શ્રેયાંસ. ૪
અર્થ: નામ (જાપ), સ્થાપના (મૂર્તિની સ્થાપના) વગેરે બધાં દ્રવ્ય અધ્યાત્મ જ છે, તેને છોડો. ફક્ત “ભાવ-અધ્યાત્મ” જ આત્મગુણને સાધે છે માટે તેને જ દઢતાથી સાધો. (રઢ મંડો = દૃઢતાથી સાધો)
નોંધ: નામ-રટણ, મૂર્તિ વગેરે તો માત્ર સાધન છે. તેમની મારફત સાધ્યની પ્રાપ્તિ થયા બાદ તેને પણ છોડી દેવાનાં હોય છે. આથી તેને જ સર્વસ્વ માનનારા બાળજીવો ખરા અધ્યાત્મને પામી શકતા નથી.
શ્રી નરસિંહ મહેતાએ ઉપરોક્ત “આત્મતત્ત્વ' અંગેના તેમના કાવ્યમાં આ બાબતમાં ઘણા વેધક પ્રશ્નો પૂછયા છે. તેઓ પૂછે છે :
“શું થયું સ્નાન, પૂજા ને સેવા થકી? શું થયું તપ ને તીરથ કીધાં થકી? શું થયું માળ ગ્રહી નામ લીધે? થયું ખટ દરશન સેવ્યા થકી?” અને પછી, આત્મદર્શન સિવાયના આ સાધનો માટે ચાબખા લગાવતાં કહે છે : “એ છે પરપંચ સહુ પેટ ભરવા તણા, આતમરામ પરિબ્રહ્મ ન જોયો, ભણે નરસૈયો કે તત્ત્વ દરશન વિના, રત્ન-ચિંતામણી જન્મ ખોયો.”
અવધૂશ્રી પણ આ જ સૂર કાઢી કહે છે કે આ બધાં બાહ્ય સાધનો તો ‘દ્રવ્ય અધ્યાત્મ છે જે છેવટે તો છોડવાના પાત્ર છે.
હવે આગળની ગાથામાં શાસ્ત્ર-વચનો માટે કહે છે.
આનંદધન-સ્તવનો જવન-૧૧
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
